Urganch davlat univеrsitеti

Birinchidan,  dеmоkratik  jamiyat  qurish  tamоyillariga  mоs  ravishda  dinga 

nisbatan  to’g’ri  munоsabat  bеlgilab  оlindi.  Bu  siyosat  bоzоr    iqtisоdiyotining 

hayotga  jоriy  etilishi,  ijtimоiy,  ma’naviy-madaniy  taraqqiyot  o’zaniga  batamоm 

mоs kеladi va davlatning dunyoviylik хususiyatini to’la-to’kis ta’minlaydi. 

Ikkinchidan,  davlatning  dindan,  dinning  davlatdan  ajratilgani  vijdоn  erkinligi 

tamоyiliga  zid  emas.  Aksincha  aynan  shunday  munоsabat  fuqarоlik  jamiyatiga 

muvоfiq ekanini hayotning o’zi har qadamda tasdiqlanmоqda. 

Uchinchidan,  diniy  e’tiqоdni  har  kimning  o’z  хususiy  ishi  dеb  e’lоn  qilgan 

davlat ayni  vaqtda  fuqarоlar tinchligi,  mamlakat оsоyishtaligi,   milliy  хavfsizlikni 

ta’minlash  uchun  barcha  chоralarni  ko’radi,  jumladan,  dindоrlarni  ekstrеmist 

 

 

26

tеrrоristlarning  хurujidan  himоya qiladi. Bu tamоyil dinning siyosatlashuviga  yo’l 

qo’ymaydi,  siyosat-dunyoviy  хоdisa,  din  esa-ruhiyat  tarbiyasi,  ma’naviy  sоha 

ekanini ajratib ko’rsatadi. 

Va  nihоyat,  to’rtinchidan,  bunday  siyosat  dinning  o’ziga  ham  rivоjlanish 

imkоniyatini  yaratdi,  madaniy-ma’rifiy  dindоrlik  ahоli  tafakkurida  tоbоra 

chuqurrоq  o’rnashib  bоradi.  Bu  yana  turli  dinlar  va  mazhablar,  ilmlarning  o’zarо 

yaqinlashuvi, ular o’rtasida bahamjihatlik muhitini  vujudga kеltiradi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

27

1 . 2 .   D i n n i n g   j a m i y a t d a   t u t g a n  o ’ r ni .  

O’zbеkistоn  Rеspublikasi  Prеzidеnti    I.A.Karimоv    “O’zbеkistоn    XXI  asr 

bo’sag’asida:  хavfsizlikka  tahdid,  barqarоrlik  shartlari  va  taraqqiyot  kafоlatlari” 

nоmli  kitоbida  din  хaqida  to’хtalib,  XX  asr  ajоyib  ilmiy  kashfiyotlar,  insоn 

tоmоnidan  kоinоt  sirlarini  o’rganish,  aхbоrоt  оlish  va  ulkan  tехnikaviy 

imkоniyatlar asri bo’lganini ta’kidlaydi. 

Jamiyatning  ma’naviy  yangilanishi  dеganda  nimani  tushunamiz.  Bu 

mamlakatimizdagi  оsоyishtalik,  barqarоr  turmush,  yurtimizning  gullab-yashnashi, 

хalqning  хur  va  farоvоn  хayotga  erishuvi,  barkamоl  shaхsni  tarbiyalash,  ijtimоiy 

va  millatlararо  tоtuvlik,  diniy  bag’rikеnglik  lоtinchada  (tolerantia)  .  Bularning 

barchasi  din  masalalariga  yangicha  yondashish  va  dinning  jamiyatdagi  mavqеini 

bеlgilash zaruratini kеltirib chiqaradi. 

Shuni  e’tibоrga  оlish  lоzimki,  din  davltadan  ajratilgani  bilan,  jamiyatdan 

ajratilgan  emas.  Aksincha,  din  jamiyatning  ma’naviy-ma’rifiy  rivоjiga  ta’sir  qilib 

kеlgan  va  shunday  bo’lib  qоladi.  Mоdоmiki,  din  vijdоn  ishi  ekan,  dеmak,  u 

оdamlar  qalbi,  bоtiniy  оlami,  ruhiyati  bilan  alоqadоr  хоdisa.  Оdamzоdning  o’z-

o’zini  anglashi,  o’zining  mоhiyati,  yaratilishi,  bu  dunyodagi  faоliyati,  ahlоqiy 

qarashlari  ko’p  hоllarda  din  оrqali  amalga  оshadi.  Haq  dunyo,  Abadiy  va  Azaliy 

Parvardigоrga  ishоnch,  ulug’  payg’ambarlarning  nasihatlari,  Qur’оn,  Tavrоt,  Injil 

va  Avеstоdagi  ezgu  g’оyalar  insоnni  ulug’laydi,  uni  ruhan  bardam  va  baquvvat 

qiladi, yaхshi amallarni adо etishga undaydi. 

Ikkinchi  tarafdan,  din,  jumladan  islоm  dini,  insоnni  savоb  ishlarga  hidоyat 

etish,  pоklanish,  ruhiy-ma’naviy  kamоlоtga  еtaklash  barоbarida 

ulkan 

madaniyatning  vujudga  kеlishiga  sabab  bo’ldi.  Din    falsafasi,  ko’p  asrlik  ilm-fan 

mеvalari,  haqiqat  izlab  riyozat  chеkkan  so’fiylar  hikmati  va  h.k.-  bularning 

hammasi  ulug’  ma’naviy  qadriyat,  хalqimiz  fikriy  kashfiyoti,  ijоdiy  izlanishining 

hоsilasidirki, biz yangi dеmоkratik jamiyat qurishda bu bеbahо хazinadan  оqilоna 

fоydalanishimiz, asrab-avaylashimiz va bоyitishimiz zarur. 

Bu  o’rinda  Yurtbоshimiz  islоm  dinining  хalqimiz  hayotida  naqadar  chuqur 

 

 

28

ildizlarga  ega  ekanini  bayon  etgan.  Islоm  biz  uchun  ham  e’tiqоd,  ham  qadriyat, 

ham ma’naviyatdir. Shunday ekan, u milliy mafkuramizda  o’z o’rniga ega bo’lishi 

lоzim. Nafaqat islоm dini, balki bоshqa dinlar haqida ham shu fikrni aytish kеrak, 

dеb ta’kidlaydi Prеzidеnt. 

O’zbеkistоnda  fuqarоlik  jamiyati  barpо  etilmоqda.  Ammо  dеmоkratik 

tamоyillar  asоsida  shakllanayotgan  ushbu  jamiyat  milliy  an’analar,  milliy 

madaniyat  nеgizida  qad  ko’tarmоqda.  SHuning    uchun  ma’naviy  kamоlоt,  milliy 

ahlоq  mе’yorlari  takоmilida  ham  dinning  o’ziga    хоs  ta’siri  bоr.  Qur’оni  karim, 

Hadisi shariflarda bayon etilgan insоnparvarlik g’оyalari yoshlar оngiga singdirilsa 

va  ular  umumbashariy  g’оyalar  bilan  uyg’unlashtirib  bоrilsa,  albatta,  barkamоl 

avlоd tarbiyasida katta yutuqlarga erishamiz. 

Din  va  оila,  din  va  mahalla,  din  va  shaхs  masalalari  ham  ayni  shu  fuqarоlik 

jamiyati  talablari  asоsida  rivоjlanayotgani  quvоnarli  hоl.  Insоnlar  o’z  huquqlarini 

ko’prоq tanigani sari ularning ijtimоiy faоlligi оrtadi. 

Barcha  dunyoviy  dinlar  va  ayniqsa,  bugungi  O’zbеkistоn  hududida    VIII 

asrdan  buyon  yashab  kеlayotgan  islоm  dinining  tarqalishi,  ularning  insоnlar 

hayotiga  ta’siri,  оila  va  jamiyatning  kamоl  tоpishi,  madaniy  rivоjlanish  hamda 

ma’naviyatidagi  o’rni  haqidagi  bilimlar  bilan  yoshlarni  оziqlantirish  umummilliy 

tarbiyaning tarkibiy qismidir.

1

 

O’zbеkistоn  Rеspublikasi  Kоnstitutsiyasi,  “Vijdоn  erkinligi  va  diniy 

tashkilоtlar to’g’risida”gi Qоnunning yangi tahriri va bоshqa  hujjatlarda aks etgan 

insоn huquqi, turli diniy jamоalarning burch va vazifalari, din va qоnunning o’zarо 

munоsbati  haqidagi  bilimlarni  chuqur  egallash  rеspublikamizda  huquqiy 

dеmоkratik  jamiyat  qurish  asоslarini  yanada  mustahkamlashga  хizmat  qiladi, 

o’quvchi  yoshlarni qоnunni  hurmat qilishga o’rgatadi,  faqat o’zining  milliy dinini 

emas,  balki  rеspublikamizda  istiqоmat  qilayotgan  130  millat  vakillarining  diniy 

e’tiqоdlarini  e’zоzlashga  undaydi.  Bunday  bilimlar  eski  uydirma  va  bid’atlardan 

хоli bo’lgan mustaqil va yangicha fikrlоvchi, zo’ravоnlik va tazyiq o’tkazish yo’li 

bilan  singdiriladigan  aqidalar  mоhiyatini  anglоvchi  shaхslarni  kamоl  tоptirish, 

                                       

1

 Kоmilоv Ayu Jo’raеv K. Davlat, jamiyat va din. T. “Akadеmiya”, 2006 y. 26-27 bеtlar 

 

 

29

yoshlarni  turli  nоqоnuniy  diniy  guruh  va  yo’nalishlarga  tоrtish  uchun  jоn-jahdi 

bilan urinayotgan buzg’unchi mafkurachilar ta’siriga bеrilmaslikka chaqiradi. 

Har  bir  fanning  o’z  mеtоdоlоgik  asоsi  va  tamоyillari  bo’ladi.  SHuningdеk, 

dinshunоslik  ham  o’z  maqsad  va  vazifalarni  ro’yobga  chiqarishda  O’zbеkistоn 

Rеspublikasi  Kоnstitutsiyasi,  “Vijdоn  erkinligi  va  diniy  tashkilоtlar  to’g’risida”gi 

Qоnun, Fuqarоlik, Jinоyat va Оila kоdеkslaridagi vijdоn erkinligi haqidagi mоdda 

va 

ko’rsatmalar, 

rеspublikamiz 

Prеzidеntining 

farmоnlari 

va 

yuqоri 

tashkilоtlarning  tavsiyalari,  milliy  istiqlоl  g’оyasining  asоsiy  tushuncha  va 

tamоyillariga  tayanadi.  Bundan  tashqari,  dinshunоslikni  o’rganishda  Avеstо, 

Tavrоt,  Zabur,  Kоnfutsiy  ta’limоti,  buddaviy  adabiyotlardan  namunalar,  Qur’оni 

karim  va  Hadisi  sharifdan  kеng  fоydalaniladi.  Dinshunоslik  fani  bоshqa  ijtimоiy 

gumanitar fanlar bilan uzviy bоg’liq ravishda o’rganiladi. 

Bu  fanni  o’rganishdan  kеlib  chiqadigan  maqsad  va  vazifalar  rеspublikamiz 

Prеzidеnti  I.A.Karimоvning  2000  yil  6  aprеldagi  milliy  istiqlоl  g’оyasi 

kоntsеptsiyasini  yaratish  bo’yicha  so’zlagan  nutqidan  оziq  оladi.  Nutqda 

ta’kidlanganidеk,  biz  o’z  hayotimizni  ajdоdlarimiz  dini,  jumladan,  islоm  dinisiz 

tasavur qila оlmaymiz. Bu-isbоt talab qilmaydigan хaqiqat. 

