В. М. Капустин., М. Г. Рудин нефтни қайта ишлаш кимёси ва технологияси в. М. Капустин М. Г. Рудин

Ёниш ҳарорати. Бу шундай ҳароратки, бунда маълум бир шароитда иситиладиган нефт маҳсулоти унга олов яқинлаштирилганда ёнади. У 5 соатдан кам бўлмаган вақт мобайнида ёнади.
Ўз–ўзидан ёниш ҳарорати ҳамма вақт аланга олиш ҳароратидан юқори бўлади, жумладан нефт маҳсулоти қанча тарзда оғирроқ бўлса, шунча тарзда бу фарқ катта бўлиб у 50⁰с га етиши мумкин.
Нефтдан ишлаб чиқариладиган махсус мойлар электр ва радиотехника саноатида трансформаторлар, конденсаторларга солиш учун фойдаланилади.
Нефт маҳсулотлари диэлектрик хусусиятларининг юқори кўрсаткичлари уларнинг юзаларида статистик электр зарядларининг тўпланишига ёрдам қилади.
Статистик электр зарядлари ҳар–хил сабабларга кўра содир бўлиши мумкин. Юқори кучланишга эга бўлган зарядлар нефт маҳсулотларининг силкинишида суюқликнинг трубага зарбалари орқали ёки ишқаланиши натижасида ҳосил бўлади. Уларнинг зарядсизланиши учқунни нефт маҳсулотларининг ёнишига олиб келиши ҳамда ёнғинлар, портлашлар содир бўлишига сабабчи бўлиши мумкин.
Статистик электр зарядларининг юзага келиши ва уларнинг тўпланишига қарши кураш олиб боришда энг маъқул, қулай усул бўлиб асбобларнинг, насосларнинг, трубопроводларнинг бутун металл қисмларининг ерга нисбатан зарядсизлантириш ҳисобланади.

3.7. Электрик ва оптик хоссалари

Электрик хоссалари.
Оптик хусусиятлар. Нефт маҳсулотларининг таркибини тезда аниқлаш ва уларнинг сифатини назорат қилишда ранг, синиш коэффициенти (кўрсаткич), нисбий ва молекуляр рефлакция, рефрактометрли фарқ (рефракция интерцепти), дисперсия каби оптик хусусиятлардан фойдаланилади.
Нефтга хос бўлган маълум бир рангни смолали – асфальтенли (суртма–асфальтенли) ва олтингугурт сақловчи бирикмалар беради. Нефт ёки нефт маҳсулоти қанча тарзда оғирроқ ва таркибда қанча кўп миқдорда смолали–асфалтенли (суртма–асфалтенли) моддаларни сақласа, шунча тарзда уларнинг ранги қорамтир бўлади. Нефт дистиллятларини чуқур тарзда тозалаш усулларини қўллаш орқали рангсиз нефт маҳсулотларини, ҳатто, юқори молекуляр ҳисобланган мой ва парафинларни ҳам олиш мумкин.
Синиш кўрсаткичи фақатгина шахсий моддалар учунгина эмас, балки нефт маҳсулотлари учун ҳам энг муҳим хусусият бўлиб ҳисобланади. У муҳитнинг оптик зичлигини тавсиялайди, ҳамда нефт ва нефт маҳсулотларининг гуруҳий углеводородли таркиби ҳақида тахлил қилиш имконини яратади.
Синиш кўрсаткичининг катталик иккита муҳитнинг бўлиниши чегарасига тушадиган ёруғликнинг тўлқин узунлигидан ва муҳит ҳароратига боғлиқ бўлади.
Амалиётда кўпинча n²⁰_D синиш кўрсаткичи қўлланилади; Бу ерда D индекси – синиш кўрсаткичининг сариқ натрийли чизиқли ёруғлик манбаиси ёрдамида аниқланишини кўрсатади (ёруғлик узунлиги =589 ммк), 20–бу ҳарорат даражаси 20⁰с .
Углеводородларнинг гуруҳи учун синиш кўрсаткичи қуйидаги қаторлик тартибда ошади (бирикмаларнинг молекуляр оғирлигига яқинроқ):
Алканлар < циклоалканлар < аренлар .
Углеводородларнинг гомологик қаторларида зичлик ва синиш кўрсаткичи ўртасида чизиқли боғланиш кузатилади.
Синиш кўрсаткичи аддитив хусусиятига эга бўлади. Шунинг учун бинарли аралашма таркибида бўладиган у ёки бу компонентнинг миқдорини аралашманинг ва алоҳида ҳар бир компонентнинг синиш кўрсаткичи ҳақида маълумотга эга бўлган ҳолда аниқлаш мумкин.
Нисбий рефракция (r) синиш кўрсаткичининг ҳосиласи бўлиб ҳисобланади ва Гладстон – Доль формуласи бўйича аниқланиши мумкин:
r = (n_D-1) |r,
бу ерда n_D –синиш кўрсаткичи; – муайан ҳарорат остида аниқланадиган зичлик.
Рефрактометрли фарқ (рефракция интерцепти) R_t ҳам зичлик ва синиш кўрсаткичини бирлаштиради:

3.8. Нефт ва углеводородларни эрувчанлиги

3.9.Углеводородлар ва нефт фракциясини асосий иссиқлик хоссалари

Расм-3.2.



Расм-3.3. Атмосфера босими остида углеводородлар ва нефт фракциялари иссиқлик сиғимининг ҳароратдан боғлиқлиги ²⁰₄ 0,702–1000 оралиқларида бўладиган ҳар–хил нефт фракцияларининг нисбий зичлиги.