Услубий =ылланма ндки ы=ув-услубий кенгашининг 24

TAJRIBA QURILMASINING TUZILISHI
Tajriba qurilmasi quyidagilardan tashkil topgan: o‘zgarmas suyuqlik idishi (1), quvurcha yordamida idish o‘zgarmas sathda saqlanadi. O‘zgarmas suyuqlik idish kichik hajmli devorida teshik diametri d=1,1 sm li o‘tkir qirrali teshik teshilgan vertikal quvurdan iborat. Teshik markazi ustidagi napor pezometri (4) bilan o‘lchanadi. Jo’mrak (2) ning ochilishini o‘zgartirib, teshik markazi ustidagi napor farqi o‘rnatiladi.
Amaliy tezlikni aniqlash uchun oqimchaning tushayotgan koordinatalari olinadi. Gorizontal koordinati “X” ni aniqlash uchun (5) millimetrlarga bo‘lingan chizg‘ich o‘rnatilgan. Oqimchaning vertikal koordinatasi “U” ni shpitsentmasshtab yordamida o‘rnatiladi. Suyuqlik hajmi (7) o‘lchov idishi vositasida o‘lchanadi.

6.1rasm. Tajriba qurilmasining chizmasi.

Oqimchaning siqilishi koeffitsenti aniqlash.
6.1-jadval

№				o‘r	Doimiy kattaliklar
	sm	sm^2
1	2	3	4	5	6
1. 2.					d=11

Sarf koeffisiyentini aniqlash.

6.2 jadval

№	N	W	t	Q	QH		o‘r
	sm	sm^3	sek	sm^3/s	cm^3/sek
1	2	3	4	5	6	7	8
1. 2.

Gidravlik ishqalanish va tezlik koeffitsientini aniqlash.

№	N	X	U	Ui	V	VH		ur		Doimiy kattalik
	sm	sm	sm	cm	sm/s	cm/s
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
1. 2.

6.3 jadval


TAJRIBANI BAJARISH TARTIBI

1. 
   Jo’mrak /2/ ochiladi va istalgan teshik markazi ustidagi napor pezometrlarda o‘rnatiladi.
   
2. 
   Oqimcha ko‘ndalang kesim shakli kuzatiladi va shtangentsirkul bilan siqilgan oqimcha kesimi o‘lchanadi.
   
3. 
   Amaliy tezlikni aniqlash uchun “X” va “U” koordinatalari o‘lchanadi. Millimetrli chizg‘ich (5) “U” o‘qi “U” kattalikka nisbatan ko‘chiriladi, shpitsentmasshtab bilan oqimcha o‘qi siqilgan kesim bo‘yicha o‘lchanadi. Tushayotgan oqimcha traektoriyasida 3 ta nuqta uchun o‘lchashlar o‘tkaziladi.
   
4. 
   Suyuqlik hajmi, (7) o‘lchov idishni suyuqlik bilan to‘lish vaqti o‘lchanadi.
   

TAJRIBA ISHLARINING HISOBI

1. 
   Oqimcha siqilgan kesim diametri orqali, oqimchaning siqilgan kesim yuzasi aniqlanadi.
   

(6.9)
va oqimchaning siqilish koeffitsienti
(6.10)
Nazariy va amaliy suyuqlik sarfi sarf koeffitsienti orqali hisoblanadi.
(6.11)
“U” koordinatasi hisob qiymati quyidagi formulalardan aniqlanadi.
(6.12)
Oqimcha siqilgan kesimida “U₀” koordinatasi, tajriba vaqtida o‘lchanmaydi.
Amaliy tezlik aniqlanadi.
(6.13)
Nazariy tezlik va mahalliy qarshilik koeffitsientlari.
(6.14)


Nazorat savollari:

1. 
   Qanday teshik kichik teshik deb aytiladi?
   
2. 
   YUpqa devor deb nimaga aytiladi?
   
3. 
   Siqilgan oqimning o‘rtacha tezligi formulasini keltiring?
   
4. 
   Siqilgan oqimcha koeffitsient formulasini keltiring.
   
5. 
   Siqilgan oqimcha kesimida amaliy tezlik qanday aniqlanadi?
   

7 – TAJRIBA ISHI

SUYUQLIKLARNING OQIB CHIQISHINI O‘RGANISH

Ishning maqsadi:
a) Idishdagi suyuqlikning sathi o‘zgaruvchan bo‘lganda shu o‘zgarishga ketgan vaqtni nazariy va amaliy aniqlash, ularni taqqoslash.
b) Idishdagi suyuqlikning sathi o‘zgarmas va o‘zgaruvchan bo‘lganda sarf koeffitsientini aniqlash.