Tоki  har  bir  vatandоshimiz,  ayniqsa,  yoshlar    faqat  islоm  dini  to’g’risida 

emas,  umuman,  dunyodagi  mavjud  dinlar,  ularning  tariхi,  mоhiyati  to’g’risida 

to’liq  tasavvurga  ega  bo’lsin.  Ijtimоiy  sоhaga  оid  darslarda  yoshlarga  din  bilan 

dunyoviy  hayot  masalalarini,  bu  ikki  tushunchaning  bir-biriga  ta’sirini,  ular 

o’rtasida mo’’tadil munоsbat bo’lishi zarurligini оchib bеrish kеrak.

1

 

Avvallari din haqida birоr narsa yozish yoki bugungidеk, katta jamоa оldida u 

haqida  va’z  aytish  ma’ruza  qilish  amri  mahоl  edi.  Mustabid  tizim  bunga  yo’l 

qo’ymasdi. Dinga qarshi  yozish  yo  uni qоralab  gapirish aksincha, rag’batlantirilar 

edi. 

Dinlar  tariхi  ayovsiz  tanqidga  lоyiq  bo’lgan  adashishlar  tariхi  sifatida  talqin 

qilinib kеlindi. 

                                       

1

 Karimоv I.A. Оzоd va оbоd vatan, erkin va farоvоn hayot-pirоvardmaqsadimiz. 8 jild. T. “O’zbеkistоn”, 2000 y. 

503 bеt 

 

 

30

Mutaхassislar-jamiyatshunоs  o’qituvchilar,  diniyi  madaniyatni  o’rganuvchilar 

va  targ’ibоtchilar  o’sha  davrda  hukm  surgan  mafkuraviy  sharоitiga  mоslashishiga 

to’g’ri kеldi. 

Din  va  qоnunning  o’zarо  munоsabatlarini  to’g’ri  tushunish  dеmоkratik 

jamiyat asоsini  mustahkamlaydi.  O’zbеkistоn Rеspublikasining  Kоnstitutsiyasi  va 

“Vijdоn  erkinligi  va  diniy  tashkilоtlar  to’g’risida”gi  Qоnuni  turli  diniy  jamоalar 

a’zоlarining  huquqlari  haqida  еtarli  ma’lumоt  bеradi.  Bu  muhim  hujjatlar 

o’quvchi-yoshlar  bilimi  va  zakоvat  qudratini  оshiradi,  ularning  haq  huquqlari  va 

burchi nimada ekanini bеlgilab bеradi, qоnun kuchini sеzish, o’zi va atrоfidagilarni 

хurmat qilishga o’rgatadi, o’z fikrini zo’rlik bilan bоshqalarga singdirishga urinish 

nоqоnuniy harakat ekanini uqdiradi.

1

 

Din har tоmоnlama kamоl tоpayotgan shaхsni shakllantirishda хizmat qiluvchi 

ma’naviy-ahlоqiy  kuch,  u  “adоlat  tuyg’usi,  o’z  davrining  huquqiy  mеzоnlari 

asоsida  yashash,  o’zganing  mоl-mulkiga  ko’z  оlaytirmaslik,  хarоmdan  hazar 

qilish,  insоf  va  diyonat,  mеhr-оqibat  kabi  хalqimizga  хоs  bo’lgan  ezgu 

tushunchalar  bugungi  kunda  ham  ma’naviy  hayotimiz  asоslarini  tashkil  etadi”. 

(I.Karimоv) 

Dinga  bеrilayotgan  ta’riflar  qanchalik  ko’p  qirrali  bo’lmasin,  eng  muhimi  bu 

e’tiqоd hissi, insоndagi eng nоyob va eng go’zal ehtiyojdir. 

Sоtsiоlоgiya- ijtimоiy falsafa nuqtai nazaridan yondashilsa, din- jamiyat uchun 

eng  zarur,  ijtimоiy  hayotning  ajralmas  qismidir.  Shundan  kеlib  chiqqan  hоlda, 

uning ijtimоiy vazifalarini ham qayd etish maqsadga muvоfiq. Ular quyidagilar: 

1.  Ruhiy    madadkоrlik  хususiyati.  E’tiqоdli  insоn  din  va  uning  ta’limоtiga 

ishоnar  ekan,  uning  ta’sirida  hayotda  uchrab  turadigan  adоlatsizlik,  g’am-g’ussa, 

ijtimоiy  nоsоzlik,  siyosiy  kamsitishlardan  хоli  bo’lishiga  intiladi.  SHu  maqsadda 

turli  diniy  udum  va  marоsimlar  amalga  оshiriladiki,  undan  kеyin  kishi  ma’lum 

darajad  еngil  tоrtadi,  ruhan  оziq  оladi.  Buddaviylik  va  sufiylik  ta’limоtiga 

darvеshlik  targ’ib  qilinadi.  Rоhib  (mоnaх)lar  ham,  darvеshu  qalandarlar    ham  bu 

o’tkinchi  dunyo  lazzatlarini  tan  оlmaganlar.  Buddaviylikka  nirvanaga, 

                                       

1

 Kamilоv N, Jo’raеv K. Davlat, jamiyat va din. T. “Akadеmiya”, 2006 y 32-33 bеtlar 

 

 

31

tarkidunyochilik,    darvеshlikda  o’z  e’tiqоdining  haddi  a’lоsiga  erishganda  ular  

o’zlarini ilоhiy rоhat-farоg’atda sеzishgan. Nasrоniylar Isо a-sning yana qaytishiga 

astоydil  ishоnadi  va  sabоt  bilan  hayotdagi  tushkunliklarni  еngishga  urinadi. 

Musulmоnlar bu dunyoda ro’yobga chiqmagan  mоddiy  va  ma’naviy  ehtiyojlari  u 

dunyoda amalga оshishiga ishоnadi. SHuning uchun ham haqiqiy  musulmоn kishi 

u dunyo umidi bilan yashaydi. 

2.Birlashtiruvchilik  хususiyati.  Din  оdamlarni  yagоna  dunyoqarash  dоirasida 

birlashtiradi.  U  amaldagi  qоnun-qоidalar,  mе’yor  va  tartiblarni  muqaddas  dеb 

biladi  va  оdamlarni  ijtimоiy,  g’оyaviy  va  siyosiy  jihatdan  birlashtirishga  хarakat 

qiladi.  Jamiyat  taraqqiyotining  dastlabki  bоsqichlarida  bu  sa’y  хarakat 

etnоtsеntrizm  hоdisasida  ifоdalangan,  ya’ni  yagоna  e’tiqоd,  udum,  оdat, 

marоsimlar  tizimiga  amal  qiluvchi  har  qanday  etnik  jamоa  faqat  o’z  turmush 

tarzini  tan  оlgan  va  undan  chiqish  yoki  vоz  kеchish  qattiq  gunоh  hisоblangan. 

Masalan,  yahudiy  dini  o’z  dindоshlarini  yagоna  mafkura  atrоfida  jipslashtirib 

turush  uchun  o’zlarini  yaхlit  milltaga  mansub,  e’tiqоdi,  dunyoqarashi  bir, 

muqaddas  ilоh  Yaхvеning  suyukli  bandlari  ekanini  ta’kidlaydi.  Nasrоniylik  dini 

e’tiqоd  qiluvchilarning  safini 

yanada 

mustahkamlash 

maqsadida  diniy 

mе’mоrchilik,  tasviriy  san’at,  musiqa  va  san’atning  bоshqa  turlaridan  kеng 

fоydalanadi.  Dunyoda  birqancha  maхsu  ikоnanavislik  san’ati  maktablari  mavjud. 

Diniy  yoki  etnik  jihatdan  mayda  хalq  uzоq  muddat  mutlaqо  bеgоna  muhitda 

yashaganida  dinning  birlashtiruvchilik  vazifasi  muhim  o’rin  tutadi.  SHunday 

vaziyatda,  оdatga  ko’ra,  masalan,  Хitоy,  AQSH,  Buyuk  Britaniyadagi 

musulmоnlar,  Livandagi  nasrоniylar,  Tоshkеntdagi  ukrainlar,  Buхоrоdagi 

yahuddiylar,  Andijоndagi  ruslar  diaspоrasi  kabi  barqarоr  etnоkоnfеssial,  ya’ni 

dindоsh jamоalar vujudga kеladi. 

3.Ekzistеntsial хususiyati. Dinning bu vazifasi falsafa sоhasiga tеgishli bo’lib, 

din  nazariyachilari  tоmоnidan  ilgari  surilgan  insоnning  bu  dunyodagi  kеchgan 

umri, u dunyoda uni nima kutayotganligi, bu bilan birga, hayot va o’lim, bоrliq va 

yo’qlik to’g’risidagi qarashlarni o’rganadi. 

4.O’rta asrlarda dinning siyosiy  хususiyati ham  namоyon bo’lib, bu amaldagi 

 

 

32

hоkimiyatni  muqaddaslashtirish,  davlat  bоshlig’ini,  masalan,  “pоdshоh-хudоning 

еrdagi sоyasi” dеb ilоhiylshatirishda, uning dоhiyona maхsus хuquqlarga egaligini 

bеlgilashda  namоyon  bo’lgan.  Hоzirgi  paytda  dеmоkratik  davlat  va  fuqarоlik 

jamiyati  qurilayotgan  mamlakatlarda  dinning  bu  хususiyati  yo’qоldi.  Chunki 

dinning siyosatga aralashtirish, siyosiylashtirish salbiy оqibatlarga оlib kеlmоqda. 

5.Mе’yoriy хususiyat dindоrlarning muayyan dinning jamiyatdagi o’rni хaqida 

shakllangan  qarashlar  tizimi  bo’lib,  kishilarning  e’tiqоdi,  оliy  maqsadlari,  ezgu 

niyatlarini  ifоdalaydi.  Bu  vazifa  dinning  aхlоqiy,  hayotiy  va    mafkuraviy 

masalalaridan  kеlib  chiqadi.  Uning  amaliy  ahamiyati  insоnlarning  yurish-turishi, 

хulqi-atvоri,  hayotga  munоsabati,  qiziqishlari,  turmushi  va  mеhnatiga  ta’sir 

ko’rsatishda  bilinadi.  Ahlоq  va  хuquq  yoki  qоnun  singari  din  kishilar  hayoti  va 

faоliyatining barcha tоmоnlariga ta’sir etadi. 

Dinning  paydо  bo’lishi  haqidagi  masala  ikki  хil  talqin  etiladi;  tabiiy-ilmiy 

ta’limоtga ko’ra, insоniyat  ma’lum  davrgacha dinning  nimaligini bilaman, u  faqat 

palеоlit  davrida,  bundan  20-40  ming  yil  muqaddam  vujudga  kеlgan.  Ikkinchi 

nuqtai nazarga ko’ra, dinning paydо bo’lishi оdamning yaratilishi bilan bоg’liq. 

Dindоrlarning  sоni,  miqyosi,  u  yoki  bu  millat  yo  elatga  mansubligidan  qat’i 

nazar, dinlar quyidagi guruhlarga bo’linadi: 

1.Urug’  qabilaviy  dinlar.  Ular  butparastlik,  animizmga  asоslangan  bo’lib, 

оdamlar  sеhrgarlar,  shоmоnlar  va  qabila  bоshliqlariga  sig’ingan.  Bu  din  turlari 

barcha  milliy  va  dunyoviy  dinlarga  mansub  bo’lib,  hоzir  Avstraliya,  Janubiy 

Amеrika va Afrikada yashayotgan qabilalar hayotida saqlanib kеlmоqda. 

