Urganch Davlat Universiteti Jismoniy madaniyat fakulteti 196- guruh talabasi Gʻaypov Sarvarbekning Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi ­­­­­­­­­­fanidan tayyorlagan

3. Jismoniy tarbiya yo'nalishlari va prinsiplari
Jismoniy tarbiya yo'nalishlari va prinsiplari jismoniy madaniyatni mustahkamlashtirishning zamonaviy yondashuvlaridan biridir. Bu yo'nalishlar, insonning jismoniy taraqqiyotiga xizmat qilish, kasallik va urug'li hodisalardan xavf etish va insonning jismoniy holatini rivojlantirishga yordam berish maqsadida amaliyotda va ilm-fan ta'limida ixtisoslashtirilgan. Jismoniy tarbiya yo'nalishlari quyidagilardan iborat:

1. Jismoniy madaniyat siyosati: Davlat qo'riqnomalari orqali belgilanadi va faoliyatini davlat nazoratida olib boradi.

2. Jismoniy tarbiya sohasida ta'limni rivojlantirish: Murakkab, sintetik va innovatsion kuchlarni qo'llash va jismoniy holatini rivojlantirish maqsadida xususiy tajribalarni oshirish.

3. Jismoniy madaniyatning psixologik tasnifi - umumiy yozish, boshqarish, sport va xiujilar kabi hodisalarga bo'linganing.

4. Jismoniy tarbiya metodikalari: Boshqaruvning holda turli jismoniy va maxsus kasbiy hodisalar yordamida o'tkaziladi.
Jismoniy tarbiya prinsiplari:
1. Individualizatsiya prinsipi: Har bir o'quvchi bilim va tajribasining yorituvchiligidan foydalanish va tanlov qilish qobiliyatida orangli.
2. Darajaviy taraqqi prinsipi: Guruhdagi o'quvchilarning har birining individuallashtirishiga hamda kelajakda ularga zaruriy qobiliyatlar ro'yobga keltirilishi.
3. Jismoniy taraqqi bilan omil bo'lish prinspi: O'quvchilarning fizik yoki hodisaviy holatlarining rivojlanishi har doim mohiyat ancha balandroqdir.
4. Integratsiya prinsipi: Fizik va psixologik jihatdan shaxsiylik bilan to'g'ridan-to'g'ri bog'liqligi ta'kidlanadi va o'quvchilarga bir-birini to'g'ridan-to'g'ri ta'sir etuvchi ta'lim karaktermushlarini o'lima hiqmati bilan tutish.
5. Tadbirlash prinsipi: O'quvchilarning faoliyatlariga tasir ko'rsatish, ayniqsa, ijrochilik va quyidagi hodisalar bilan bog'liqligidan zarur bo'lgandan ko'proq huquqiy va axloqiy mafolat yaratishda yanada ta'sir etakdir.
Jismoniy tarbiya yo'nalishlarida amalga oshirilayotgan prinsiplardan foydalanish, insonni jismoniy Yurtimizda jismoniy tarbiya va sportni ommalashtirish, aholi, ayniqsa, yoshlar o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish uchun zarur shart-sharoitlar va infratuzilmani yaratish, mamlakatning xalqaro sport maydonlarida munosib ishtirok etishini ta’minlash borasida izchil chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Shu bilan birga, jismoniy tarbiya va sportni tashkil etishda qator tizimli muammolar va kamchiliklarning mavjudligi ushbu sohada davlat siyosatini samarali olib borishga va mamlakatning mavjud sport salohiyatidan to‘liq foydalanishga to‘sqinlik qilmoqda. Xususan:
birinchidan, ayniqsa, joylarda jismoniy tarbiya va sport boshqaruvining samarali yaxlit tizimi mavjud emasligi ushbu sohada davlat organlari va boshqa tashkilotlar faoliyatini lozim darajada muvofiqlashtirishni, sog‘lom turmush tarzini ommalashtirish va targ‘ib qilishni ta’minlamayapti;
ikkinchidan, mamlakatimizda ham ommaviy sport, ham oliy sport yutuqlari sohasida aniq vazifalar va maqsadli ko‘rsatkichlarni belgilagan holda, o‘rta muddatli va uzoq muddatli istiqbolda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish konsepsiyasi ishlab chiqilmagan;
uchinchidan, davlat-xususiy sheriklik shartlarida sportning zamonaviy moddiy-texnika bazasi va infratuzilmasini yaratish bo‘yicha nodavlat sektor bilan o‘zaro munosabatlarning past darajada ekanligi ushbu sohada mavjud muammolarni samarali hal etishga imkon bermayapti;
to‘rtinchidan, joylarda yoshlar orasidan iqtidorli sportchilarni tanlab olish (seleksiya)ning samarali va shaffof tizimi mavjud emasligi terma jamoalar tarkibini sifatli to‘ldirish uchun sport zaxirasini shakllantirish va yuqori malakali sportchilarni tayyorlashni ta’minlashga to‘sqinlik qilmoqda;
beshinchidan, sport kadrlarini, ayniqsa boshqaruv kadrlarini tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirishning amaldagi tizimi jismoniy tarbiya va sport boshqaruvi sohasida malakali mutaxassislarga bo‘lgan ehtiyojni qondirish imkonini bermayapti;
oltinchidan, jismoniy tarbiya va sport sohasini qo‘llab-quvvatlashning faqat alohida sport turlarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan, nooqilona tizimi boshqa ommaviy olimpiya sport turlarini, eng avvalo, sport o‘yinlari va qishki sport turlarini rivojlantirishga e’tibor qaratilmasligiga olib kelgan;
yettinchidan, sportchilarni tayyorlash va ular tibbiy ta’minotining innovatsion tadqiqotlari va uslubiy ishlanmalari, zamonaviy talablarga javob beradigan standartlarining mavjud emasligi sifatli o‘quv-mashq jarayonining yo‘lga qo‘yilishini ta’minlamayapti;
sakkizinchidan, jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishga yo‘naltirilgan moliyaviy mablag‘lar sarflanishining asosliligi va haqqoniyligi ustidan nazoratning, eng avvalo, ichki nazoratning moliyaviy mablag‘lardan oqilona foydalanishni ta’minlaydigan va ushbu sohada suiiste’molchiliklarni bartaraf etishga qaratilgan samarali mexanizmi shakllantirilmagan;
to‘qqizinchidan, xalqaro standartlarga javob beradigan sifatli mahalliy sport asbob-uskunalari va inventarlarini ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilmagan, shuningdek, bunday ishlab chiqarishni qo‘llab-quvvatlashning ta’sirchan mexanizmi nazarda tutilmagan.

