UrDu pedagogika fakulteti bt va sti yo’nalishi

UrDu pedagogika fakulteti BT va STI yo’nalishi
192-guruh talabasi Xudayberganova Zilolaning boshlang’ich matematika kursi nazaryasi fanidan yazgan oraliqi
Bilet 16
1.Matnli masala tushunchasi. Matnli masalalar yechish metodlari.
2.Prizma, to’g’ri burchakli parallelepiped, piramida.
3.Yuqoridagi mavzulardan 5ta tayanch tushuncha yozing va izohlang.
4. Yuqoridagi mavzulardan 5ta ochiq va 5ta yopiq test tuzing.
5.Yuqoridagi mavzularda bittasiga prezentatsiya tayyorlang.
Matnli masala tushunchasi. BoshlangMch ta’Iimda matnli masalalarni yechishga katta e’tibor beriladi. Chunki bunday masalalar matematikaning hayot bilan bogMiqligini ta’minlaydi, o‘quvchilarning fanga boMgan qiziqishini orttiradi va hayotiy vaziyatlarning matematik modelini tuzishga o‘rgatadi. BoshlangMch sin f o'qituvchisi matnli masalalarning tuzilishi, turlari va yechish usullari haqida aniq tasavvurga ega boMmogM lozim. Matnli masala deb, hayotiy vaziyatga oid sonli maMumotlar asosida nomaMum boMgan kattalikni topishga oid topshiriqqa aytiladi. Matnli masala ikki qismdan iborat, sharti va talabli. Masala shartida ob’ektlar, ularni xarakterlovchi sonli maMumotlar va ular orasidagi munosabatlar ifodalanadi. Masalaning talabi nimani topish kerakligini ko*rsatadi. Masalaning talabi savol yoki buyruq ko'rinishida boMadi. Matematik masalalar sodda va tarkibli masalalarga ajratiladi. Bitta amal bilan yechish mumkin boMgan masalalar sodda masalalar jumlasiga kiritiladi. Bir nechta sodda masaladan tuzilgan va shu sababli ikki yoki undan ortiq amal yordamida yechiladigan masalalar tarkibli masalalar deyiladi. Har qanday sodda masalaga doir ikkita teskari masala tuzish mumkinki, ularning har biriga o‘sha syujet bo‘yicha izlanayotgan son maMum deb hisoblanib, izlanayotgan son sifatida esa to'g'ri masala shartida maMum boMgan son qatnashadi. Masalan: hovlida 5 ta qiz o‘ynayotgan edi. Ularning 2 tasi uyga ketdi. Hovlida nechta qiz qoldi? Masalaga 2 ta teskari masala tuzish mumkin. Birinchisi «Hovlida bir nechta qiz o‘ynayotgan edi. 2 ta qiz uyiga ketgandan so'ng, hovlida 3 ta qiz qoldi. Oldin hovlida nechta qiz boMgan?» Ikkinchisi «Hovlida 5 qiz. Bir nechta qiz uyiga ketgandan so‘ng hovlida 3 ta qiz qoldi. Nechta qiz uyiga ketgan?» Bu masala berilgan 1-masalaga nisbatan, shuningdek 2-masalaga nisbatan ham teskari masala sifatida qarash mumkin. BoshlangMch sinflarda matematikadan masalalarning turli ko‘rinishlari beriladi: nostandart masalalar, muammoli masalalar, ortiqcha maMumotli masalalar, maMumotlari yetishmaydigan masalalar, ko‘p yechimli masalalar, mantiqiy masalalar va hokazo.
Boshlangich sinf o‘qituvchisi
1. Har bir masalada qanday maqsad ko‘zda tutilganligini;
2. Bu masalaning masalalar tizimidagi ocrni qandayligini;
3. BoshlangMch sinflarning matematika kursida matnli masalalar tuzilishini;
4. BoshlangMch sinflarda matematika kursida oMiladigan masala turlarni;
5. BoshlangMch sinflarda matnli masalalarni yechish bosqichlarini;
6. Masalani tahlil etishni;
7. Masala yechishning turli usullarini bilishi;
8. Masala yechimini tekshirishning turli usullaridan foydalana olishi;
9. Masalalar yechimidan xulosa chiqarishni bilishi kerak.