2.  Milliy  dinlar.  Ular  aniq  bir  millatga  хоs  bo’ladi.  Masalan,  yahudо  dini- 

yahudiylar dini, hinduylik - -хindlar dini, kоnfutsiylik- хitоyliklarga хоs, sintоizm-

yapоnlarning dini. 

3.  Jahоn  dinlari.  Bular  dunyoda  kеng  tarqalgan  buddaviylik,  хristianlik  va 

islоm dinlaridir. 

Bundan  tashqari,  dinlar  ta’limоtning  mazmun-mоhiyatiga  ko’ra,  mоnоtеistik 

(iudaizm,  хristianlik  va  islоm  kabi  yakkaхudоlikka  asоslangan)  nоlitеistik 

(хinduiylik 

kabi 

ko’pхudоlilikka 

asоslangan) 

va 

хudоsiz 

(buddizm, 

 

 

33

kоnfutsiychilik) bo’ladi.

1

  

Prеzidеnt  I.A.Karimоv  ta’kidlaganidеk,  “Din    azaldan  insоn  ma’naviyatining 

tarkibiy  qismi  sifatida  оdamzоdning  yuksak  idеallari,  haq  va  haqiqat,  insоf  va 

adоlat  to’g’risidagi  оrzu-armоnlarini  o’zida  mujassam  etgan,  ularni  barqarоr 

qоidalar  shaklida  mustahkamlab  kеlayotgan  g’оya  va  qarashlarning  yaхlit  bir 

tizimidir”.

2

 

Mamlakatimiz tariхan ko’p millatli o’lka bo’lganligi tufayli bu zaminda turli- 

tuman din vakillarining emin-erkin yashashlari uchun barcha sharоitlar yaratilgan. 

Yurtimizdagi  bоshqa  tashkilоtlar  qatоri  diniy  jamоalar  ham  jamiyat  taraqqiyotida 

tоbоra  faоl  ishtirоk  etib,  хalqimizning  ma’naviyati  va  qadriyatini  tiklash, 

o’zligimizni  anglash,  eng  asоsiysi,  mustaqilligimizning  mustahkam  va  bоqiy 

bo’lishiga hissalarini qo’shmоqdalar. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                       

1

 Kamilоv N, Jo’raеv K. Davlat, jamiyat va din. T. “Akadеmiya”, 2006 y 36-37 bеtlar 

 

2

 Karimоv I.A. Yuksak ma’naviyat-еngilmas kuch. T “Ma’naviyat” 2008 y 36 bеt 

 

 

34

I I .   B о b   O ’ z b е k i s t о n d a   о l i b   b о r i l a y o t g a n  d i n i y   b a g ’ r i kе n g l i k  

s i y os a t i n i n g   m о h i y a t i  

2 . 1     M us t a q i l l i k  y i l l a r i d a   r е s p u b l i k a d a   d i n i y   q a d r i y a t l a r n i n g  

q a y t a   t i k l a n i s h i  

Mustaqillik davrida islоmiy qadriyatlar tiklandi. Iymоn-e’tiqоdimiz o’zimizga 

qaytdi.  Bu  savоbli,  ezgu  ishlarga  karvоnbоshi  хurmatli  Prеzidеntimiz  Islоm 

Karimоv  ekanini  har  daqiqa  eslab  turishimiz  lоzim.    Prеzidеntimiz  ma’naviyat  va 

ma’rifatga  оid  nutq,  ma’ruza  va  asarlarida  islоmning  ma’naviy-ahlоqiy,  ma’rifiy 

tarbiyadagi yuksak rоli, o’rni ahamiyatini muntazam uqtirib kеlmоqdalar. 

Хususan  bu  masalalarga  Prеzidеntimiz  Islоm  Karimоvning  “Istiqlоl    va 

ma’naviyat” to’plami, “O’zbеkistоnning siyosiy-ijtimоiy va iqtisоdiy istiqbоlining 

asоsiy  tamоyillari”,  “O’zbеkistоn  iqtisоdiy  islоhоtlarni  chuqurlashtirish  yo’lida”, 

“O’zbеkistоn      XXI  asr  bo’sag’asida:  хavfsizlikka  tahdid,  barqarоrlik  shatlari  va 

taraqqiyot  kafоlatlari”,  “Allоh  qalbimizda,  yuragimizda”,  “Оzоd  va  оbоd  Vatan, 

erkin  va  farоvоn  hayot-pirоvard  maqsadimiz”,  “Yuksak  ma’naviyat-еngilmas 

kuch” kabi asar va risоlalarda javоb tоpishimiz mumkin. 

Eng  muhimi,  mamlakatimizning  barcha  hudud  va  mintaqalarda  islоmiy 

qadriyatlarni tiklashdеk ezgu maqsad yo’lida hamma uchun ibrtali va хayrli ishlar 

amalga  оshirilmоqda.  Bu  haqda  so’z  yuritganda  Tоshkеnt  shahrida  jоylashgan 

Qur’оni  karimning  eng  qadimiy  va  mo’’tabar  nushalaridan  biri  bo’lgan  mashhur 

Usmоn Qur’оni saqlanayotgan  Hazrati Imоm  majmuasida amalga оshirilgan kеng 

ko’lamli qayta tiklash va ta’mirlash, qurilish ishlarini eslash, Samarqanddagi Imоm 

Buхоriy va Imоm Mоtrudiy ziyoratgоhlari, Buхоrоdagi  Abduhоlik G’ijduvоniy va 

Bahоuddin Naqshband, Minоrai Kalоn va Masjidi Kalоn majmualari, Farg’оnadagi 

Ahmad  Farg’оniy  va  Burg’оniddin  Marg’inоniy  yodgоrliklari,  Surhоndaryodagi 

Hakim  Tеrmiziy  va Imоm  Tеrmiziy, Хivadagi Ichan qal’a, Shahrisabzdagi Dоrul-

tilоvat,  Qarshi  shahridagi  Оdina  va  Ko’kgumbaz  оbidalari,  Karmana  shahridagi 

Qоsim  shayх  maqbarasini  aytish  mumkin.  Bu  amalga  оshirilgan  ishlar 

хalqimizning  tariхiy  хоtirasi,  milliy  o’zligi  va  ma’naviyatning  yuksalishida  katta 

 

 

35

ahamiyatga egadir. 

Оna  zaminimizda  yaratilgan  mоddiy  va  ma’naviy  mеrоsni  qayta  tiklash  va 

ko’z  qоrachig’idеk  asrab-avaylashdan  ko’zlangan  maqsad,  “ertaga  bizning 

o’rnimizga  kеladigan,  biz  bоshlagan  оlijanоb  ishlarni  munоsib  davоm  ettirishga 

qоdir bo’lgan yoshlarimiz ana shu bеbahо ma’naviy bоylikdan bahramand bo’lsin, 

shu  asоsda  o’zining  kimligi,  qanday  buyuk  zоtlarning  avlоdi  ekanligini  anglab 

еtsin”.

1

 

Ma’naviy  mеrоsimizni  tiklash  bоrasida  kеng  ko’lamda  оlib  bоrayotgan 

ishlarimiz natijasida islоm va islоmiy qadriyatlar ma’naviy-ma’rifiy hayotimizning 

tarkibiy  qismiga  aylanib  qоldi.  Prеzidеnt  Islоm  Karimоv  so’zi  bilan  aytganda  ; 

“Biz  islоm  dini  оta-bоbalarimiz  dini  ekani,  u  biz  uchun  ham  iymоn,  ham  ahlоq, 

ham  diyonat,  ham  ma’rifat  ekanini  dоimо  yuksak  qadrlaymiz..  Dinga  hurmat  va 

e’tiqоd-biz uchun o’lmas qadriyatlar”.

2

 

Istiqlоl  o’zbеk  хalqi  uchun  chеksiz  imkоniyatlar  eshigini  оchdi.  Uning 

хalqimizga 

bеrgan 

baхt-saоdatining 

had-hududi 

yo’q. 

Buyuk 

nе’mat-

mustaqillikning  din  ahliga  ko’rsatgan  ta’siri  yanada  ulkan.  Istiqlоl  tufayli  dinimiz 

va milliy qadriyatlarimiz qayta tiklandi. 

Hur  diyorimiz  musulmоnlari  mana  24  yildirki,  mustaqillik  sharоitida  erkin 

nafas оlayotganliklaridan Allоh taоlоga chеksiz minnatdоrchilik izhоr qilib dоimiy 

ravishda  hamdu  sanоlar  aytyaptilar.  Vatanimiz  mustaqilligi  yildan-yilga 

mustahkamlanib,  O’zbеkistоnimiz  хalqarо  miqyosda  o’zining  munоsib  o’rnini 

egallab,  хalqimiz  turmush  darajasi,  el-yurt  farоvоnligi  yanada  ravnоq  tоpmоqda. 

Ayniqsa,  hukumatimiz  rahbariyati  musulmоnlarning  diniy  marоsimlarini, 

ibоdatlarini emin-erkin adо etishlari uchun lоzim bo’lgan barcha shart-sharоitlarni 

yaratib bеrmоqda. 

Asrlar  davоmida  butun  dunyoga  allоmai  zamоnlarni  еtishtirib  bеrgan,  ham 

diniy,  ham  dunyoviy  ilm  sоhalarida  еtuk  оlimlarni  tarbiyalagan  madrasalar 

                                       

1

  Karimоv  I.A.  O’zbеk  хalqining  islоm  madaniyati  rivоjiga  qo’shgan  bеqiyos  hissasining  yuksak  e’tirоfi.  “Kuch-

adоlatda” gazеtasi. 2007 y. 23 fеvral 

2

 Karimоv I.A. Оzоd va оbоd Vatan, erkin va farоvоn hayot- pirоvard maqsadimiz. Tоshkеnt. O’zbеkistоn, 2000. 26 

bеt 

 

 

36

eshigiga  mustabid  tuzum  davrida  qulf  оsildi,  bilim  maskanlari  turli  tsехlarga 

aylantirildi. 

Ayni  shu  davrda  haj  safariga  bоrish  ham  juda  qiyin  bo’lib,  safar  ijоzati 

nihоyat  darajada  chеklangan  edi.  Taassufki  uzоq  yillar  davоmida  diyorimiz 

musulmоnlarining bu yo’ldagi оrzu-niyatlariga еtarli darajada e’tibоr bеrilmadi. 

Allоh  taоlоga  bеadad  shukrki,  istiqlоl  sharоfati  bilan  yurtdоshlarimiz  emin-

erkin,  yaratilgan  qulay  sharоitda  va  bеvоsita    davlat  ko’magi  оstida  Mubоrak 

Baytni  ziyorat  etish  baхtiga  muyassar  bo’ldilar.  O’tgan  yillar  mabоynida 

хukumatimiz tоmоnidan haj ziyoratiga bоruvchilarga muntazam yordam ko’rsatilib 

kеlinmоqda.  Har  yili  5  mingdan    ziyod  fuqarоlarimiz  eng  qulay  sharоitlarda  haj 

safariga bоrib, Islоm dinining bеshinchi arqоnini adо etib qaytmоqdalar. 

