Узбекистон республикаси урта махсус ва олий таълим вазирлиги

62-rasm. "Qo'sh" usulida shakllangan me'moriy 
ansambllar. Buxoro: a - Ulug'bek va Abdulazizxon 
madrasalari; b - qo'sh madrasalar: Abdulazizxon va 
Modarihon; v - Kalon masjidi va Miri Arab 
madrasasi. 
а 
b 
v 
63-rasm. "Maydon" usulida shakllantirilgan me'moriy ansambllar: 
a - Samarqanddagi Registon ansambli (tarhi va umumiy ko'rinishi); b - Buxorodagi Labi-Hovuz ansambli.
 
а 
b 

---

124 
Ularning alomati shundaki, hovuz, buloq yoki quduq atrofida bir necha yillar 
davomida odamlarning to‘xtab o‘tishi, dam olishi va sig‘inishiga xizmat qiladigan 
qator imoratlar turkumi erkin tarzda, uzluksiz kengayishi sifatida shakllangan. 
Shularni e’tiborga olib bunday ansambllar ilmiy adabiyotda shakllanish 
kompozitsiyasi jihatidan erkin tarzdagi ("
свободная" yoki "живописная 
композиция") ansambllar nomini olgan.
G.A.Pugachenkova Buxorodagi savdo gumbazlari va Samarqanddagi Go‘ri 
Amir hamda Qutbi Chohardaxum (XIX asrda Chor hokimiyati tomonidan buzib 
tashlangan) maqbaralarining shahar tizimida yo‘naltiruvchi harakat o‘qi bo‘ylab 
joylashganini hisobga olib, O‘rta Osiyoning o‘rta asrlardagi shaharsozligida yana 
bir boshqa ansambl yaratish usuli, ya’ni quriladigan inshootlarni kompozitsion 
o‘qli harakat bo‘ylab joylashtirish san’ati yuzaga kelgan, degan g‘oyani ilgari 
surgan. Ansambl sirasiga kirmaydigan binolar uyushmasini kompleks deb 
nomlamoq lozim, deb yozadi M.Q.Ahmedov. Bunga misol tariqasida u 
mahallalarning alohida qismlarini, qishloq dahalarini tashkil etuvchi turarjoylar 
guruhlarini va do‘kon, ustaxona, xo‘jalik imoratlari majmuasini ko‘rsatib o‘tadi.
Demak, anglashildiki, O‘rta Osiyo shaharsozligida me’moriy ansambl va 
komplekslar yaratish san’ati shaharsozlik tizimini uy-g‘unlashtirishda hal qiluvchi 
rol o‘ynagan. Ansambllar yaratish san’-atining yuqorida keltirilgan turfa xil 
usullari bunga misol bo‘la oladi. Ularning turlari va joylashuvi shahar hamda aholi 
maskanlarining kompozitsion shakllanishiga, shaharsozlik tizimini uy-
g‘unlashtirishga xizmat qilgan.