Қурилиш индустриясининг технологик

---

 
 
 
 
 
 
 
ҚУРИЛИШ ИНДУСТРИЯСИНИНГ ТЕХНОЛОГИК 
УСКУНАЛАРИ 
фанидан 
лаборатория ишларин бажариш учун

МЕТОДИК ҚУЛЛАНМА 
НӨКИС-2020 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

1-ЛАБОРАТОРИЯ ИШИ 
Жағли майдалагичнинг қамраш бурчагини аниқлаш 
 
Лаборатория ишининг мақсади: Жағли майдалагичнинг қамраш 
бурчагини аниқлашдан иборатдир. Аниқлаш натижалари асосида жағли 
майдалагичнинг афзалликлари ва камчиликлари тўғрисида хулоса қилиш.
Асбоб–ускуналар: Жағли майдалагич ва унинг қисмлари.
Оддий ҳаракатланувчи жағли майдалагич конструкцияси  
Оддий ҳаракатланувчи жағли майдалагич (1–расм) станиналар (1), 
қўзғалувчан жағлар (4), тиргович плиталар (15 ва 16), шатун (7, поршен ва 
двигателни бирлаштирувчи детал), узатмали маркази силжиган вал (5), 
шкив (6, узатма тасмасини ҳаракатга келтирувчи ғилдирак), узатма (10, 
асосий ва ѐрдамчи), қисмлари суюқ ва қуюқ мойланадигандан ташкил 
топган. 
1–расм. Оддий ҳаракатланувчи жағли майдалагич чизмаси. 
Станина кучланиш ишида юзага келадиган қабул қилувчи ва 
конструкциянинг қаттиқлигини таъминловчи майдалагичнинг хавфсизлик 
тўсиқ элементи ҳисобланади. Станина олди, орқа ва икки ѐн деворлардан 
ташкил топган. Олди ва орқа деворлари қутисимон, ѐн томони эса 
қовурғалига шаклга эга. Станиналар яхлит ва уламаларда бажарилади. 
Яхлит станиналар қуйма ѐки яхлит пайванд конструкциялар кўринишида 
тайѐрланади. Улама станиналар горизонтал (ѐтиқ) ажратгичдан иборат ва 
болтлари ўзаро боғланган икки уч қисмдан ташкил топган. Бундай 
станиналарни транспортда ташиш ва йиғиш жуда қулай. Станинада 
майдалагичнинг асосий тугунлари ўрнатилади. Майдалаш камераси 
қўзғалувчан ва қўзғалмас жағлардан, станинанинг ѐн деворлари 
алмашадиган, ейилишга чидамли плиталари (2) футерлашдан ташкил 

---

топган. Майдалаш камераси шакли майдаланиш жараѐнида сезиларли 
таъсир кўрсатади. Камеранинг пастки қисми қийшиқ чизиқли шаклда 
бўлишида, материалларни қабул қиладиган тирқишдан чиқадиган 
тирқишгача тенг меъѐрда ўтиши ҳисобига машинанинг ишлаб чиқариш 
самарадорлиги катталашади. Бир вақтнинг ўзида майдалайдиган плитанинг 
хизмат муддати оширилади.
Майдалагичнинг асосий ишчи органи бу қутисимон шаклда қуйма 
қуйилган қўзғалувчан жағлардан ташкил топган. Жағнинг юқори қисми 
ўқда (3) осилган, пастки қисми эса олди тирговичли плиталарни (16) 
ўрнатиш учун ва туташтирувчи қурилманинг тортишиш кучини (14) 
маҳкамлаш учун бўртма ариқчага эга. Жағ алмашинадиган майдалайдиган 
плиталари (17) ишчи юзаси рифел (ботиқ чизиқлар ѐки ариқчалар) билан 
футерланади. Йирик майдалагичларда плиталар таркибий ва улар яширин 
кичкина бош (каллак) билан жағларга болтлар билан қотирилади. 
Майдалайдиган 
плиталар 
пухталаш 
натижасида 
совуқ 
ҳолатга 
мустаҳкамлашга қодир юқори марганецли пўлатдан тайѐрланади. Худди 
шундай майдалайдиган плиталар (18) билан қўзғалмайдиган жағлар 
футерланади. Қўзғалувчан жағлар ҳаракати узатмали валдан шатун (7) ва 
тиргович плиталар орқали амалга оширилади. Узатмали вал станиналар ѐн 
деворининг чуқурчаларига мустаҳкамланган туб подшипникларда 
жойлашган. Валнинг марказий (маркази силжиган) қисмида илгариланма–
қайтувчи валнинг айлантирувчи ҳаракатини қайта шакллантирадиган 
шатун осилган. Йирик майдалагичларда шатун асосий вал билан йиғишда 
болтлар маҳкамланадиган кичкина бош ва корпусдан ташкил топган. 
Шатуннинг пастки қисмига олди (16) ва орқа (15) тиргович плитани 
ўрнатиш учун орасига қўйиладиган ариқчалар билан жойлашган. Узатмали 
вал ва шатун юкни динамик сезиларли ушлаб турадиган тебранадиган 
махсус подшипникларда ўрнатилган. Тиргович плиталар қўзғалувчан 
жағлар ва станинанинг орқа девори билан боғланган. Шатуннинг 
ҳаракатида тиргович плитанинг охирида тебранадиган ҳаракат 
бажарилади: шатун ҳаракатида плиталар орасидаги юқори бурчак 
катталашади ва улар икки томонга сурилади, қўзғалувчан жағни 
қўзғалмайдиганга жойлашишида ишчи юриш содир бўлади; пастга 
ҳаракатида плита охирлари ўртасидаги масофа кичраяди ва қўзғалувчан 
жағ қўзғалмайдигандан нарига кетади ва юксиз юришни бажаради. 
Қўзғалувчан жағ нарига кетишида тортиш кучига (14) илинган 
пружиналарга (12) кўмаклашади.
Жағли майдалагичнинг даврийлик иши (ишчи мавжуд бўлиш ва юксиз 
юриш) двигателга юкни нотекис ва узатмали валнинг нотекис частотасини 

---

айланишини чақиради. Ушбу кўрсаткичларни текислаш учун валнинг 
охирида маховикларнинг яхлит деталлари айланиши ўрнатилган, уларнинг 
бири бир вақтнинг ўзида узатманинг камарли ўтказишига маълум шкив 
вазифасини 
бажаради. 
Маховиклар 
сирғаниш 
подшипникларида 
ўрнатилган ва жағларнинг юксиз юриши вақтида уни ишчи юришида 
қайтарадиган энергияни тўплайди. Маркази силжиган вал билан 
маховиклар қурилманинг сақлагич вазифасини ўйнайдиган ишқаланма 
муфталарда боғланган. Майдалагичнинг чиқадиган тирқиши эни 
станиналарнинг орқа девори ва қистирма (8) ѐрдамида тиргович (9) 
ўртасидаги масофанинг ўзгариши орқали бошқарилади. Тиргович 
сиқилиши майдалагичнинг орқа деворига ўрнатилган ва насосли станция 
(11) ҳаракатидан ишлайдиган гидрокўтаргич (13) орқали бажарилади.