Prizma. Ikki yog‘ining mos tomonlari bir-biriga parallel boclgan teng ko4pburchakdan iborat bo4 lib, boshqa yoqlari esa parallelogrammdan iborat bo4lgan ko'pyoq prizma deyiladi. Prizma deb, ikkita parallel tekislik orasiga joylashgan barcha parallel to4g4ri chiziqlar kesmalaridan tuzilgan ko4pyoqqa aytiladi. Prizmaning asoslari ikki teng ko'pburchakdan iborat bo4 lib, ularning mos tomonlari paralleldir. Prizmaning yon yoqlari parallelogrammdan iboratdir. Yon qirralari asos tekisligiga og‘ma bo‘lgan prizma og‘ma prizma deyiladi. Yon qirralari asosga perpendikulyar bo4lgan prizma to‘g4ri prizma deb ataladi. Asoslari muntazam n-burchaklar bo4lgan to4g4ri prizma muntazam deyiladi. Parallel tekisliklardagi uchlarning biridan ikkinchi tekislikka tushirilgan perpendikulyar prizmaning baland- ligi deyiladi. Parallelepiped. Asosi parallelogramm boMgan prizma parallelepiped deyiladi. Yon qirralari asosga perpend ikulyar boMgan parallelepiped to‘g‘ri deyiladi. Piram ida. Asosi ixtiyoriy ko‘pburchak, yon yoqlari esa umumiy uchiga ega uchburchaklardan iborat boMgan ko‘pyoq piramida deyiladi. Kesuvchi tekislikning ko‘p yoqli burchak yoqlari orasidagi boMagi piramidaning asosi deyiladi. ABCDEF-asos, SAB, SBC, yon yoqlari, S-umumiy uch. SA, SB, ... - yon qirralar; SK -balandlik (asosga tushirilgan perpendikulyar).
Piramidaning hajmi Sas’H, Sas— asos yuzasi, Я -balandlik.
Muntazam. piramida yon sirti Syon= ~P h, /7-asos pcrimetri, /i-apofema. Asosga parallel tekislik piramidani ikki qismga ajratadi. U holda qismlardan biri yana piramida boMadi, ikkinchi qism esa kesik piramida deyiladi. Kesik piramidada ABC
3. 1. PRIZMA- ikkita parallel tekislik orasiga joylashgan barcha parallel to4g4ri chiziqlar kesmalaridan tuzilgan ko4pyoq.
2.EYLER TEAREMASI-. Qavariq ko‘pyoq uchun quyidagi munosabat o‘rinli: U+Y0-Q = 2
3. Ko‘pyoqlar- Sirti chekli miqdordagi yassi tekisliklardan iborat jism kolpyoq deyiladi. Agar ko‘pyoqning o‘zi uning sirtidagi har bir kocpburchak tekisligining bir tomonida yotsa, bunday ko'pyoq qavariq ko‘pyoq deyiladi.
4. Silindr- 0 ‘q atrofida unga parallel boMgan to‘g‘ri chiziq ayiantirilsa, silindrik sirt hosil boMadi
5.DIAMETR-Shar sirtining ikki nuqtasini tutashtiruvchi va shaming markazidan oMuvchi kesma
4. 1- Ikkita parallel tekislik orasiga joylashgan barcha parallel to4g4ri chiziqlar kesmalaridan tuzilgan ko4pyoqqa nima deyiladi
‘’Prizma’’
2-Ko‘pyoq deb qanday jismga aytiladi?
Sirti chekli miqdordagi yassi tekisliklardan iborat jism kolpyoq deyiladi.
3-. Piramida deb qanday ko'pyoqqa aytiladi?
Asosi ixtiyoriy ko‘pburchak, yon yoqlari esa umumiy uchiga ega uchburchaklardan iborat boMgan ko‘pyoq piramida deyiladi.
.4- Muntazam ko‘pyoqqa ta’rif bering
Muntazam ko‘pyoqlarning 5 ta turi mavjud. Bular: tetraedr, kub, oktaedr, ikosaedr, dodekaedr.
5-Muntazam ko’pyoqlarning nechta turi mavjud
5ta
Ochiq test.

1. 
   Qo'shni burchaklarning yigindisi necha gradusga teng?
   

a) 270 b) 180 d) П0 e) 360
2. Qanday burchak o4mas burchakli uchburchak deyiladi?
a) bitta burchagi o4tmas boMgan; b) ikkita burchagi o‘tmas boMgan; d) uchta burchagi oMmas bo4 lgan.
3. Burchak bissektrissasi nima?
a) Burchakni teng ilckiga boMuvchi nur; b) Burchakni 1:3 nisbatda boMuvchi nur; d) Burchakni 1:4 nisbatda boMuvchi nur.
4. Uchburchakning tashqi burchagi ... ga teng.
a) o4ziga qo4shni boMmagan ichki burchaklar yigMndisiga teng; b) o4ziga qo‘shni burchakka; d) 360° ga teng.
5. Agar to^rtburchakning diagonallari kesishsa va kesishish nuqtasida teng ikkiga boMinsa, bu to4rtburchak ... bo4ladi.
a) ko4pburchak; b) parallelogram; d) trapetsiya; e) teng yonli trapetsiya.
Javoblar
1.e
2.d
3.a
4.a
5.b