Urganch davlat universiteti servis faoliyati asoslari

6.Xizmatlarni standartlashtirish va individuallashtirish o‘rtasidagi va boshqa qarama-qarshiliklari. Servis faoliyatini boshqa qarama-qarshiliklari
Tovar bozorini standartlashtirish va rivojlangan davlatlar aholisining hayot tarzini bir xillashtirish, katta hajmli bir biriga o‘xshash standartlashtirilgan xizmatlarga ehtiyojlarni shakllantiradi. Shu vaqtning o‘zida mijozning yakka tartibdagi o‘ziga xos ehtiyojlarini inobatga olish san’ati servisni rivojlantirishning juda katta rezervi bo‘lib kelmoqda. Shuning uchun, servis tizimi faoliyatida xizmatlar ko‘rsatishning universal standart usullari va har bir mijozning ehtiyojlarini inobatga oladigan xizmatlar o‘rtasidagi balansni izlashga to‘g‘ri keladi. Bu o‘z navbatida taklif qilinayotgan xizmatlarning jozibadorligi va raqobatbardoshligini oshiradi. Sayyoxlik va ta’limda turli xil ekskursiya va ta’lim dasturlari, moliya faoliyatida - bank xizmatlarining (pul qo‘yish sharoitlari, kredit turlari va hokazolar.) keng turi hisoblanadi. Ya’ni, ushbu xizmatlar alohida kategoriyadagi mijozlarning o‘ziga xos ehtiyojlarini inobatga olgan holda amalga oshiriladi.
Mavjud ehtiyojlar va ularni qondirish imkoniyatlari o‘rtasidagi qarama-qarshiliklar. Ushbu fundamental qarama-qarshilik teng holatda tovarlarni ishlab chiqish va xizmatlarni ko‘rsatishda namoyon bo‘ladi. Xizmatlar ko‘rsatish sohasida mijozlar ehtiyojlarini qondirish imkoniyatlari uch asosiy omillar tufayli to‘xtatib turiladi:
- moddiy resurslarning cheklanishi (to‘lov qobiliyatiga ega bo‘lgan talab, servis korxonalarining moliyaviy va texnik imkoniyatlari);
- kerakli darajadagi moddiy resurslar bo‘lgan holda ham xizmatlar ko‘rsatish bo‘yicha u yoki bu vazifani hal qilish imkonini bermaydigan bilimlar, tajribalar va servis texnologiyalarining bo‘lmasligi.
- ushbu jamiyatda mavjud bo‘lgan urf-odatlar, ananalar va ma’naviy normalar bilan.
Ushbu qarama-qarshiliklar servis tizimi faoliyati amaliyotida qanday namayon bo‘ladi? Servis firmalari moddiy resurslarining cheklanganligi xizmat ko‘rsatish sohasini kengaytirish imkonini bermaydi va kapitalni jalb qilishning yangi usullarini qidirishga undaydi. Lekin, yangi mablag‘larning jalb qilinishi ushbu qarama-qarshilikni hal qilishda yordam berishi mumkin, qachonki, talabga ega bo‘lgan servis xizmatining yangi yo‘nalishlarini taklif etish imkoni bo‘lsa. Qonuniy va ma’naviy normalar ham ko‘pchilik hollarda jamiyat ehtiyojlari bilan nizoga olib keladi. Masalan, hokimiyatni qo‘lga kiritgan Tolibon harakati Afg‘onistonda oddiy kosmetik xizmatlar uchun o‘lim jazosi bilan qo‘rqitdi va televizor ko‘rishni taqiqladi. Yana bir misol, 1917 yildan keyingi o‘zgarishlar shunga olib keldiki, yirik professional guruh bo‘lib hisoblangan uy xizmatkorlarining yo‘qolib ketishiga sabab bo‘ldi.
Sovet hokimiyati davrida uy xizmatkori sifatidagi ish ijtimoiy fikrga ko‘ra juda salbiy baholanardi. Unga ko‘ra, ushbu turdagi servis faoliyati bilan shug‘ullanuvchining inson sifatida qadr-qimmati xo‘rlanishi aniqdir. Shu sababli hozirgi paytgacha bizning davlatimizda uy xizmatlariga bo‘lgan ehtiyojlar ko‘pchilik aholining ma’naviy dunyoqarashi bilan qarama-qarshilikka bormoqda va natijada yomon qondirilmoqda (asosan xususiy tartibda va to‘g‘ri kelgan odamlar tomonidan).
Turli guruhlardagi mijozlarning ehtiyojlarini qondirish o‘rtasidagi qarama-qarshilik. Birinchi qarashda har qanday tadbirkorga o‘z mijozlari doirasini imkoni boricha kengaytirish foydali ko‘rinadi. Lekin, resurslarning cheklanganligi va boshqa iqtisodiy tavsifga ega bo‘lgan boshqa sabablar odatda shunga olib keladiki, maksimal foyda xohlovchilarga emas, balki ayrim o‘ziga xos mijozlarga xizmatlarni qaratish orqali olinishi mumkin. Ushbu holatda mijozlar sonini ongli ravishda kamaytirish, xizmatlar sonini oshirish va ularni jozibaliroq qilib ko‘rsatish (iste’molchilarning cheklangan soniga bo‘lsada) imkonini beradi.