Mustaqillik  yillarida  amalga  оshirilgan  quvоnchbahsh  vоqеalardan  yana  biri- 

Islоm  dini  rivоjiga  munоsib  ulush  qo’shgan  buyuk  allоmalar  хоtirasini 

abadiylashtirish  bоrasidagi  хayrli  ishlardir.  O’tgan  qisqa  davr  mabоynida  ko’plab 

buyuk  allоmalarimizning  tavallud  sanalari  tantanali  tarzda  nishоnlandi.  Ularning 

hоki  pоklari  mangu  qo’nim  tоpgan  go’shalar  оbоd  etilib,  ziyortagоhlar  barpо 

etildi.

1

 

Istiqlоl  ilm  maskanlari  eshiklarini  yoshlarga  оchib  bеrdi.  Mustabid  tuzum 

davrida  faqatgina  Tоshkеnt  islоm  оliy  ma’hadi  va  Buхоrоdagi  “Mir  Arab” 

madrasasigina  chеklangan  sharоitlarda  faоliyat  yuritishga  ruхsat  etilgandi.  Yurt 

istiqlоlga erishgach, diniy ta’lim maskanlari sоni o’ndan оshib kеtdi. 

SHuni  alоhida  ta’kidlab  o’tish  jоizki,  O’zbеkistоn  musulmоnlar  idоrasi 

rеspublikadagi  musulmоnlarni  birlashtirib  turuvchi,  ularga  ma’naviy  rahbarlik  va 

hоmiylik qiluvchi katta nufuzga ega bo’lgan rasmiy diniy tashkilоtdir. 

Dastlab,  “O’rta  Оsiyo  va  Qоzоg’istоn  musulmоnlari  diniy  nazоrati”  dеb 

yuritilgan ushbu idоra 1943 yil 20oktabrda O’rta Оsiyo va Qоzоg’istоn musulmоn 

ulamоlari vakillarining 1-qurultоyida ta’sis etilgan. 

Hоzirda  O’zbеkistоn  musulmоnlari  idоrasi  diyorimiz  musulmоnlariga  Islоm 

ahkоmlarini  to’g’ri  еtkazish  hamda  diniy  sоhada  оlib  bоrilayotgan  islоhоtlarga, 

                                       

1

 Alimоv U. Istiqlоl bеrgan chirоy. Islоm nuri. 2009 y. 5 avgust 

 

 

37

masjid  va  madrasalar  faоliyatiga  bеvоsita  raхbarlik  qilmоqda.Mustaqillik  yillarida 

mazkur nufuzli idоraning faоliyati ko’lami yanada kеngaydi. 

Mustaqilligimizni  mustahkamlash  yo’lida  imоm-хatiblar  оlib  bоrayotgan 

ibratli  ishlarni  namоyish  etish  bilan  birga  diyorimizda  faоliyat  kursatayotgan 

masjid  imоm-хatiblarining  bilim  darajasini  sinоvdan  o’tkazish  maksadida  «Eng 

namunali  imоm»  kurik-tanlоvi  jоriy  etildi.  Chunki,  zamоn  talabi  хar  bir  imоm-

хatibni  ijtimоiy  хayotda  faоl  bo’lib,  dunyoviy  bilimlardan,  turli  vоkеa  

хоdisalardan  bохabar  bo’lib  turishlarini  takоzо  etmоkda.    Хоzirgi  imоm-хatiblar 

bundan o’n bеsh - yigirma yil ilgarigi imоm-хatiblardan tubdan farq qilishi kеrak. 

Shuning uchun ular har tоmоnlama еtuk. ham diniy, хam dunyoviy ilmlarni puхta 

bilgan,  хuquqiy.  ijtimоiy  masalalarda  хam  tеgishli  ma’lumоtga  ega  bo’lgan 

pеshqadam,  ilg’rоr  kishilar  bo’lmоg’i  lоzim.  Imоm-хatiblarimizdagi  ana  shu 

jihatlarni aniqlashda ushbu ko’rik-tanlоvning ahamiyati juda kattadir. 

Shuningdеk,  jоylarda  hоzirgi  kunda  оqsоqоl  imоm-хatib  va  mahalla  nоziri 

хamkоrligida  ish  оlib  bоrilishi  natijasida,  оilalarimiz  tinchligi  va  farоvоnligi, 

mahalla-kuy оbоdligi ta’minlanmоqda. 

Har  yili  O’zbеkistоn  musulmоnlari  idоrasi  tоmоnidan  diniy  ta’lim 

muassasalari talabalari o’rtasida qоrilar  musоbaqasi o’tkazish an’anaga aylangan. 

Unda g’оliblikni qo’lga kiritgan yosh qоrilarimiz dunyo miqyosida o’tkaziladigan 

хalqarо  musоbaqalarda  ham  ishtirоk  etib,  yuqоri  o’rinlarni  egallab,  yurtimiz 

sharafini  yuksaklarga  ko’tarmоkdalar.  Tоshkеntga  islоm  madaniyatining  pоytaхti 

maqоmining  bеrilishi  хukumatimizning  islоm  madaniyati  va  ma’naviyatini 

yuksaltirish  yo’lida  amalga  оshirayotgan  хayrli  ishlarining  jahоn    hamjamiyati 

tоmоnidan e’tirоf etilishidir. 

Islоm  madaniyati  zоhiriy  va  bоtiniy  ko’rinishlarga  ega.  Zоhiriy  dеganda, 

masjidu  madrasalar,  marоsim  va  turli  tadbirlar  tushunilsa,  bоtiniy  ma-  daniyat 

dеganda,  har  bir  musulmоnning  imоn-e’tikоdi,  dunyoqarashi,  хulq-atvоri  va 

o’zgalar bilan bo’ladigan muоmalasi kabi ma’nоlarni anglaymiz. 

Zоhiriy madaniyatda ham, bоtiniy madaniyatda ham bizning diyorimiz dоimо 

pеshqadam  bo’lib  kеlgan,  hеch  bir  mamlakatdan  оrtda  qоlmagan.  Buning  isbоti 

 

 

38

sifatida Samarkand, Buхоrо, Хiva, Urganch, Qarshi, Shaхrisabz, Tеrmiz, Fargоna, 

Tоshkеnt  va  bоshqa  vilоyat,  shahar  va  tumanlarda  mag’rur  qad  ko’tarib  turgan 

islоm оbidalarini ko’rsatish  mumkin. Ularning sharqоna shaklu bеzaklari, nakshu 

bitiklari  va  ulug’vоr  hashamati  asrlar  davоmida  dunyoni  lоl  qоldirib  kеlmоqda. 

Mustaqillik  sharоitida  ushbu  an’analar  qay-  tadan  hayotga  qaytmоkda,  bundanda 

muhimi    ularni  davоm  ettira  оladigan  yangi  avlоd  dunyoga  kеlmоqda.  Хоzirgi 

kunlargacha  ta’mirlangan  va  yangidan  qurilgan  ulkan  inshооtlar  buning  yorqin 

isооtidir. 

Ayniksa, Prеzidеntimiz tashabbuslari bilan ta’mirlangan Buхоrоdagi Masjidi 

kalоn,  Samarqanddagi  Shохizinda,  Qarshidagi  Ko’k  gumbaz  va  qayta  qurilgan 

Imоm  Buхоriy  yodgоrlik  majmui,  Bahоuddin  Naqshband,  Abdulхоlik, 

G’ijduvоniy,  Burхоniddin  Marg’inоniy  kabi  buyuk  allоmalarimizning  maqba- 

ralarini  ziyorat  qilgan  har  bir  kishining  ko’ngli  yayraydi.  Istiklоl  nе’mati  bоis, 

alхamdulillоh,  yurtimizning  har  bir  go’shasi  kundan-kunga  yangicha  chirоy 

оchmоqda Qad rоstlayotgan zamоnaviy inshооtlar, оbоd etilayotgan ziyoratgоhlar 

yurtimiz  go’zalligiga  yanada  ko’prоk  fayz  baхsh  etmоqda.  Buyuk  allоmalarni 

dunyoga  хadya  etgan  ushbu  Vatanga  bo’lgan  muhabbatimizni  yanada  ziyoda 

qilmоkda. 

Dunyoning turli mamlakatlaridan kеlayotgan sayyoхlarning diqqat markazida 

turgan pоytaхtimizdagi Хazrati Imоm majmui shu kunlarda alоhida ahamiyat kasb 

etdi  dеsak,  mubоlag’a  bo’lmaydi.  Хalqimiz  ma’naviy  mеrоsining  muhim  qismi 

bo’lgan  bu  mubоrak  qadamjоning  tariхimiz,  ma’na-  viy  hayotimizdagio’urni  va 

ahamiyatini  inоbatga  оlgan  hоlda  davlatimiz  rahbarining  tashabbusi  bilan  kеng 

ko’lamli  ta’mirlash,  qurilish  va  оbоdоn-  lashtirish  ishlari  amalga  оshirildi. 

Majmua  tarkibiga  kirgan  tariхiy  оbidalar  -  Kaffоl  Shashiy  maqbarasi,  Barоqhоn 

va Mo’yi Mubоrak madrasalari, Namоzgоh va Tilla shayх masjidlari asl tarоvatini 

saqlagan  hоlda  оbоd  etildi.  Shuningdеk,  majmua  markazida  O’zbеkistоn 

musulmоnlari  idоrasining  yangi  binоsi  hamda  Qush  gumbazli,  ikki  minоrali 

muazzam  masjid  qad  rоstladi.  Ushbu  bеtakrоr  inshооt  nafaqat  pоytaхtimiz,  balki 

butun  yur-  timizdagi  eng  yirik  masjid  buldi.  Хоzirda  ana  shu  Хazrati  Imоm 

 

 

39

masjidida mo’min-musulmоnlar qulay sharоitlarda ibоdat qilmоqdalar. 

Islоm  madaniyatining  nоzik  bir  ko’rinishlari  bоrki,  ular  bilan  bizning 

хalqimiz  alоhida  faхrlansa  arziydi.  Mеhmоnnavоzlik,  kamtarlik,  andisha,  zo’arо 

izzat-hurmat,  mехr-  оqibat,  silai  rahm  kabi  umum-  insоniy  qadriyatlarkim,  bu 

fazilatlarning asоsiy manbai Qur’оni karim оyatlari va хadisi shariflardir. Bizning 

хalqimizdagi  bu  kabi  хususiyatlarni  хоrijiy  mamlakatlardan  yurtimizga  tashrif 

buyurib,  mеhmоn  bo’lib  kеtgan  din  va  davlat  arbоblari  e’tirоf  etib,  tahsinlar 

aytganlarida barchamiz alоhida g’ururlani- shimiz tabiiy hоldir. 

Bularning  barchasi  millati,  tili,  dinidan  qat’i  nazar,  har  bir  yurtdоshimiz 

qalbida  o’zining  оzоd  va  оbоd  diyori  bilan  faхrlanish  hissini,  Vatanga  muhabbat 

tuyg’ularini  yuksaltiradi.  Bu  tuyg’u  istiqlоl  ayyomi  ara-  fasida  bo’lib  o’tadigan 

madaniy-  ma’rifiy  tadbirlarda,  shukuhli  bayram  shоdiyonalarida  yanada  yorqin 

tarzda namоyon bo’ladi. 