Tajriba o’tkazish uchun kerak bo’ladigan asbob va jixozlar: doimiy suv quvuri, suv idishi vintel, quvurning ko‘rish shishasi, uchta har xil diametrli nasadkali teshiklar.


QISQACHA NAZARIY MA’LUMOT

Suyuqlikning idish teshigidan oqib chiqishi amalda ko‘p uchraydi. Oqib chiqish 2 xil sharoitlarda ro‘y berishi mumkin: idishdagi suyuqlik sathi o‘zgarmas bo‘lganda va o‘zgaruvchan bo‘lganda. Birinchi holda oqib chiqish shu oqayotgan suyuqlikning sarfi o‘zgarmas, 2-holda esa sathining o‘zgarishiga ketgan vaqt bilan xarakterlanadi.

Idish ichidagi suyuqlikning sathi o‘zgarmas bo‘lganida uning yupqa devoridagi teshigidan tushayotgan suyuqlik sarfini nazariy topaylik.
Ixtiyoriy qiyoslash 0-0 tekisligi (idish tagiga parallel) olib suyuqlikning balandagi sathiga mos keladigan 1-1 kesim uchun va oqib chiqayotgan suyuqlik eng kichkina qismiga mos keladigan 2-2 tekislik uchun Bernulli tenglamasini yozamiz. (Suyuqlikni ideal deb hisoblaymiz).
(7.1)
Ochiq idish bo‘lgani uchun R₁=R₂; sath o‘zgarmaganligi uchun W₁=0 shungdek z₁ = z₂=H u holda
yoki (7.2)
Real suyuqlik uchun bu tenglamaning o‘ng tomoniga φ soni ko‘-paytiriladi, ya’ni
(7.3)
Suyuqlikning idish teshigidan oqib chiqish tezligi uning 2-2 kesimdagi tezligidan kichik bo‘ladi, chunki bu kesimdan teshikning ko‘ndalang kesimi katta. SHuning uchun:
(7.4)
yoki hajmiy sarf:
(7.5)
bu erda: - siqilish koeffitsienti,
- sarf koeffitsienti,
F_t – teshikning ko‘ndalang kesim yuzasi m².
Sarf koeffitsienti tajribadan topilgan.
Qovushqoqligi suvnikiga yaqin bo‘lgan suyuqliklar tagi tekis idish teshigidan oqib chiqqanda 0,62 agar teshikka quvurcha yoki nasadka o‘rnatilsa, 0,82 bo‘ladi. Yuqoridagi olingan tenglamadan ko‘rinib turibdiki idishdagi suyuqlik sathi o‘zgarmas bo‘lganda uning yupqa tagidagi teshigidan oqib chiqayotgan suyuqlik sarfi suyuqlikning sathiga va teshikning o‘lchamlariga bog‘liq bo‘lib, idishning shakliga bog‘liq emas.
Endi idishning suyuqlik sarfi N₁ dan N₂ gacha o‘zgarishiga ketgan vaqtni topaylik. Bu uchun juda kichkina dt vaqt ichida oqib chiqqan suyuqlik sarfini yozamiz:
(7.6)
Shu dτ vaqt ichida suyuqlik sathi ham dH ga o‘zgaradi va idishning ko‘ndalang kesimi o‘zgarmas bo‘lgani uchun:
dv= -Fdh(7.7)
bu yerda:
F – idishning ko‘ndalang kesimi yuzasi m².
Tenglamaning o‘ng tomonidagi manfiylik ishorasi suyuqlik sathining kamayishini ko‘rsatadi.
Yuqoridagi ikki tenglamani tenglashtiramiz:
(7.8)
yoki (7.9)
Bu tenglamalarni integrallab quyidagilarni olamiz:


(7.10)