Xulosa:
Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi kursida faollashtirilayotgan atamalar va jismoniy tarbiya sifatlarini metodlarini prinsplarini mazmunlari, jismoniy madaniyatga oid dastlabki asosiy tushunchalarni o'z ichiga oladi.
Bunday kursda jismoniy madaniyatning huquqi va falsafa asoslari, shuningdek, jismoniy madaniyatning tarixi, nafsiy va jismoniy madaniyatning roli, sportning psixologik ta'siri kabi mavzularni o'rganish va tadqiq qilish kafolatlangan.
Kursda metodik prinsiplari, sport bilan ta'lim berishning maqsadi va yutuqlarini belgilash, o'qitish texnologiyalari va usullari, sport mashg'ulotlari o'tish va o'qitishning qulay va samarali usullarini tanishish uchun zarur bo'lgan huquqiy, pedagogik va axborot-ta'lim vositalarini o'rganish imkoniyati mavjud.
Jismoniy tarbiya sifatlarini tahlil qilish esa, jismoniy madaniyatga oid umumiy tushunchalar va nazorat qilish va o'rganishda muhim ahamiyatga ega bo'ladi. Jismoniy tarbiya sifatlarining asosiy qismlari, sportning yagona tarbiyaviy ahamiyati va uni amaliyotga tatbiq etishni qo'llab-quvvatlayadigan usullari yig'indisi ham juda muhimdir.

Foydalanilgan adabiyotlar:

T.S. Usmonxo'jaev va boshqalar, daslik "Jismoniy tarbiya"-5-6 "O'qituvchi" nashr, 2003 y.
17. T.S. Usmonxo'jaev va boshqalar, daslik "Jismoniy tarbiya"-7-8 "O'qituvchi" nashr, 2003 y.
18. M. Kachashkin "Metodika fizicheskoy kulturi". M. 1982 y.
19. D.O. Sharipova, A. Musurmonov, M. Tairova. "Formirovanie zdarovogo obrazaji1ni" T 2005 y.
20. O.V. Gancharova "Yosh sportchilarning jismoniy qobiliyatlarini rivojlantirish" T, 2005 y.
21 A.K. Ataev "Yosh shsmirlarga o'zbek kurashini o'rgatish JJslubiyoti" T, 2005 y.