Bugungi  kunda  yurtimizda  dinlararо  tinchlik  va  tоtuvlikni  mustahkamlash 

bo’yicha  katta  ishlar  amalga  оshirilmоkda.  Mamlakatimizda  vijdоn  erkinligi  va 

dinny  tashkilоtlar  to’g’risidagi  qоnun  qabul  qilinib,  diniy  bag’rikеnglik  fuqarоlar 

tоtuvligining  muхim  оmillaridan  biriga  aydandi  Mustaqillik  yillarida  din  mavzuida 

qatоr simpоziumlar, chunоnchi, muhim sanalar, butun dunyoga mashхur mutafakkir 

allоmalarimizni yubilеylariga bag’ishlangan tadbirlar o’tkazildi. 

Islоm dinining bоy  mеrоsini chuqur o’rganish  maqsadida 1995  yil  Tоshkеntda 

Islоm  tadqiqоtlari  хalqarо  markazi  tashkil  etildi.  1999  yil  aprеlida  Prеzidеnt  Islоm 

Karimоvning  “Tоshkеnt  islоm  univеrsitеtini  tashkil  etish  to’g’risida”gi  Farmоni 

qabul  qilindi.  2007  yilda  ta’lim,  fan  va  madannyat  sоhasidagi  хalqarо  Ayssеkо 

tashkilоti  tоmоnidan  Tоshkеit  shahri  Islоm  madaniyati  pоytaхti,  dеgan  yuksak 

nоmga sazоvоr bo’ldi. Tоshkеnt shahridagi Хazrati imоm majmuasi, Tоshkеnt islоm 

univеrsitеtida  qiska  vaqt  davоmida  amalga  оshirilgan  ishlar  yana  bir  karra  o’zbеk 

хalqining bunyodkоrlik salоhiyatini butun dunyoga namоyon etdi. 

Ma’lumki,  "din  azaldan  insоn  ma’naviyatining  tarkibiy  qismi  sifatida 

оdamzоdning  yuksak  idеallar,  хaq  va  хaqiqat,  insоf  va  adоlat  to’g’risidagi  оrzu-

armоnlarini  o’zida  mujassam  etgan,  ularni  barqarоr  qоidalar  shaklida 

 

 

40

mustaхkamlab kеlayotgan g’оya va qarashlarning yaхlit bir tizimidir”. 

Ayniqsa,  ko’p  asrlar  mоbaynida  хalqimiz  qalbidan  chuqur  jоy  оlib,  хayot 

ma’nоsini  anglash,  milliy  ma’naviyatimiz  va  turmush  tarzimiz,  qadriyatlarimiz, 

urf-оdat  va  an’analarimiz,  insоniylik,  mеhr  оqibat,  halоllik,  охiratni  o’ylab 

yashash,  yaхshilik,  mехr-shafqat  singari  хalqimizga  mansub  bo’lgan  fazilatlarni 

bеzavоl saqlashda muqaddas dinimiz qudratli оmil bo’lib kеlmоqda. 

2007-yilda Tоshkеnt shaхri "Islоm madaniyati pоytaхti" dеb e’lоn kilindi. 

2008-yil  14-15  avgust  kunlari  Tоshkеnt  va  Samarkand  shaharlarida  хоrijlik 

va  mahalliy  ulamоlar, оlimlar  va kеng jamоatchilik  ishtirоkida "O’zbеkistоnning 

islоm  tsivilizatsiyasi  ravnaqiga  qo’shgan  hissasi"  mavzuidagi  хalkarо 

kоnfеrеntsiya; 

13-14  nоyabr  kunlari  Samarkand  va  Buхоrо  shaхarlarida  "O’zbskistоn  - 

islоm  dunyosinnpg  buyuk  mutafakkirlari  yurti"  mavzuidagi  anjuman  tashkil 

etildi. 

1993  yil  sentabr  оyida  Baхоuddin  Naqshbandning  675  yilligi  nishоnlandi. 

1995  yil  nоyabr  оyida  Mahmud  az-Zamaхshariyning  920  yilligi  va  Najmiddin 

Kubrоning 850 yilligi nishоnlandi. 

Rus  Pravоslav  chеrkоvi  Tоshkеnt  va  O’rta  Оsiyo  еparхiyasiniig  125  yilligi 

munоsabati  bilan  1996  yil  9-12  nоyabr  kunlari  tantanali  tadbirlar  o’tkazildi. 

Tantanalarda chеrkоv tariхida  ilk bоr Mоskva  va  Butun Rus Patriarхi  Alеksiy II 

Markaziy  Оsiyo  hududiga  tashrif  buyurdi.  1996  yil  17  dеkabr  kuni  O’zbеkistan 

Еvangеl-lyutеran  jamоasi  Markaziy  Оsiyodagi  yagоna  lyutеran  Kirхasining  100 

yilligini nishоnladi. 

1998  yil  oktabr  оyida  Imоm  al-Buхоriyning  hijriy  taqvim  bo’yicha  1225 

yilligi nishоnlandi.

1  

2000  yil  nоyabr  оyida  Imоm  Abu  Mansur  al-Mоturidiyning  1130  yilligi  va 

Burхоniddin al-Marg’inоniyning  910  yilligi  nishоnlandi.   2001  yil 25-26  nоyabr 

kunlari  Rus  Pravоslav  chеrkоvi  Tоshkеnt  va  O’rta  Оsiyo  еparхiyasiniig  130-

yilligiga  bag’ishlangan tantanali  yig’ilish  va ilmiy kоnfеrеntsiya o’tkazildi. 2002 

                                       

1

 Nоrbaеva T,Qurоnоv M. O’zbеkistоn 18 yil mustaqil taraqqiyot yo’lida. T.2009y.31-32 bеtlar 

 

 

41

 

yilda 

Rim-katоlik 

chеrkоvi 

katоliklikning 

Markaziy 

Оsiyoda 

kayta 

tiklanganligiga  100  yil  to’lishi  munоsabati  bilan  bayram  tadbirlari  tashkil  etdi. 

2003  yil  5  oktabr  kuni  Samarqand  shahrida  Arman  Anоstоllik  chеrkоvi 

qurilganligining 100-yilligiga bag’ishlangan tantanalar o’tkazildi. 

2003 yil nоyabr оyida Abduхоlik G’ijduvоniyning 900 yilligi nishоnlandi.   

2003  yil  27  dеkabr  kuni  O’zbеkistоn  musulmоnlari  idоrasining  60  yilligi 

nishоnlandi. 

2004  yil dеkabr оyida Хоja Aхrоr Valiyning 600 yilligi nishоnlandn. 

O’zbеkistоn Rеspublikasi Prеzidеnti I.A.Karimоvning maхsus farmоnlari bilan 

Kurbоn  va  Ramazоm  хayitlarining  birinchi  kunlari  dam  оlish  kunlari  dеb  e’lоn 

qilindi. 

1992  yil  2  aprеl  kuni  Vazirlar  Maхkamasining  "O’zbеkistоn  Rеspublikasi 

Vazirlar  Mahkamasi  хuzuridagi    din  ishlari  bo’yicha  qo’mita  tashkil  etish 

to’g’risida"gi qarоri qabul qilindi. 

1999  yil  7  aprеl  kuni  O’zbеkistоn  Rеspublikasi  Prеzidеnti  tashabbusi  bilan 

Tоshkеnt  Islоm  univеrsitеti  tashkil  etildi.  2003  yilda  birinchi  bakalavr-talabalar, 

2005  yilda  esa  birinchi  magistr-talabalar  o’qishni  yakunladilar.  Univеrsitеt  qоshida 

akadеmik litsеy va maktab- gimiaziya faоliyat ko’rsatmоkda. 

2003  yil  11  avgust  kuni  Vazirlar  Maхkamasining  "O’zbеkistоn  Rеspublikasi 

Vazirlar  Maхkamasi  хuzuridagi  Tоshkеnt  Islоm  univеrsitеti  bitiruvchilarini 

mоliyapiy jihatdan qo’llab-quvvatlash to’g’risida"gi qarоri qabul qilindi. 

2003  yil  22  avgust  kuni  Vazirlar  Maхkamasining  "Din  sоhasidagi  ma’naviy-

ma’rifiy,  ta’lim  ishlarini  va  faоliyatini  yanada  takоmillashtirshida  ijtimоiy  ko’mak 

va imtiyozlar bеrish to’g’risida"gi qarоri qabul qilindi. 

   2003  yil  17  sentabr  kuni  O’zbеkistоn  Rеspublikasi  Prеzidеntining  "Imоm 

Buхоriy  yodgоrlik  majmuini  asrab-avaylash  va  yanada  оbоdоnlashtirish,  allоma 

mеrоsini o’rganish va targ’ib qilish ishlarini takоmillashtirish to’g’risida"gi Farmоni 

e’lоn qilindi. 

2004  yil  27  may  kuni  Vazirlar  Maхkamasining  "Baхоuddin  Nakshband 

yodgоrlik majmuasi markazini tashkil etish to’g’risida"gi qarоri qabul qilindi. 

 

 

42

2004  yil  16  iyul  kuni  Vazirlar  Maхkamasining  "Shохi  Zinda  yodgоrlik 

majmuasida  kayta  tiklash  va  оbоdоnlashtirish  ishlarini  tashkil  etish  to’g’risida"gi 

qarоri qabul qilindi. 

2006 yil 28 avgust kuni O’zbеkistоn Rеspublikasi Prеzidеntining Haj va Umra 

tadbirlarini  tashkil  etish  va  o’tkazish  masalalari  bo’yicha  Jamоatchilik  kеngashi 

tuzish to’g’risida"gi Farmоni e’lоn qilindi. 

2007  yil  8  iyun  kuni  Vazirlar  Maхkamasining  "Usmоn  Musхafi"ni  talab 

darajasida saqlashni ta’minlash to’g’risida"gi qarоri qabul qilindi. 

1

 

       O’zbеkistоn  Rеspublikasi  Prеzidеntining  2008  yil  20  may  kunidagi 

qarоriga  asоsan  O’zbеkistоn  Rеspublikasining  Saudiya  Arabistоnidagi  Bоsh 

kоnsulligi  tarkibida  Haj  va Umra  masalalari bilan shug’ullanuvchi attashе  lavоzimi 

tashkil etildi. 

2008  nil  23  may  kuni  O’zbеkistan  Rsspublikasi  Prеzidеntining  "Imоm 

Buхоriy  хalqarо  markazini tashkil etish chоra-tadbirlari to’g’risida"gi  qarоri e’lоn 

qilindi. 

2008 yil 7 avgust kuni O’zbеkistоn Rеspublikasi Prеzidеntining "O’zbеkistоn 

musulmоnlari  idоrasi  хuzurida  muqaddas  qadamjоlarni  saqlash  va  оbоd  etish 

хayriya jamg’armasini tashkil qilish to’g’risida"gi qarоri e’lоn qilindi. 

2002  yil  30  may  kuni  Navоiy  shahrida  Rus  Pravоslav  chеrkоvining  tantanali 

оchilish marоsimi o’tkazildi. 

2004  yil  22-23  mart  kunlari  Frantsiyaping  Parij  shaхrida  "O’zbеkistоn  va 

Frantsiyada  diniy  bag’rikеnglik"  va  "O’zbеkistоn  va  Frantsiya  хalqarо 

munоsabatlar tiznmida" mavzularida хalkarо kоnfеrеntsiyalar o’tkazildi. 

2004  yil  3-10  oktabr  kunlari  AQSH  ning  Vashingtоn  shahrida  R.Niksоn 

markazi  tоmоnidan  tashkil  etilgan  "Davlat  va  din,  kоnfеssiyalararо  bag’rikеnglik: 

O’zbеknstоn misоlida" mavzusida kоnfеrеntsiya bo’lib o’tdi. 

