Va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti «axborot xavfsizligi» fakelteti

1-jadval.

Hharf	Morze usulida ifodalanishi	Belgilar soni	Hharf	Morze usulida ifodalanishi	Belgilar soni
N	-.	2	K	-.-	3
T	-	1	E	..-..	5
A	.-	2	R	.-.	3
L	.-..	4	O	---	3

Mazkur usulda “Elektron” so`zini yozsak u quyidagi ko`rinishga ega bo`ladi:

..-.. .-.. .. - .. -.- - - .-. --- -.

Majmoaga kirgan belgilarning turli boshqa belgilar bilan hamda ularning bir nechasi bilan ifodalanishi mazkur usulning keng qo`llanilishiga to`siqinlik qilsa, uning faqat ikki belgi – nuqta va tiredan iboratligi uni texnik vositalarida qo`llash imkonini beradi.

Odamlar o`zaro muloqot qilganda, ularning bir biriga tushunarli bo`lgan belgilar, tovushlardan va ularni bog`lovchi qonun – qoidalardan foydalanadilar. ana shu belgilar, qonun qoidalar majmuni shu o`rinda kod vazifasini bajaradi.

Biror belgilar yordamida yozilgan axborotni kodlangan axborot deb qarashimiz mumkin. Chunki mazkur axborot bilan tanish bo`lmagan kishi uning yordamada tayyorlangan axborotni qabul qila olmaydi va qayta ishlash imkoniga ega bo`1maydi. Shuning uchun ikki taraf o`zaro axborot almashganda oldindan biror qonun va qoidaga kelishib oladi. Masalan, avtomabil signalini eshitish bilan o`zimizni chetga olamiz, yoki chorrahadan o`tishda svetafor signallaridan foydalanish odindan kelishib olingan qatit qoidaga rioya qilish kodidir.

Axborotni kodlashning eng sodda yana bir usuli - bizga ma`lum bo`lgan alifbodagi harflarni ularni tarkibini ko`rasatuvchi sonlar bilan almashtirishdan iborat.

Bu usuldan foydalansak, masalan: “Bugun havo issiq” degan gap quyidagi ko`rinishda bo`ladi:

2. 
   20 06 20 13 07 01 21 12 08 18 18 16
   

Bu holda tinish belgilari va boshqa kerakli belgilarni ham maxsus sonlar bilan ifodalash va ularni matinga kiritish mumkin. qaralayotgan masalaga qo`shimcha shart kiritamiz: Efirga uzatilayotgan axborotni ixtiyoriy tinglovchi qabul qilish va yuqorida usulda qayta kodlab olish mimkinligini bilgan holda, biz harflar ketma-ketligi tartibini o`zgartiramiz. ammo, axborot kimga belgilangan bo`lsa, yangi tayyorlangan ketma-ketlikni u albatta bilishi kerak, aks holda uzatilgan axborotni qayta kodlash masalasi yuzaga keladi. alifboga harflar ketma ketligini tartiblashning anchagina usuli mavjud. masalan quyidagi tartibni olamiz: