Ushbu “O`qituvchi nutq madaniyati” fanidan ma’ruza matnni O`zbek tilshunosligi kafedrasining o`quv rejasiga asosan “ ” 2004 yil yig`ilishi qarori bilan tasdiqlangan va foydalanish ichun tavsiya etilgan

2.  Tanqidiy nutq. 

Yuz  bergan  hodisalar,  shaxslar  hatti-harakatlariga  e’tirozli  munosabatda 

bo`luvchi nutq tanqidiy nutq hisoblanadi. 

 

---

 

21 

Tanqidiy nutq oldiga qo`yilgan talablar: 

a)  yuz bergan voqea-hodisalarning mohiyatini ochib berish; 

b)  tanqid uchun dalillarning yetarli bo`lishi; 

c)  notiqning o`ta hayajonlanib ketmasligi; 

d)  haqiqatdan chetlanmaslik; 

e)  kishi shaxsiga tegmaslik; 

f)  nutq shaklining jozibadorligi, ohangdorligi. 

 

To`ylarda,  tantanalarda,  yubileylarda,  tug`ilgan  kunlarda  so`zlanadigan 

nutq tabrik nutqidir. Bu nutq oldiga qo`yilgan talablar. 

 

a)  tabriklanuvchi  shaxsning  ijodi,  hayoti,  fazilatlaridan  asosiy  ma’lumotlarni 

berish; 

b)  nutqning ixcham, jozibador, ohangdor bo`lishi; 

c)  nutqning til vositalariga boy, shaklan qiziqarli bo`lishi. 

 

Til  –  ma’lum  kishilar  jamoasi  a’zolarining  muloqoti  uchun  muhim  va 

asosiy  vosita  hisoblangan  o`ziga  xos  belgilar  sistemalaridan  biri  bo`lib, 

jamiyatda  tafakkurning  rivojlanishi  uchun,  madaniy  tarixiy  an’analarni 

avloddan-avlodga yetkazish uchun xizmat qiladi. 

 

Nutq  –  ifodalangan  ma’lumot  talabiga  mos  holda  til  qoidalari  asosida 

tuzilgan til belgilarining tartibidir. 

 

Matn  –  u  yoki  bu  holda tugallangan  mazmun  va  nutqning  birligini  o`zida 

shakllantirgan hamda ifodalangan og`zaki yoki yozma asarga aytiladi. 

 

 

 

Fikrni  og`zaki  bayon  etganda  o`qituvchi  suhbat,  muhokama,  munozara 

usullaridan foydalanadi. 

 

Fikrni yozma bayon qilish bayon, saylanma bayon, konspekt, referat, sharh 

biologiyasi,  avtibiografiya,  tavsifnoma,  intervyu,  ma’ruza,  lektsiya,  hisobot, 

maktub, kundalik kabi shakllardan iborat. 

 

Nazorat savollari. 

 

1.  Suhbat oldiga qanday talablar qo`yiladi? 

2.  Muhokama nutqi oldiga qanday talablar qo`yiladi? 

3.  Munozara nutqi oldiga qanday talablar qo`yiladi? 

4.  Notiqlik  va  uning  oldiga  qo`yilgan  talablar  haqida 

ma’lumot bering. 

 

Tayanch iboralar 

 

 

Suhbat, muhokama, munozara, tashviqiy nutq, tanqidiy nutq, tabrik nutqi. 

 

 

 

---

 

22 

Adabiyotlar. 

 

1.  T.Qudratov. Nutq madaniyati asoslari. T., O`qituvchi, 1993 

2.  A.Xo`jayeva. Notiqlik san’ati. T., 1967. 

3.  E.Begmatov. Notiqning nodir boyligi. T., O`zbekiston, 1980. 

4.  M.Usmonov. Yoshlarning ahloq madaniyati. T., O`qituvchi, 1988.