Узбекистон республикаси урта махсус ва олий таълим вазирлиги

V.M.Filimonovning tadqiqotlari me’moriy shakllarning yasalish ulublarini 
aniqlashga qaratilgan. U O‘rta Osiyo inshootlarining hajm-rejaviy yechimlariga 
asosan kvadrat va aylananing xususiyatlari mos keladi, deb yozadi. Uning fikricha, 
O‘rta Osiyo arxitekturasida nafosot va uyg‘unlik masalasi alohida yechimga ega 
bo‘lmagan, u geometrik yasalmalar asosida yechilib, shuning oqibati tarzida 

---

144 
ro‘yobga chiqqan. V.Filimonovning yozishicha, "agar Yevropa Uyg‘onish davriga 
mutanosibliklarga erishishning ongli izlanishlari xos bo‘lsa, O‘rta Osiyo 
uslubiyatida bunday g‘oyalar mavjud emas". V.Filimonov bundan tashqari O‘rta 
Osiyo me’moriy loyihalash jarayonida hatto modul tizimining qo‘llanilganini ham 
inkor etadi. Biroq, uning bu xulosalari keyingi tadqiqotchilar tomonidan hayotiy 
misollar asosida rad etiladi.
Ma’lumki, tabiat dunyosining uyg‘unligi irratsionaldir. Inson ongi va qo‘li 
bilan yaratilgan me’moriy uyg‘unlik ham o‘tmishda aksariyat irratsional 
munosabatlarga ega bo‘lgan. 1791 yilda Fransiyada tekstil sanoatining rivojlanishi 
va xalqaro savdo ehtiyojlari oqibatida yangi uzunlik o‘lchovi – "metr" kashf etildi. 
Biroq, uning inson qomati qismlari va o‘lchamlariga hech qanday bog‘liqligi yo‘q 
edi. Shu bois xalqaro miqyosda metrik o‘lchov tizimiga o‘tish arxitektorlar ijodi 
va uning moddiy ifodasini sof intuitsiya yo‘liga burib yubordi. Metrik tizim tabiiy 
dunyo va inson qomatiga mos bo‘lgan handasaviy (irratsional) uyg‘unlikdan 
foydalanish imkoniyatlarini batamom bartaraf etdi. Chunki metrga asoslangan va 
o‘zida modul tizimini aks ettirgan "millimetrovka" 
nomli maxsus qog‘oz yaratildiki, bu me’morlarga 
shakllar uyg‘unligiga erishishda faqat bitta yo‘lni, u 
ham bo‘lsa moduldan foydalanish yo‘lini qoldirdi. 
Metrga asoslangan modul esa ar- xitekturada tabiat 
go‘zalligi va inson tanasiga mos mutanosibliklar 
tizimini yaratish imkoniyatini bermaydi. Shuning 
uchun ham taniqli fransuz arxitektori, XX asrning 
ulkan reformatori Le Korbyuzye arxitekturada metr 
tizimidan farqli o‘laroq inson qomatiga mos bo‘lgan 
"oltin nisbatlar" tizimining grafik shaklini yaratdi va 
uni "Modulor" deb nomladi (69-rasm).
Le Korbyuzye shunday yozadi: "Parfenon, hind ibodatxonalari, gotik 
cherkovlarining qurilishi o‘lchamlar belgilashning aniq qoidalariga