Uzatmalar reja: Uzatmaning mustaxkamligini hisoblash. Chervyakli uzatmalarni kontakt kuchlanish bo‘yicha hisoblash. Uzatmani issiqlikka xisoblash va moylash. Tayanch iboralar

14-MA’RUZA

Mavzu: UZATMALAR

Reja:

1. 
   Uzatmaning mustaxkamligini hisoblash.
   
2. 
   Chervyakli uzatmalarni kontakt kuchlanish bo‘yicha hisoblash. Uzatmani issiqlikka xisoblash va moylash.
   

TAYANCH IBORALAR
Chervyakli uzatmaning kontakt kuchlanishi bo‘yicha mustaxkamligini aniqlash, kontakt chiziining minimal uzunligi nagruzka koeffitsienti.


UZATMANING MUSTA’KAMLIGINI HISOBLASH
Chervyakli uzatmalarda tish sirtining eyilishi va yulinib chiqish hollari ko‘proq sodir bo‘ladi. Buning sababi shuki, bunday uzatmalarda sirpanish tezligi katta bo‘ladi va bu tezlikning yo‘nalishi kontakt chiziiga nisbatan noqulay joylashadi. Ma’lumki, sirpanish tezligi kontakt chiziiga tik yo‘nalganda ishqalanishning oldini olish eng qulay bo‘ladi. CHervyakli uzatmalarda esa bunday emas. SHuning uchun g‘ildirak tishlari tez eyiladi va chervyakka qaraganda yumshoq materialdan tayyorlanganligi uchun undagi tishlarning sirti asta sekin yulinib chervyak sirtiga yopishib boradi. Bunday emirilishning oldini olish uchun uzatmada antifriksion materiallardan foydalaniladi va hisoblash asosan kontakt kuchlanish bo‘yicha olib boriladi. Eguvchi kuchlanish bo‘yicha hisoblash chervyakli uzatmalar uchun yordamchi usuldir.

CHERVYAKLI UZATMALARNI KONTAKT KUCHLANISH BO‘YICHA HISOBLASH. UZATMANI ISSIQLIKKA XISOBLASH VA MOYLASH.

Tishli uzatmalarni kontakt kuchlanishga hisoblashda asosiy formula foydalangan ifoda

(282)
chervyakli uzatmalar uchun ham o‘z kuchini saqlaydi. Ar’imed chervyagi uchun o‘q bo‘ylab o‘tgan tekislikda hosil bo‘lgan o‘ram kesimi to‘ri chiziq bo‘lgani uchun uning egrilik radiusi cheksizga teng. SHuning uchun keltirilgan egrilik radiusi _v ni aniqlashda chervyak o‘ramining sirti e’tiborga olinmaydi, chervyak ildiragini esaodatdagi qiya tishli silindirik g‘ildirak deyish mumkin.
SHuning uchun
(283)
bo‘ladi. Qiya tishli uzatmalardagi singari, chervyakli uzatmalarda ham uzunlik birligiga to‘ri keladigan kuch quyidagicha ifodalanadi:
(284)
bu erda - kontakt chiziining minimal uzunligi; _- o‘q bo‘yicha olingan qoplashnish koeffitsienti; ^ - g‘ildirak tishi sirtining chervyak o‘rami sirtiga tegib turishi to‘la bo‘lmasligi natijasida kontakt chizii uzunligining kichrayishini xisobga oluvchi koeffitsient.
Elastiklik modulining keltirilgan qiymat quyidagicha bo‘ladi:
(285)
bu erda E₁ va E₂ – chervyak va g‘ildirak materialining elastiklik moduli. Aniqlangan qiymatlarni e’tiborga olib hamda =20⁰ ; 2=100⁰ ; _=1,82; =0,75; E₁=2,1510⁰ MPa (po‘lat uchun ) E₂=0,910⁵ MPa (bronza va cho‘yan uchun) deb qabul qilib, formulani ilgarigidek soddalashtirsak, quyidagi ifoda kelib chiqadi:
(286)
yoki
(287)
bu erda T₂ - g‘ildirakdagi burovchi moment, Nmm; K_n=K_F=K_vK_ - yuklanish koeffitsienti (1,1….1,4) oraliida olinadi. Bu erdagi yuqori qiymatlar o‘zgarruvchan yuklanish bilan yuqori tezlikda ishlaydigan uzatmalar uchun olinadi.

SAVOLLAR

1. 
   CHervyakli uzatmaning ishga layoqatligi qaysi kuchlanish-lar asosida izl’lanadi?
   
2. 
   CHervyakli uzatmaning mustaxkamligi kontakt kuchlani-shi bo‘yicha qanday aniqlanadi?
   
3. 
   Kontakt chiziining minimal qiymati qanday aniqlanadi?
   

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

1. 
   I. Sulaymonov «Mashina detallari» O‘qituvchi. Toshkent. 1981y.
   
2. 
   M. N. Ivanov «Detali mashin». M., «Mashstroenie». 1984g.
   
3. 
   R. N. Tojiboev., M. M. SHukurov., I. Sulaymonov «Mashina detallari» kursidan masalalar to‘plami. O‘qituvchi 1990y.
   
4. 
   R. N. Tojiboev., M. M. SHukurov «mashina detallarini loyi’alash» Fan. Toshkent. 1997y.