Hozirgi sharoitda har qanday firmaga shunday muommoni hal qilishga to‘g‘ri keladi: qandaydir xizmatni katta sonli mijozlarga mo‘ljallashmi yoki uning doirasini chegaralashmi. Ikkinchi holatda xizmatlar sifati oshadi, mijozlar bilan teskari aloqa o‘rnatiladi va ular bilan yakka tartibda ishlashning samarali uslublari topiladi. Ikkinchi tomondan, mijozlar doirasining qisqarishi ko‘pchilik yo‘qotishlar bilan bog‘liq bo‘ladi. Shu sababli, real servis faoliyatida bir-birlariga qarama qarshi bo‘lgan tendensiyalar hisoblangan mijozlar sonining kengayishi va kamayishi o‘rtasida o‘zaro tenglik mavjud.
Insonning mavjud ehtiyojlarining qondirilishi va ushbu ehtiyojlarning shakllanishi o‘rtasidagi qarama-qarshilik. Servis tizimi faoliyatida bir-biriga qarama-qarshi bo‘lgan (odatda, bir birini to‘ldiruvchi) ikki strategiyadan foydalanish mumkin: xizmatlarga bo‘lgan mavjud talabga moslashish va yangi talab, yangi ehtiyojlarni shakllantirish. Mavjud talablarga moslashish zaruriyati bozor iqtisodiyotining barcha ishtirokchilari uchun odatiydir. Buning asosiy sababi shundaki, insonlarda juda katta ehtiyojlar uzoq tarixiy davr davomida saqlanib qoladi, garchi ushbu ehtiyojlarni qondirishning konkret uslublari doimo o‘zgarib boradi. Bular jumlasiga oziq-ovqat, kiyim-kechak, turar-joy kabi barcha bazali (dastlabki, kundalik) ehtiyojlar kiradi. Oziq-ovqat, turar joy, ko‘chmas mulk bozorlari va kapital qurilish bilan bog‘liq servis tizimi doimo talab qilingan bo‘ladi. Shu vaqtning o‘zida servisning qolgan turlariga ham ehtiyojlar mavjud.
Fan - texnika taraqqiyoti jamiyatga yangi, ikkilamchi, qiyinlashib borayotgan ehtiyojlarni qondirishga imkoniyat yaratadi. Raqobat kurashi servis tashkilotlarini ushbu ehtiyojlarga ta’sir ko‘rsatishga majbur qiladi. Jumladan, XX asrning oxirida shaxsiy kompyuterlar, televizual va tarmoqli ma’lumotlar, uyali telefonlar, kompyuter o‘yinlari, yangi sport turlari va boshqalarga ehtiyojlar shakllandi.
Davlat ham o‘zining siyosiy ehtiyojlaridan kelib chiqib, ikki har xil strategiyalardan foydalanadi. Birinchidan, u fuqarolarning ananaviy ehtiyojlarini (masalan xavfsizlikka bo‘lgan ehtiyojlar, iqtisodiyotning ayrim sektorlarini qo‘llab turish) qondiradi, ikkinchidan, davlatning siyosiy va mavkuraviy manfaatlariga javob beradigan inson ehtiyojlarini shakllantiradi va o‘zgartirishlar kiritadi. Buning uchun ta’lim tizimi, ommaviy axborot vositalari va mavkuraviy muassasalar xizmat qiladi.
Bevosita moddiy manfaat bilan bog‘liq ehtiyojlarni qondirish va shaxsning o‘z o‘zini shakllantirish ehtiyojlari o‘rtasidagi qarama-qarshilik. Jamiyat ehtiyojlarini alohida insonning ehtiyojlari kabi ikki guruhga bo‘lish mumkin. Birinchisi - qobiliyatlarni rivojlantirish, shaxsning ijodiy imkoniyatlarini (ta’lim, professional o‘sish, ilmiy, texnik va badiiy ijod, sport) oshirish bilan bog‘liq. Ikkinchisi, hordiq chiqarish yoki oddiy fiziologik lazzat olish (alkogol ichimliklar iste’mol qilish, turli xil xordiq chiqarish). Ushbu guruhdagi ehtiyojlar o‘rtasida keskin farq yo‘q, lekin servis tizimida tenglikning qandaydir varianti mavjud. Unga ko‘ra, insonning ijodiy va xordiq chiqarish ehtiyojlarini qondiradigan xizmatlar bog‘liqligi mavjud. Ular o‘rtasidagi qarama-qarshilikning qanday hal etilishi konkret ijtimoiy tizim (davlat, hudud, xalq yoki ijtimoiy guruh) ga, iqtisodiyot rivojlanish darajasi, ma’naviy normalar va madaniy ananalarga bevosita bog‘liq bo‘ladi.
Yuqorida qayd qilingan servis tizimi faoliyatidagi qarama-qarshiliklar, ularni jamiyat bilan bog‘laydi. Ushbu qarama-qarshiliklarning mavjudligi va ularning har xil davrda kuchayishi, alohida insonlar va jamiyatning doimiy ravishda rivojlanayotgan ehtiyojlariga taaluqli ravishda servis tizimi faoliyatini doimo o‘zgartirib va takomillashtirib borishga majbur qiladi.