Узбекистон республикаси урта махсус ва олий таълим вазирлиги

8. Shamollatish (11-modda). Xonaning ichki qismini havo bemalol kirib va 
chiqib turadigan qilish kerak. Xonaning bunday eng muhim sifatini buzish, har xil 
bug‘lanishlarning aralashuviga olib kelib, turli kasalliklarga sabab bo‘ladigan 
bo‘g‘iq havo hosil qiladi va hokazo. Bu qoidalar birmuncha umumlashtirilib 
berilishiga qaramasdan, o‘tmishda ham har holda imorat qurishdan oldin har 

---

133 
taraflama muvofiqlashtirish, didga moslashtirish va hisoblash ishlari olib 
borilganligidan dalolat beradi.
Sharqning taniqli qomusiy olimi va muhandisi Yoqub ibn Is’hoq al-Kindi 
(801-866) uyg‘unlik xususida maxsus asar yozadi va uni “Uyg‘unlik haqidagi 
katta kitob” deb nomlaydi. Al-Kindi uyg‘unlikka izoh berar ekan, u 
“munosobatlarni o‘rnatishdan va bir sonni boshqasiga aylantirishdan, 
mutanosiblik va nomutanosiblikni farqlashdan iboratdir” deb tushuntiradi. 
Ma’lumki, Sharqda nafaqat binokorlik san’ati, balki bog‘-istirohatchilik 
san’ati ham keng rivoj topgan. Hirotlik Rozil Xeraviy XVI asrda agrotexnika va 
me’moriy bog‘larni yaratish bo‘yicha sakkiz bobdan iborat ajoyib asar yozadi. 
Uning sakkizinchi bobi "Daraxtlarni bog‘ rejasiga moslab ekish haqida" deb 
atalib, unda bog‘larni muntazam reja asosida to‘g‘ri va keng xiyobonlar bilan 
yaratish zarurligi, bog‘ning shakli to‘g‘ri burchakli bo‘lishligi, ufq tomonlariga 
oriyentatsiyalanishi, bog‘ devor bilan aylantirilgan va perimetri bo‘ylab to‘g‘ri 
qator tollar ekilishiga ko‘rsatma berilgan. Bosh xiyobonning bog‘ saroyiga 
tutashtirilishi zarur. Bog‘ hududini tejamli sug‘orish va bog‘ ichiga suv olib kirish, 
xiyobonlar bo‘ylab ariq o‘tkazish, saroy (ko‘shk) oldiga hovuz bunyod etish 
masalalariga alohida e’tibor berilgan. Bog‘ atrofi ariq bilan aylantirilishi zarur 
bo‘lgan. Bog‘ ekinlari uchun manzarali va mevali daraxtlar taklif etilgan. Gullar 
turini tanlash masalasi shunday yechilganki, toki bog‘da gullar erta bahordan to 
kech kuzgacha uzluksiz ochilib tursin.
Nafaqat me’morlar va bog‘bonlar uchun ana shunday risolalar, balki X-XV 
asrlarda me’morlar tomonidan tayyorlangan chizmalar, "namunaviy" loyiha 
o‘ramlari va hatto maxsus muraqqa’ (albom)lar ham mavjud bo‘lgan. Ilk bor 
N.B.Baklanov tomonidan o‘rganilib, nashr etilgan XVI asr Buxoro me’morining 
chizmalari fikrimizning dalilidir. Unda G.A.Pugachenkova aytganidek, xonaqoh, 
sardoba, karvonsaroy va rabotlarning bir necha namunaviy loyihalari, shuningdek 
g‘ishtkor bezaklar, girihlar va muqarnaslarning tarhdagi chizmalari ham aks 
ettirilgan (50 va 87-rasmlarga qarang).

---

134