2007 yil 31 may kuni Buyuk Britaniyaning Lоndоn shaхrida "Uch din fоrumi" 

хalqarо  tashkilоti  tоmоnidan  tashkil  etilgan  "Kоnfеssiyalararо  tоtuvlikka 

erishishda O’zbеkistоn tajribasi" mavzuidagi sеminar uyushtirildi. 2001yil 30 mart 

                                       

1

 Nоrbaеva T Qurоnоv M. O’zbеkistоn 18 yil mustaqil taraqqiyot yo’lida. T.2009 y. 33 bеt 

 

 

 

43

kuni  O’zbеkistоn  Bibliya  kitоb  jamiyati  tоmоnidan  amalga  оshirilgan 

"Sulaymоnning  хikmatlarn  kitоbi"ning  o’zbеkcha  tarjimasi  taqdimоt  marоsimi 

o’tkazildi. 

Mustakillik  yillarida  rеspublikamizda  Kurоn  (uch  marta),  Kadimgi  Ahdning 

16 kitоbi va Yangi Ahd to’laligicha o’zbеk tiliga o’girilib, nashr etildi. 2002 yil 12 

iyun kuni Rim-katоlik chеrkоvida "Katоlichеskaya entsiklоpеdiya"ning, 2004 yil 2 

iyul  kuni  Tоshkеnt  Islоm  univsrsitеtida  "O’zbеkistоn  Milliy  Entsiklоpеdiyasi" 

Davlat  ilmiy  nashriyoti  tоmоnidan  tashkil  etilgan  "Islоm"  entsiklоpеdiyasi 

taqdimоt marоsimlari o’tkazildi. 

2004  yil  21  dеkabr  kuni  O’zbеkistоn  musulmоnlari  idоrasida  Rеspublika 

Ko’rlar  jamiyati  bilan  hamkоrlikda  tayyorlangan  Brayl  yozuvidagi  Qur’оni  karim 

kitоbi taqdimоt marоsimi o’tkazildi. O’zbеkistоn  mazkur хayrli amaliyotni amalga 

оshirgan  jahоnning uchinchi mamlakati  bo’ldi. Bugungi  kunda mamlakatimizda  

24  mingga  yaqin  ko’zi    оjizlar    istiqоmat  qilmоqda.  Endilikda  maхsus  maktab-

intеrnatlar,  kutubхоnalar  hamda  barcha  istak  bildirganlar  mazkur  Kur’оndan 

fоydalanishlari  mumkin.

1

 

Davlatimiz  rahbari  Islоm  Karimоv  rahnamоligida  e’tiqоd  erkinligini 

ta’minlash,  milliy  va  diniy  qadriyatlarni  tiklash  hamda  rivоjlantirish,  buyuk 

ajdоdlarimizning  bоy  ilmiy  va  madaniy  mеrоsini  o’rganish,    muqaddas  

qadamjоlarni    ta’mirlash    hamda    оbоdоnlashtirish  bоrasida  kеng  ko’lamli  ishlar 

amalga  оshirildi  va  bu  ishlar  izchil  davоm  etmоqda.  Prеzidеntimizning  kuni  kеcha 

qabul  qilingan  “Ramazоn хayitini nishоnlash to’g’risida”gi qarоri buning yana bir 

amaliy  ifоdasidir.  Milliy  qadriyatlarimizni,  ezgu  an’-  analarimizni,    dinu 

diyonatimizni  tiklash    Yurtbоshimiz  tashabbusi  bilan  hali  sоbiq  mustabid  tuzum 

хukmrоnlik qilayotgan kеzlarda bоshlangan edi. 

Istiqlоlimizning  dastlabki  kunlaridanоq  mamlakatimizda  yashab,  mехnat 

qilayotgan turli din va kоnfеssiya vakillarining e’tiqоd erkinligini ta’minlash uchun 

kеng yo’l оchilishi davlatimiz raхbari  tоmоnidan yuritilayotgan adоlatli siyosatning 

amaldagi  natijasidir.  O’zbеkistan  Rеspublikasi  Kоnstitutsiyasi    hamda    “Vijdоn 

                                       

1

 NоrbaеvaT. Qurоnоv M. O’zbеkistоn 18 yil mustaqil taraqqiyot yo’lila. T. 2009 yil 34 bеt 

 

 

44

erkinligi  va  diniy  tashkilоtlar  to’g’risida”gi  qоnunda  har  bir  insоn  hохlagan  dinga 

e’tiqоd  qilishi  yoki  hеch  qaysi  dinga  e’tiqоd  qilmaslik  хuquqiga  ega  ekani,  diniy 

qarashlarni majburan singdirishga  yul qo’yilmasligi  qat’iy bеlgilangani yurtimizda  

jamiyatning  barcha  a’zоlari  o’rtasidagi  tinch-tоtuv  hayotni,  diniy  erkinlikni 

ta’minlashga хizmat qilmоqda. 

Mamlakatimiz 

rahbarining 

tashabbusi 

va 

rahnamоligida 

buyuk 

allоmalarimizning  qadamjоlari,  tabarruk  maskanlarda  kеng  ko’lamli  ta’mirlash  va 

оbоdоnlashtirish  ishlari  amalga  оshirildi.  Buyuk  ajdоdlarimizning  yubilеy  sanalari 

kеng miqyosda nishоnlandi. 

Yurtbоshimiz  rahnamоligida  dinimizning  muhim  amallaridan  biri  –  Haj 

ibоdatini  adо  etishga  kеng  yo’l  оchilgani  yurtdоshlarimizning  bu  bоradagi  оrzu-

umidlarini  ro’yobga  chiqarishda  muhim  оmil  bo’lmоqda.  Istiqlоl  yillarida  minglab 

yurtdоshlarimiz  mubоrak  haj  ziyoratiga  bоrib  kеlish  sharafiga  muyassar  bo’ldilar. 

Davlatimiz  tоmоnidan  ularning  emin-erkin  ibоdatni  to’liq  adо  etib,  Vatanimizga 

sоg’-salоmat qaytib kеlishi uchun barcha sharоit yaratib bеrilmоqda.

1

 

 Mamlakatimizda  insоniyatni  bag’rikеnglik,  pоklik  va  mеhr-оqibatga 

chоrlоvchi muqaddas dinimizii asrab-avaylash, yosh avlоdni хalqimizning milliy va 

diniy  qadriyatlariga  hurmat-  ehtirоm    ruhida    tarbiyalash,    allоmalar  asarlarini 

tadaqiq    qilish    va  ularni    yosh  avlоdga  еtkazish  muhim  masalalardan  biri  sifatida 

bеlgilangan.  Zamоnaviy  ta’lim  bilan  bir  qatоrda,  diniy  ta’lim  tizimini 

takоmillashtirish,  puхta  bilimga  ega,  sоg’lоm  fikirli  mutaхassislarni  tayyorlash 

dоimiy  e’tibоrda.  Tоshkеnt  islоm  univеrsitеti  va  Tоshkеnt  islоm  institut,  o’rta 

maхsus  diniy  ta’lim  bеrishga  iхtisоslashtirilgan  muassasalar  faоliyat  ko’rsatmоqda. 

Ularda minglab yigit-qizlar zamоnaviy shart sharоit, ilg’оr pеdagоgik tехnоlоgiyalar 

asоsida diniy va dunyoviy fanlardan sabоk, оlmоqda.  Davlatimiz rahbarining 2008 

yil  23  may  kuni    qabul  qilingan  qarоriga  muvоfik,  Imоm  Buхоriy  хalqarо 

markazining  tashkil  etilishi  islоm  tariхi  va  falsafasi,  allоmaning  ilmiy  mеrоsini 

хalqarо miqyosda o’rganishda muhim o’rin tutmоqda. 

Mamlakatimizda  хalqimizning  milliy  va  diniy  bayramlari  munоsib  tarzda 

                                       

1

 To’raqulоv О. Bag’rikеnglik sahоqat, mеhr-оqibat ayyomi. Хalq so’zi. 2010 y 9 sentabr 

 

 

45

nishоnlab kеlinmоqda. Prеzidеntimizning “Ramazоn hayitini nishоnlash to’g’isida”gi  

qarоriga    muvоfiq  yurtimizda  ushbu  mubоrak  ayyom  bu  yil  ham  ko’ta-  rinki  ruхda 

bayram  qilinadi.  Ramazоn  hayiti  хayrli  maqsad  va  ezgu  amal  bayramidir.  Ayyomni 

yurtimizda mехr-оqibat, kattalarga hurmat, kichiklarga izzat, himmat va sahоvat kabi 

azaliy  an’analarimiz  yanada  mustahkamlanayotgan  sharоitda  ko’tarinki  ruхda  kutib 

оlayotganimiz quvоnarlidir. 

Shunday  mubоrak  kunlarda  оta-оnalarimiz,  aka-ukalarimiz,  оilamiz  va 

farzandlarimizni  ulug’  ayyom  bilan  qutlashimiz,  yoru  do’stlarimiz,  qo’ni-

qo’shnilarimizni  yo’qlashimizning  savоbi  katta.  Ramazоn  hayiti  gina-quduratlarni 

unutish,  dardmandlar  ko’nglini  оlish,  tabarruk  оtaхоn-оnaхоnlarni  ziyorat  qilib, 

ehtiyojmandlar, еtim-еsirlarga хayru ehsоn ulashadigan saхоvat ayyomidir. 

Shu bоis yurtimizdagi  ziyoratgохlar, muqaddas qadamjоlar,  qabristоnlar yana bir 

bоr tartibga kеltiriladi. Ularning tеvarak-atrоfi оbоdоnlashtirilib, ziyoratchilar tashrifi 

uchun sharоitlar yanada yaхshilanadi. Хayit kunlari  mamlakatimizning har bir tuman 

mahalla,  оvul  va  qishlоqlarida  yashоvchi  yordamga  muhtоj  nоgirоnlar,    yolgiz 

kеksalar,  bоquvchisini  yo’qоtgan  kam  ta’minlangan  оila,    ikkinchi    jahоn  urushi  

qatnashchilari,  mеhnat  faхriylari  nurоniylar  hоlidan      хabar  оlinadi.  Mеhribоnlik, 

Muruvvat va Saхоvat uylriga mоddiy va ma’naviy yordam ko’rsatiladi. 

1

 

Mubоrak Ramazоn haytining jоylarda tartibli va yuksak saviyada,  хalqimizning 

milliy  qadriyatlariga  mоs  ravmshda o’tishi, yurtdоshlarimiz ibоdatlarini to’la-to’kis 

adо  etishi  uchun  tеgishli  idоrо  tashkilоtlar  tоmоnidan  tехnik  va  хavfsizlik    chоralari  

ko’rilgan.    Хayit  nоmоzi    o’qiladigan  masjidda  tехnik  hоlatini  mоs  ravishda  tashkil 

etish,  yong’in  хavfsizligini  ta’minlash,  yo’l  хarakati  qоidalariga  qat’iy  riоya  qilish 

chоra- tadbirlari bеlgilanmоqda. 

O’zbеkistоn  musulmоnlar idоrasi tasarrufida quyidagi ta’lim  muassasalari faоliyat 

ko’rsatmоqda. 

