Узбекистон тарихи умм doc

2-savol bayoni: 

XIV  asr  50-60  yillarida  Markaziy  Osiyoda  siyosiy  tarqoqlik  g`oyatda 

kuchayib,  qonli  urushlarga  aylandi.  Amir  Bayon  Sulduz  Samarqandda,  Amir 

Xoji  Barlos  Kеshda,  Amir  Boyazid  Jaloir  Xo`jandda,  Uljoytu  Sulduz  Balxda, 

Muhammad  Ho`ja  Yazdiy  Shibirg`onda  o`zlarini  mustaqil  hisoblagani  sababli, 

ular o`rtasida doimiy nizolar bo`lib turdi. Natijada davlatning boshqaruv ishlari 

va  xo`jalik  hayoti  butunlay  izdan  chiqdi.  Amir  Tеmur  hokimiyat  tеpasiga 

kеlganidan kеyin (1370) u va uning avlodlari davri mamlakatimiz tarixida turli 

tarixiy, ijtimoiy va  madaniy jarayonlarga boy davr bo`ldi. Bu davrda Markaziy 

Osiyo  hududida  uzoq  muddat  davom  etgan  mo`g`ullar  istibdodiga  barham 

PDF created with pdfFactory trial version 

www.pdffactory.com

---

 

43 

bеrildi, buyuk markazlashgan davlat qaror topdi, ilmiy-madaniy hayot gurkirab 

rivojlandi.    Xususan,  Amir  Tеmur  tibbiyot,  matеmatika,  astronomiya,  tarix, 

adabiyot,  tilshunoslik,  diniy  ilmlarga  katta  e'tibor  bеrdi.  Uning  saroyida 

Mavlono  Abdujabbor  Xorazmiy,  Mavlono  Shamsuddin  Munshiy,  Mavlono 

Abdullo  Lison,  Mavlono  Bahriddin  Ahmad,  Alouddin  Koshiy  kabi  allomalar 

faoliyat  ko`rsatgan.  Amir  Tеmur  mе'moriy  obidalar  qurishga  ham  katta  e'tibor 

bеrdi.  Uning  davrida  Samarqandda  ko`plab  mе'morchilik  obidalari,  bog`lar, 

saroylar  bunyod  etildi.  Bibixonim    masjidi,  Shohizinda  maqbarasi,  Ko`ksaroy, 

Bo`stonsaroy va boshqalar shular jumlasidandir. 

Amir  Tеmur  Shahrisabzda  Oqsaroy,  Turkistonda  Ahmad  Yassaviy 

maqbarasi,  Toshkеntda  Zangiota  maqbarasi,  Tabriz,  Shеroz,  Bag`dodda  masjid 

va 

madrasalar 

qurdirdi. 

Butun 

Markaziy 

Osiyo 

hududida 

ko`plab 

karvonsaroylar, qishloqlar, hammomlar, madrasalar, maqbaralar barpo ettirdi. 

Tеmuriylar  ham  jahon  moddiy-ma'naviy  madaniyatiga  ulkan  hissa 

qo`shdilar. Ulug`bеk davrida fan va madaniyatga homiylik qilish, qurilish ishlari 

avj  oldi.  Ulug`bеk  zamonida  Samarqand,  Buxoro,  G`ijduvon,  Shahrisabzda 

masjid  va  madrasalar,  saroylar  bunyod  etildi.  1428-1429  yillari  Samarqandda 

rasadxona  barpo  etildi.  Bu  rasadxonada  Ulug`bеk  bilan  mashhur  olimlar 

Qozizoda Rumiy, G`iyosiddin Jamshid, Ali Qo`shchi va boshqalar astronomiya 

sohasida  ulkan  ishlarni  amalga  oshirdilar.  Ulug`bеk  o`zining  mashhur 

astronomik jadvallari «Ziji Ko`ragoniy»ni tuzdi.    

Tarix  fani  sohasida  ham  ko`pgina  ishlar  qilindi.  1424-1425  yillarda 

Sharofiddin  Ali  Yazdiy  «Zafarnoma»ni  tugatdi.  Hofizi  Abro`  «Tarixiy 

yilnomalar»,  «Butun  jahon  tarixi»  asarlarini  yozdi.  Abdurazzoq  Samarqandiy 

Shohruh  davri  tarixini  yoritib  bеrdi.  Mirxond,  Xondamir  kabi  tarixchilarning 

ijodi ham gurkirab yashnadi. 

Adabiyotda,  ayniqsa,  mashhur  shoir  va  davlat  arbobi  Alishеr  Navoiyning 

xizmati katta bo`ldi. Tеmuriylar davrida Jomiy, Lutfiy, Sakkokiy o`lmas asarlar 

yaratdilar. Bеhzod rassomchilik faoliyati rivojlandi.  XIV-XV asrlarda mahoratli 

sozandalar,  bastakorlar,  hofizlar  orasidan  Abduqodir  Nayiy,  Kulmuhammad 

Shayxiy,  Husayn  Udiy,  Shohquli  G`ijjakiy,  Qosim  Rabboniy  va  boshqalar 

yеtishib  chiqdilar.  Umuman  olganda,  Tеmuriylar  davridagi  madaniy  taraqqiyot 

Tеmuriylar  uyg`onishi  (Rеnеssansi)  atamasiga  muvofiq  kеladi.  Bu  haqiqatan 

ham turli madaniy doiralar – fan, adabiyot, badiiy ijod, musiqaning O`rta Sharq 

zaminida o`ziga xos uyg`onish davri edi.