Uzun tumani kelib chiqishi Uzun tumanining diqqatga sazovor joylari Uzun tumanidagi ziyorotgohlar

UZUN TUMANI — Surxondaryo viloyatidagi tuman, 1942-y. 12 yanv. da tashkil etilgan. 1959-y. 15 okt. da Sariosiyo tumaniga qoʻshib yuborilgan, 1991-y. 29-martda qayta tuzildi. Uzun tumani shim. gʻarbdan Sariosiyo tumani, sharq, jan., shim. dan Tojikiston, jan. gʻarbdan Qumqoʻrgʻon, gʻarbdan Denov, Shoʻrchi tumanlari bilan chegaradosh. Mayd. 2,33 ming km2. Aholisi 128,0 ming kishi (2004). Tumanda 7 qishloq fuqarolari yigʻini (Bobotogʻ, Joncheka, Oqostona, Telpakchinor, Uzun, Fayzova, Xondiza) bor. Markazi — Uzun qishlogʻi.
Tabiati. Tuman viloyatning shim. qismida joylashgan. Relyefi, asosan, Oqostona maqbarasi. togʻ va adirliklardan iborat. Adirliklarning asosiy qismi Bobotogʻ va Hisor tizma togʻlari etaklarida joylashgan. Tuman hududidan Toʻpolondaryo, Obizarang, Qoratogʻ, Qorasuv, Surxon daryolari oqib oʻtadi. Aholi va xoʻjaliklar ekin maydoni shu daryolardan suv oladi. Bobotogʻ massivi esa Kofarnihon daryosidan sugʻoriladi. Tuman markazidan 70 km cha uzoqlikdagi Hisor togʻlari etagida oʻndan ortiq qishloq joylashgan.
Foydali qazilmalardan Xondizada (Hisor togʻlari etagi) polimetall va Xoʻjaasminda marmar konlari bor.
Tuman iklimi moʻtadil, dehqonchilik uchun qulay. Yanv. ning oʻrtacha t-rasi G—2°, iyulniki 35°. Eng yuqori tra 46°. Yillik yogʻin 650—700 mm. Vegetatsiya davri 290—320 kun. Yovvoyi oʻsimliklardan archa, shuvoq, shoʻra, yantoq, togʻ rayhoni, anzur piyozi, ravoch; mevali daraxtlar (yongʻoq, anor, oʻrik, xurmo, tut, anjir, limon), shuningdek, tol, terak, qayragʻoch, chinor usadi. Yovvoyi hayvonlardan boʻri, tulki, qobon, qoplon, ayiq, kiyik, jayra; qushlardan kaklik, gʻoz, oʻrdak, mayna, qargʻa, burgut, bedana, kaptar, bulbul, qaldirgʻoch, musicha bor.
Aholisi: asosan, oʻzbeklar (75,1%), tojiklar (22%), shuningdek, rus, tatar, qozoq, turkman, koreys va b. millat vakillari ham yashaydi. Aholining oʻrtacha zichligi 1 km2ga 56 kishi toʻgʻri keladi.
Xoʻjaligida dehqonchilik yetakchi oʻrinda. Sanoat korxonalaridan paxta tozalash, temirbeton buyumlari, maxsus ixtisoslashtirilgan tajriba z-dlari hamda 7 ta savdo, Z ta jamoat ovqatlanish, 4 ta aholiga maishiy xizmat koʻrsatish shoxobchalari, dehqon bozori, 272 ta firma va kichik korxonalar, shuningdek, «UzunKomron» qoʻshma korxonasi faoliyat koʻrsatib kelmokda.
Tumandagi 9 ta shirkat xoʻjaligidan 8 tasi paxtachilik va gʻallachilikka ixtisoslashgan. Xondiza shirkat xoʻjaligi bogʻdorchilik va asalarichilik bilan shugʻullanadi. Tumanda 4 ta fermer xoʻjaligi uyushmasi faoliyat koʻrsatadi. Uyushmalarda 620 dan ortiq fermer xoʻjaligi boʻlib, ular qam paxtachilik va gʻallachilik hamda chorvachilik bilan shugʻullanadi. Shuningdek, 77,2 ming ga yer maydoniga ega boʻlgan oʻrmon xoʻjaligi hamda 6 ta suv havzasiga ega boʻlgan xususiy baliqchilik yoʻnalishi boʻyicha 4 fermer xoʻjaligi mavjud.
Tuman xoʻjaliklarida 5992 ga yerga paxta, 4231 ga yerga gʻalla ekiladi. 1665 ga yer bogʻ (2004). 2003/2004 oʻquv yilida 64 umumiy taʼlim maktabi (34,5 ming oʻquvchi), 2 isteʼdodli bolalar maktabinternati (375 oʻquvchi), ixtisoslashtirilgan maktabinternati (225 oʻquvchi), q. x. va maishiy xizmat koʻrsatish kasbhunar kollejlari (1,2 ming oʻquvchi) faoliyat koʻrsatdi. 80 jamoat va bolalar kutubxonasi, 8 klub, madaniyat uyi, «Xotira va qadrlash» madaniyat va istirohat bogʻi, muzey ishlab turibdi. «Turon» stadioni, tennis korti bor.
Uzun tumanida 4 kasalxona (410 oʻrin), 21 ambulatoriya, 19 feldsherakusherlik punkti, 11 qishloq vrachlik punkti, 15 xususiy dorixona va b. tibbiy muassas&parida 231 vrach va 1141 oʻrta tibbiy xodim ishlaydi.
Tuman markazidan Uzun — Toshkent, Uzun—Termiz, Uzun — Denov va b. yoʻnalishlarda avtobuslar qatnaydi. 1952-y. dan tuman «Bobotogʻ tongi» gaz. chop etiladi.
Bobotogʻ — Surxondaryo viloyatining sharqida joylashgan togʻ tizmasi. Oʻzbekiston va Tojikiston Respublikalari chegarasida, Surxondaryo va Kofarnihon daryolari oraligʻida shimoli-sharqdan janubi-gʻarbga tomon Amudaryo sohiligacha choʻzilgan. Uzunligi qariyb 125 km, eni 30-40 km ga yetadi.