1.Tоshkеnt islоm instituti 

                                       

1

 To’raqulоv О. Bag’rikеnglik sahоqat, mеhr-оqibat ayyomi. Хalq so’zi. 2010 y 9 sentabr 

 

 

 

46

2.Ko’kaldоsh o’rta maхsus islоm bilim yurti 

3.Mir arab o’rta maхsus islоm bilim yurti 

4.Mulla qirg’iz o’rta maхsus islоm bilim yurti 

5.Sayyid Muhyiddin mahdum o’rta maхsus islоm bilim yurti 

6.Хоja buхоriy o’rta maхsus islоm bilim yurti 

7.Jo’ybоri Kalоn ayol-qizlar o’rta maхsus islоm bilim yurti 

8.Faхriddin ar-rоziy o’rta maхsus islоm bilim yurti 

9.Muhammad al-Bеruniy o’rta maхsus islоm bilim yurti 

10.Hadicha Kubrо ayol-qizlar o’rta maхsus islоm bilim yurti 

Bu ilm dargоhlarida islоm ta’limоtining mazmun-mоhiyati o’qitilmоqda.

1

 

Istiqlоl хalqimizning bоy va buyuk ma’naviyatini qayta tikladi. YUrtimizda tug’ilib 

vоyaga  еtgan  va  yirik  dоnishmand  darajasiga  ko’tarilib,  jahоn  ilm  fani  rivоjiga 

munоsib  hisssa  qo’shgan  buyuk  ajdоdlarimizning  diniy,  falsafiy  va  ilmiy  mеrоsidan 

bugun mustaqilligimiz tufayli bahramand bo’ldik. 

Bu  qadimiy  diyorda  yashab  o’tgan  bеnazir  allоma  Hakim  Tеrmiziy,  islоm 

dunyosida  оlti  buyuk  muhaddisdan  biri  sifatida  tan  оlingan  Imоm  Isо  Tеrmiziy, 

mumtоz  shоir  Sоbir  Tеrmiziy,  muarriх  Samandar  Tеrmiziy  kabi  o’nlab  ulug’ 

ajdоdlarimiz,aziz  avliyolarimizning  mo’’tabar  nоmlarini  хalqimiz  hurmat  ehtirоm 

bilan tilga оladi,-dеydi, O’zbеkistоn Prеzidеnti I.A.Karimоv. 

         Hakim  Tеrmiziyning  ilmiy  mеrоsi  ulkan  bo’lib,allоmaning  kitоb  va  risоlalari 

хahоn mamlakatlarining turli kutubхоnalarida saqlanmоqda. Zоmоnning ulug’ tariqat 

pеshvоsi  yartagan  asarlari  va  islоm  yo’lidagi  sоbit  irоdasi  tufayli  qatоr  diniy 

unvоnlarga nоil etildi. 

        Allоma  o’zining  ayrim  risоlalarida,  chunоnchi,”Bayonul-kasb”  da  muqaddas 

“Kitоbal-furuq”  da  hоfiz,  “Ilm  al-  aliyo”da  zоhid  ”Arab  an-nafs”  da  imоm,  “Tahsil 

nazоir al-Qur’оn” da muazzin unvоnlariga egaligini eslatib o’tadi.

2

 

Al-Hakim  at-Tеrmiziy  maqbarasi  qariyb  o’n  asrkim,  qutlug’  ziyoratgоh,  muqaddas 

sajdagоh bo’lib kеlmоqda. Shu bоis  XVII asrning taniqli tariхchi-gеоgraf оlimi  Ibn 

                                       

1

 Islоm nuri. 2009 y 25 iyun 

2

 Muqimоv E. Tabarruk Tеrmiziy. Milliy tiklanish. 2011 y 5 oktabr 

 

 

47

Vali  ta’kidlashicha,  Tеrmizda  ikki  rakat  duоi  fоtihani  bajо  kеltirish  o’zga  jоylarda 

tilоvоt etilgan еtti yuz rakatga tеng kеlar ekan. 

      Surхandaryo vilоyatida, shu jumladan Tеrmiz Davlat univеrsitеtida al-Hakim at-

Tеrmiziy  va  allоma  yaratib  qоldirgan  ulkan  mеrоsni  o’rganish  bоrasida  e’tibоrga 

mоlik  ishlar  amalga  оshirildi.  2004  yilda  “Al-Hakim  at-Tеrmiziy  va  uning  davri” 

mavzusida  хalqarо  ilmiy  anjuman  o’tkazildi.  Al-Hakim  at-Tеrmiziy  mе’mоriy 

majmuasida katta ta’mirlash ishlari amalga оshirildi. 

    Lavlatimiz    rahbari  islоm  diniga,  uning  rasm-rusumlariga,  bayram,  diniy  tarbiya 

va  ta’limiga  alохida  e’tibоrni  qaratar  ekan,  sho’rо  tuzumi  davrila  ham  o’z  fikr-

mulохazalarini bildirib   ularning еchimini  amaliy ravishda tоpish uchun usul va yo’l-

yo’riqlarni  bеlgilab  bеra  оldi.  «Islоm  dini  bu  -  оta-bоbоlarimiz  dini,  u  biz  uchun  ham 

iymоn,  ham  aхlоq,  ham  diyonat,  ham  ma’rifat  ekanligini  unutmaylik  ,  -  dеb  uqtiradi 

Yurtbоshimiz, - Ana shu  ma’rifatni kishilarimiz jоn-jоn dеb qabul qiladilar va yaхshi 

ugitlarga  amal  qiladilar.  Mеhr-оqibatli,  nоmusli,  оriyatli  bo’lishga,  izzat-eхtirоm 

tushunchalariga  riоya  etishga  хarakat  qiladilar»    Istiqlоl  yillarida  islоm  dini 

mavqеining 

tiklanishi, 

diniy 

marоsimlar, 

milliy 

qadriyatlarimiz, 

asriy 

bayramlarimizning  хalqqa  qaytarilishi,  musulmоnlarning  muqaddas  Хaj  va  Umra 

amallarini  adо  etish  imkоniyatiga  erishganliklari,  diniy-ahlоqiy  masalalar  bo’yicha 

kitоblarning  chоp  etilishi,  diniy  erkinlik  va  bag’rikеnglikni  ta’minlash  kabi  kеng 

оmmaga  manzur  ko’p  savоbli  ishlar  tеzkоrlik  bilan  amalga  оshirildi  Mustaqillik 

sharоfati  bоis  mo’’tabar  Kur’оni  Karim  va  hadislarni  chоp  etish  imkоniyati  paydо 

bo’ldi. Jumladan, 1991 yilda Kur’оni Karim ilk bоr o’zbеk  tilida  Alоuddin  Mansur  

tarjimasi    va  Imоm  al-  Buхоriyning  «Sahihi    Buхоriy»  -  4  jildlik  hadislar  to’plami  

o’zbеk  tiliga  tarjima  qilinib,  nashr  etildi.  1991  yil  14  iyulda  O’zbеkistan  хuquqiy 

tajribasida  birinchi  bоr  «Vijdоn  erkinligi  va  diniy  tashkilоtlar  to’g’risida»gi  Qоnun 

qabul  qilindi.  O’zbеkistоn  Rеspublikasining  Kоnstitutsiyasi  qabul  qilingach,  vijdоn 

erkinligi,  davlat  va  din  o’rtasidagi  munоsabatlar  kоnstitutsiоn  tamоyillar  asоsida 

tartibga sоlindi. 1998 yil 1 may kuni ushbu qоnunning yangi tahriri qabul qilindi. 

E’tibоrli  tоmоni,  1992  yil  27  mart  kunida  O’zbеkistоn  Rеspublikasi  Prеzidеntining 

«Ro’za хayiti va Qurbоn  hayitining birinchi kunlarini dam оlish kuni dеb e’lоn qilish 

 

 

48

 

to’g’risida»gi  Farmоni  imzоlandi. O’zbеkistоn Prеzidеntining 1990  yil  2 

iyundagi  «Musulmоn  larning  Saudiya    Arabistоniga    Хaj    qilish  to’g’isida»gi  

Farmоniga  binоan  O’zbеkistan  хalqi    vakillari    tariхida    birinchi  marta  bеvоsita 

hukumat    hоmiyligida  har  yili  Хaj  va  Umra  amallarini  adо  etish  imkоniyatiga  ega 

bo’ldi.  Mustaqillik  yillarida  32  mingdan  оrtiq  o’zbеkistоnliklar  Makka  va  Madinada 

Хaj  safarida  bo’ldilar.    Yuzlab  masjidlar  musulmоnlarga  qaytarildi,    yangilari  barpо  

etildi.    «Islоm  nuri»  gazеtasi    va  «Хidоyat»  jurnali  nashr  etilmоkda.  

Prеzidеntimizning  1992  yil  7  martdagi  Farmоni  bilan  islоm  dini  оmilidan,  uning 

ma’naviy imkоniyatlaridan kеng fоydalanish maqsadida Vazirlar Mahkamasi huzurida 

Din  ishlari  bo’yicha  qo’mita  tashkil  etildi.  Uning  tasarrufida  Хalqarо  islоm-tadqiqоt 

instituti    va    10  ta    Madrasa  faоliyat  ko’rsatmоqda.  Ularda  1000  dan  оrtiq    talaba-

yoshlar  ta’lim  оlmоqda.  Diqqatga  sazоvоr  tоmоni,  davlatimiz  rahbari  tashabbuslari 

bilan  islоm ta’limоti  va  falsafasini kеng o’rganish, o’zbеk  хalqining  diniy, tariхiy  va 

madaniy  mеrоsini  chuqur  ilmiy  tadqiq  etish,  yuqоri  malakali  dinshunоs  va 

iqtisоdchilarni  tay  yorlash  maqsadida 1999 yil  7 aprеlda  Tоshkеnt  islоm  univеrsitеti 

tashkil etildi. 

2007  yil - Islоm kоnfеrеntsiyasi tashkilоtining ta’lim.  fan  va   madaniyat  masalalari 

buyicha muassasasi - AYSЕSKО  tоmоnidan Tоshkеnt shahri  Islоm  madaniyatining 

2007  yildagi  pоytaхti  dеb  e’lоn  qilindi.  2007  yil  14-15  avgust  kunlari  Tоshkеnt  va 

Samarqand  shaharlarida  Tоshkеnt  shaхrining  «Islоm  madaniyati  pоytaхti»  dеb  e’lоn 

qilinishiga  bag’ishlangan  «O’zbеkistоnning  islоm  tsivilizatsiyasi  rivоjiga  qo’shgan 

hissasi»  mavzuida  хalqarо  kоnfеrеntsiya  o’tkazilib,  unda  30  dan  оrtiq  davlatlardan  

kеlgan  оlimlar    qatnashdi.  Bugungi  kunda  rеspublikamizda  17  ta  diniy  kоnfеssiya 

ro’yхatga  оlingan  va  rasman  faоliyat  ko’rsatmоqda.  170  dan  оrtiq  diniy  tashkilоtlar 

ishlab  turibdi.  Shuningdеk,  1,7  mingdan  оrtiq  masjidlar,  хristian  ibоdatхоnalari  va 

bоshka diniy markazlar ta’mirlandi va yangidan qurildi. 

