Urganch davlat universiteti Tarix fakulteti 192-guruh talabsi Xudayberganov Sarvarning Kurs ishi yuzasidan tayyorlagan taqdimot ishi

muhokamalami  parlamentning  tarixiy  timsoli  yoki  uning  shakllanishidagi 

boshlang'ich bosqich sifatida qarab chiqish mumkin.

Parlament rivojlanishining 2- bosqichi

• Parlament  rivojlanishining  ikkinchi  bosqichi,  uning  davlat  forumi 

sifatida maydonga kelish davriga taalluqlidir. Х11-ХШ asrlardagi Angliya 

parlamenti  birinchi  bo'lib  bunday  rolni  qo'lga  kiritib,  hatto  mumtoz 

namuna  sifatida  tan  olingan.  Keyinchalik,  X V I-X V II  asrlarda  parlament 

podsho  huzuridagi  Kengash  vazifasini  bajaravchi  tabaqaviy-vakolatli 

idoraga aylangan.

Parlament taraqqiyotining uchunchi bosqichi

• Parlament  taraqqiyotining  uchinchi  bosqichi  X V II  asr  oxiridan 

boshlab,  X IX   asr  oxirlari  bilan  bog'liq.  Bu  davrda  parlamentarizm 

g'oyalari to'liq shakllanib bo'ldi. Yevropa faylasuflari Dj.Lokk, J.J.Russo, 

SH.Monteskye,  Volterning  ishlarida,  shuningdek,  1787  yil  Amerika 

Konstitutsiyasi  «otalari»ning  siyosiy  traktatlarida  xalq  suvereniteti, 

hukmdor  va  oddiy  odamlar  orasidagi  ijtimoiy  shartnoma  g'oyasi  ishlab 

chiqilgan edi. Hokimiyatning bo'linishi haqidagi ma’lum doktrinada qonun 

chiqaruvchi  hokimiyat  sifatida  parlamentga  muhim  ahamiyat  berildi. 

Binobarin,  birinchi  marta  xalq  vakillarining  qonunchilik  faoliyati  bilan, 

qonunning  saylovchilaming  istak  bildirishlari  bilan  bog'liqligi  haqida 

xulosaga kelishgan edi.

Parlament rivojlanishining to’rtinchi bosqichi

• Parlamentning  rivojlanishidagi  to'rtinchi  bosqich  X IX   asmi  o 'z 

ichiga  oladi.  Bu  davrda  parlament  batamom  davlat  organi  sifatida 

shakllanib bo'ldi.  Saylov qonunlari parlament a’zolarini muntazam  saylash 

asosini yaratadi.  Parlament amalda yagona qonunchilik manbaiga aylanib, 

qonunni  qabul  qilish  huquqi  faqat  unga  berildi.  O'sha  vaqtda,  parlament Institutlari  qonun  yaratish  jarayoni,  deputatlar  maqomi,  ijro  organlari, partiyalar, matbuot bilan munosabatlar shakllana boshlanadi.

Parlament rivojlanishining  beshinchi bosqichi

•   bu davr  X X  asrga to'g'ri keldi 

va  parlament  ahamiyatining  o'sishi  bilan  xarakterlanadi.  Agar  asming 

birinchi  yarmida  parlamentlar  davlat  tizimida  o'zini  isbotlashi  kerak 

bo'lgan  bo'lsa,  urushdan  keyingi  yillarda,  parlamentning  ustuvorlik 

g'oyasi  ommaviy  tarzda  tan  olindi.  Jahon  hamjamiyati  ushbu  g'oyanin

kafolatiga  aylandi.  Parlamentlar jamoatchilik  fikrini  faol  aks  ettirish  va 

unga  ta'sir  qilish  orqali  ijtimoiy  hayotda  to'liq  ma'noda  markaziy   o'rinni egallaydi. 

Parlament tushunchasi

• Parlamentarizm  -   demokratik jamiyatning  umummilliy  vakiilik  or- 

gani. Hokimiyatlar taqsimlanishi prinsipiga ko'ra, oliy qonunchilik vakola­

tiga  ega  va  davlat  organlari  tizimida  yuqori  o'ringa  egadir.  Parla- 

mentarizmda hukumat parlament tomonidan tuziladi va uning oldida javob

beradi.  Parlamentarizm  tarixi  esa  Angliyada  1215  yilda  qabul  qilingan 

“ Buyuk  ozodlik  Xartiyasi”   dan  boshlanadi.  Parlamentarizmning  bugungi 

kundagi  o'mini  va  ahamiyatini  quyidagi  xususiyatlarda  ifodalashimiz 

mumkin: