Узбекистон республикаси урта махсус ва олий таълим вазирлиги

Ansambllar yaratishning badiiy-g‘oyaviy va kompozitsiyaviy tamoyillari 
(M.Q.Ahmedov bo‘yicha) 
Ansambllarning 
turlari va ko‘rinishlari 
Ansambllar tuzishning 
kompozitsiyaviy prinsipial 
sxemalari 
Shakllanish 
davri va vaqti 
Qurilgan joyi 
Eslatmalar 
E
rki
n j
oyl
as
hga
n 
bi
nol
ar
ko‘
ri
ni
shi
da
 
 
eramizacha IV 
a. - eramizning 
VI a. 
Nisa shaharchasi, 
Qo‘y-qirilgan qal’a, 
Tuproq qal’a 
Ansambl qurilishi 
tushunchasining 
boshlanishi: keyingi 
asrlarda binolar ning 
o‘zaro erkin joylashish 
uslubi mahallalar va 
shahar horiji 
ansambllarining asosini 
tashkil qiladi 
Ju
ft
yondos
h ko‘
ri
ni
shda
 
eramiz ning V- 
VIII aa. 
Penjikent 
gur
uh ko‘
rin
is
h
id
a 
 
IX-XIIaa. 
O‘zgen, Samarqand 
(Shohizinda), Merv 
(Asxabob maqbarasi) 
XI-XV aa. 

---

152 
O
ld
z
alli
ko‘
nda
la
ng o‘
q 
bo‘
yl
ab
 
IX-XIIaa. 
ayrim hollarda 
XVI a. 
Termiz (Sulton-
saodat) 
bo‘
yl
am
a o‘
q 
bo‘
yl
ab
 
Soyat qishlog‘i 
(Turkmaniston) 
Termiz (Sulton-
saodat) 
Q
o‘
sh 
(m
uqobi
l)
 
XIV-XVaa. 
qisman XVIII-
XIX 
Samarqand, Buxoro, 
G‘ijduvon, Xiva 
M
ay
d
o
nc
ha
P
ar
alle
l o
‘q
la
r 
bo‘
yl
ab
 
XIV-XVII aa. 
Buxoro (Chor-Bakr), 
Termiz (Sulton-
saodat) 
Fikrimizcha bundan 
oldingi (bizgacha saq-
lanmagan) misollar 
mavjud bo‘lgan 
K
es
is
h ga
n o‘
ql
ar
bo‘
yl
ab
yopi
q
 
Anau (Turkmaniston), 
Samarqand 
(Shohizinda va Go‘r 
Amir) 
oc
hi
q
 
Samarqand 
(Registon), Buxoro 
(Labi-hovuz) 
Endi K.S.Kryukovning me’moriy mutanosibliklar xususidagi tadqiqotlariga 
to‘xtab o‘tamiz. K.S.Kryukov XX asrning 60-yillarida modul tizim ustida ish olib 
borib 35 ta me’moriy yodgorliklarni ushbu tizim asosida tahlil qiladi. 
N.B.Baklanov chop ettirgan Buxoro me’moriy chizmalarining modulga 
asoslangan yasalish uslublarini tasdiqlaydi. Biroq, o‘sha davrda K.S.Kryukov ham 
G.A.Pugachenkova va M.S.Bulatovlar kabi modul tizimini qurilish jarayonida 
qo‘llanilgan oddiy asbob yoki vosita tarzida ko‘rib, uning garmonik mohiyatini 
sezmadi. Faqat bir necha yillar o‘tib, u o‘z e’tiborini yana o‘sha XVI asr Buxoro 
me’morining chizmalariga qaratdi va ulardagi tarhlarning eng keng tarqalgan 5:6 

---

153 
(xonaqoh), 4:5 (sardoba), 6:7 (karvon-saroy), 1:1 (rabot) mutanosibliklarida 
ishlanganligini, ichki xonalar mutanosibliklari esa "gaz"ning mayda katakli to‘riga 
asoslangan 3:5, 5:7, 5:6 nisbatlarda ishlanganligini aniqlaydi.
K.S.Kryukov me’morchilikda shakllar mutanosibligi (proporsiya) masalasi va 
modul tizimini tadqiq etishga bag‘ishlangan mukammal izlanishlarini o‘zining 
"Proporsii v arxitekture" (1995) kitobida umumlashtirib arxitektura nazariyasida 
katta e’tibor qozondi.