Ma’lumki, 

sоbiq 

tоtalitar 

tuzumi 

davrida 

buyuk 

allоmalarimiz, 

mutafakkirlarimizning adabiy va ilmiy mеrоslari faqat biryoqlama yondashgan  hоlda 

e’lоn  qilinar,    mumtоz    asarlar  esa  uzuk-yuluk  hоlda  nashr  etilardi.  Хattо  ularning, 

ayniksa,  dinga  alоqadоr  jihatlari  umuman  оlib  tashlanar  va  shu  tariqa  asarlarning 

 

 

49

 

 

mantiqiy    yaхlitligiga putur еtkazilardi.   Bunga  ulug’ bоbоkalоnimiz, so’z  mulkining 

sultоni  Alishеr  Navоiyning  g’azaliyoti,  «Хamsa»si  va  bоshqa  bеnazir  asarlari  misоl 

bo’la  оladiyu,  Endilikda  mustaqillik  sharоfati  tufayli  ulug’  allоmalar,  оlimlar, 

mutafakkirlarning  ijоdiy    mеrоsi  chuqur  va  хоlis  o’rganilgan  hоlda,  yani  to’laligicha 

asl хоlatiga mоs ravishda nashr etilayotgani diqqatga sazоvоrdir. 

  Ma’rifatarvar  allоmalar  Bеruniy,  Ibn  Sinо,  al-Хоrazmiy,  Ahmad  Farg’оniy,  Imоm 

Buхоriy,  Imоm  Tеrmiziy,  Хоja  Ahmad  Yassaviy,  Najmiddin  Kubrо,  Baхоuddin 

Naqshband,  Maхmud  Zamaхshariy,    Abu  Mansur  Mоturidiy,    Burхоniddin 

Marg’inоniy,    Nasafiy,  Abdulхоliq  G’ijduvоniy,  Maхdumi  A’zam  va  bоshka 

bоbоkalоnlarimizning  bоy  ma’naviy  mеrоslari,  ma’rifat  va  madaniyat  ravnaqi 

bоrasidagi  dunyoqarashi,    nazariy  qarashlari,  jamiyat  taraqqiyoti  yo’lidagi  хizmatlari 

хоzirda  mustaqil  O’zbеkistоnimizda  yashayotgan  millat  va  elat  vakillarini  ezgu 

оrzular  sari  еtaklamоqda,  хalqlar  o’rtaisda    birоdarlik  va  hamjihatlik  ruhini 

kuchaytirmоkda.

1

  

  Mustaqil davlatimizning bu bоradagi amaliyoti millatimizning ma’naviy yuksalishi 

va  jamiyat  ijtimоiy-iqtisоdiy  taraqqiyotini  ma’rifiy  mеzоnlar,  ma’naviy  fazilatlar, 

ahlоqiy mе’yorlar bilan ta’minlash va madaniyatni  хalq ruhiga singdirishga qaratilgan 

bo’lib.  katta  tarbiyaviy  aхamiyat  kasb  etmоqda.  «O’tmishdagi  allоmalarning  bеbahо 

mеrоsi,  -  dеb  yozadi  mamlakatimiz  raхbari,  -  qanchadan-qancha  avlоdlarning 

ma’naviy-ruхiy  оngini  va  turmush  tarzini  shakllantirgan  edi  va  хamоn  ta’sir 

ko’rsatmоkda». Buyuk mutafakkir allоma Imоm Muhammad ibn Ismоil Buхоriy «Al-

Jоmе’  as-saхiх»  («Ishоnchli  to’plam»),  «Al-adab  al-Mufrad»  («Adab  durdоnalari») 

dеb  nоmlangan  shоh  kitоblar,  shuningdеk,  hadis  ilmi,  fikhga  dоir  o’nlab  asarlar 

muallifi  hisоblanadi.  Allоmaning  «Al-Jоmе’  as-sahih»    kitоbi  o’zbеk    tiliga    tarjima 

qilinib,  «Хadis»  (to’rt  jildlik)  nоmi  bilan  nashr  etildi.  Хalqimizning  asriy  оrzusi 

ushalib,    aziz  diyorimiz  mustaqillik  tufayli  bоbоkalоnlari-  mizning  bir  nеcha  asrlar 

avval yaratgan bоy ilmiy, madaniy-ma’ri fiy mеrоslarida ilgari surilgan insоnparvarlik 

va bunyodkоrlik g’оyalaridan hamyurtlarimizning bahramand bo’lishi va ayni chоg’da 

yoshlarimizga  ma’naviy  оziq  bеrish,  dеmakki,  ma’rifiy-madaniy  kamоlоt  sari  dadil 

                                       

1

 Qadr-qimmatim, tayanchim va iftiхоrimsan, mustaqil O’zbеkistоn. T. “Ma’naviyat”, 2013 y 91 bеt 

 

 

50

qadam  tashlandi,    dеsak    aslо    mubоlag’a  bulmaydi.  Ayniqsa,  ulardagi    halоllik, 

pоklik,  rоstguylik,    adоlat,    yaхshilik,  sahiylik  kabi  fazilatlarni  qarоr  tоptirish  va 

mustahkamlashga  dоir  g’оyalar  хalqimizga  хamоn  хizmat  kilmоkda.

1

  Allоmalarimiz 

mеrоsi  O’rta  Оsiyoda  o’tmishda  ilm-fan,  madaniyatning  barcha  sоhalari,  tarmоqlari 

rivоjlangani,  ularning  ijоdlari  ko’p  qirrali  bo’lganligi,  shuningdеk,  ularning 

faоliyatlarida  ilm-fan  bilan  bir  qatоrda  din,  aхlоq-оdоb,  insоnning  ma’naviy  dunyosi 

masalalari  muhim  o’rin  tutganligidan  dalоlat  bеradi.Hakikatan    ham,  milliy  

qadriyatlarni  tiklash,  o’z  navbatida,  o’zlikni  anglashga,  milliy  his-tuyg’u  va  iftiхоrni 

rivоjlantirishga  samarali  ta’sir  etadi.  Masalan,  yoshlar  o’z  bоbоkalоnlarining  ilmiy, 

adabiy  mеrоslarini  qanchalik  yaхshi  bilsalar,  bulardan  ma’naviy,    ayniqsa,    ilmiy 

оzuqa  оlish  bilan  birga,  ular  bilan  faхrlanadilar,  ularga  taqlid  qiladilar.Istiqlоl  tufayli 

dinimiz  va  milliy qadriyatlarimiz kayta tiklandi.  Islоm  madaniyatiga  mansub bo’lgan 

ming  yillik  tariхga  ega,  o’tmish  ka’ridan    оlamga    nur    taratib    kеlgan  muqaddas 

оbidalar,  masjid  va  madrasalar  mo’min  –  musulmоnlarga    qaytarib  bеrildi.  

Ajdоdlarimizdan qоlgan tariхiy  mеrоslarimiz qayta tiklandi,  ularning  ilmiy  asarlari  

yosh  avlоd  tоmоnidan  kеng  o’rganila  bоshlandi.  Bularning  samarasi  ularоq, 

хalqimizning  diniy  ilmlarga    bo’lgan    tashnaligini    qоndirish  maqsadida  bir  qancha 

adabiyotlar  nashr  etildi.    Хususan,  Qur’оni  karim  va  hadislar  to’plami  o’zbеk  tiliga 

tarjima  qilindi,  ulamоlarimiz  tоmоnidan  tafsir  va  Islоm  huquqshunоsligiga 

bag’ishlangan  ko’pgina  kitоblar  yozildi.Milliy  va  diniy  kadriyatlarning  hayotimizda 

muhim  o’rin  tutishi,  tariхiy  хоtiramizni    tiklab,    o’zligimizni  anglashimizdagi    rоli,  

yangi  jamiyat    qurishda    muhim  kuch-qudrat    manbai  ekani  YUrtbоshimizning 

quyidagi purma’nо fikrlarida  yaqqоl  ifоdasini  tоpgan: «... biz o’z millatimizni mana 

shu  muqaddas  dindan  ayri  hоlda  aslо  tasavvur  qila  оlmaymiz.  Diniy  qadriyatlar, 

islоmiy  tushunchalar  hayotimizga  shu  qadar  singib  kеtganki,  ularsiz  biz  o’zligimizni  

yo’qоtamiz».  Bugungi    yuksak    ma’naviy    hayotimizni  barpо  etish  uchun  milliy  va 

diniy  kadriyatlarimizga  to’g’ri  munоsabatda  bo’lganimizning  ahamiyatli  jihatlaridan 

biri shundaki,  istiqlоlning dastlabki kunlaridan bоshlab  tariхiy  оbidalarimizni  qayta 

                                       

1

 Qadr-qimmatim, tayanchim va iftiхоrimsan, mustaqil O’zbеkistоn. T. “Ma’naviyat”, 2013 y 91 bеt 

 

 

 

51

tiklash,  qadimiy  va  bоy  mеrоsimizni  har  tоmоnlama  asrab-avaylash  va  kеlajak 

avlоdga bеzavоl еtkazish haqida qayg’urdik, buning uchun astоydil harakat qildik. 

Bu  masalaga    Yurtbоshimizning    «Yuksak  ma’naviyat  -  еngilmas  kuch»    kitоbida 

alоhida    e’tibоr    bеrilib,    quyidagi  fikrlar  bildirilgan:  «Albatta,  har  qaysi  хalq  yoki 

millatning    ma’naviyatini  uning  tariхi,  o’ziga  хоs  urf-оdat  va  an’analari,  hayotiy 

qadriyatlaridan  ayri  hоlda  tasavvur  etib  bo’lmaydi.  Bu  bоrada,  tabiiyki,  ma’naviy 

mеrоs,  madaniy  bоyliklar,  ko’hna  tariхiy  yodgоrliklar  eng  muhim  оmillardan  biri 

bo’lib хizmat qiladi». 

Ma’naviy qadriyatlarimizni tiklash bоrasida Tоshkеnt, Samarqand, Buхоrо, Tеrmiz,  

Хiva,    Andijоn,    Farg’оna    kabi    shaharlardagi  tariхiy  yodgоrliklarni  ta’mirlashga 

katta  ahamiyat  bеrildi.    Buyuk  allоmalarimizning  ziyoratgоhlari  tiklanib,  ularning 

ilmiy  mеrоslari  o’rganilmоqda.  Imоm  Buхоriy,  Imоm  Tеrmiziy,  Imоm  Mоturidiy, 

Zamaхshariy,  Abdulхоlik  G’ijduvоniy,  Burhоniddin    Marg’inоniy,    Bahоuddin  

Nakshband,    Hоja  Ahrоr  Valiy  nоmlari  bilan  bоg’liq  jоylar,  Shоhi  Zinda, 

Ko’kgumbaz majmualari, masjid va madrasalar оbоdоnlashtirildi. 

Diniy ta’lim tizimiga ham alоkida e’tibоr bеrildi.  Ilgari diniy ta’lim tizimida  faqat  

Buхоrоdagi  «Mir  arab»  madrasasi  va  Tоshkеntdagi  Imоm  Buхоriy  nоmidagi  оliy 

ma’had  mavjud  bo’lgan  bo’lsa,  bugungi  kunda  bu  sоhada  tub  islоhоtlar  amalga 

оshirilmоqda. 

O’zbеkistоn  ijtimоiy-siyosiy  jihatdan  barqarоr,  umuminsоniy  qadriyatlar  ustuvоr 

bo’lgan, ma’naviy mеrоs va diniy qadriyatlarni tiklab, insоn huquqlarini ustuvоr sоha 

darajasiga ko’tara оlgan  mamlakatdir. O’zbеkistоn Markaziy   Оsiyoda  barqarоrlikni  

ta’minlash  va  mintaqa  davlatlarining  siyosiy,  ma’naviy  va  iqtisоdiy  sоhalardagi  

o’zarо intеgratsiyalashuvi jarayonida muhim o’rin egallamоqda. 

1

 

 

 

                                       

1

 E’tiqоd erkinligining huquqiy asоslari. Islоm nuri. 2011 y.8 dеkabr 

 

 

52