Urganch davlat universiteti zohid jumaniyozov tarjimaning nazariy va amaliy asoslari

Uslubiy moslashtirish antinomiyalari. Og’zaki nutqning rasmiy ifoda uslubini, notiq nutqini tarjima qilish yo’llari

Uslubiy moslashtirish, bir chekkasi, tarjima tamoyili, tarjimaviy maqsad bilan uzviy bog’liq. Tarjima qanday bo’lishi kerak degan masalaga barcha tarjimonlar va nazariyachilar ikkiga bo’linadilar. Bir guruh tarjima asl nusxaday jaranglashi kerak deb hisoblasa, boshqasi tarjima tarjimaday bo’lishi kerak deb hisoblaydilar. Bu esa o’z navbatida, tarjimaga yana boshqacha qarashni keltirib chiqaradi: ba’zilar tarjimon o’z uslubi bilan tarjima qilishi kerak, ya’ni bunda uning o’zligi ham sezilib tursin, degan talabni ilgari suradilar: boshqalar esa, aksincha, tarjimon muallifning qiyofasiga shunchalik kirishib ketsinki, o’zini umuman unutib yuborsin, o’zini muallifga qurbon qilsin, deb ta’kidlaydilar. Uslubiy moslashtirish asarni ko’зroq iqlimlashtirish, yozuvchini o’zimizniki qilish maqsadida hizmat qiladi.

Uslubiy moslashtirish tarjimada munozarali, qaltis ish, deb ogohlantiriladi. Biroq tarjimon bunday tadbirga yuzlanmay iloji yo’q. Mabodo Faust yoki Ilohiy komediyani bo’yoqsiz, rosmana tilga tarjima qilinsa, bunday to’g’ri tarjimaning o’zi xam soxta bo’lib qolardi. Chunki bundan yuz, ming yillar oldin yashagan yozuvchi yoki shoirni tarjima qilganda, ularning siymosida qanchalik o’z zamondoshlarimizni ko’rishga intilmaylik, ular bizga davr e’tibori bilan zamondosh emas. Umuminsoniy, o’lmas taraqqiyparvar g’oyalar, fikrlarni yozib qoldirishi tarafidangina biz ularni ruhan o’zimizning zamondoshlarimiz deb qabul qilamiz. Biroq tarjimada ularni o’z zaminu zamonasidan uzib olib,ularga XX asr tilining barcha hususiyatlarini yuqtirsak, shuning o’zi uslubda soxtakorlik bo’ladi.

Odatda uslubiy moslashtirish tamoyilini inkor etuvchi mutaxassislar shunday e’tiroz bildiradilar. Aytaylik, Shekspir hozir biz uchun o’tmish dramaturgi, klassigi bo’lsada, o’z zamonasida qandaydir ko’hna tilda yozmagan, balki o’z zamonasining illatlarini o’z zamondoshlariga o’z davrining zamonaviy tilida tasvirlab bergan, binobarin, u barchaga tushunarli edi. Shunday ekan, nega biz uning siymosida uncha tushunarli bo’lmagan, qandaydir sirli ijodkorni ko’rishimiz kerak.