Вахабова дилрабо бахтияровна психология ва спорт психологияси фанидан спортчиларни техник тайёрлашнинг психологик асослари

Реакциянинг мотор типи. Спортчининг диққати реакциянинг дастлабки даврида жавоб ҳаракатини тайёрлашга йўналтирилганлиги билан характерланади. Албатта, бунда бош мия қобиғининг ҳаракат марказлари кучли қўзғалган бўлади, айни пайтда миянинг бошқа участкаларида, шу жумладан эшитиш таҳлилаторининг миядаги сўнгги қисмда ҳам тормозланиш ёки сезиларли сустлашиш кечаётган бўлади (3-расм). Шу туфайли ҳам спортчи ўта тезкор ва кучли жавоб ҳаракатини намоён этишга тўла тайёр бўлади.

3-расм. Мотор типидаги оддий реакциянинг чизмаси.
Дастлабки даврда ҳаракатланиш марказлари қўзғалган бўлади, бунинг оқибатида сигналга жавобан қилинадиган хатти-ҳаракатлар ўта тез ва енгил амалга оширилади. Бироқ сигнал (идрок этиш марказларининг бўшашганлиги сабабли) аксарият ҳолларда ноаник қабул қилинади, бу эса ўз навбатида реакциядаги хатоликларни келтириб чиқаради.
Сигнал қўзғатувчисининг жавоб ҳаракатини амалга оширувчи эшитиш таҳлилаторида бошланган қўзғалиш, (ҳатто мия қобиғининг тегишли қисмидаги энг паст даражадаги қўзғалиш жараёнида ҳам) эшитиш таҳлилаторининг миядаги охирги қисмига тезда кўчиб ўтади ва у ердан ассосиатив марказларга ўтади, зеро бу қўзғалишлар изчил машқлар туфайли одатий ҳолга айланиб, унга нисбатан асаб жараёнларининг динамик стереотипи ишлаб чиқилгандир. Мазкур қўзғалиш бирлаштирувчи нейронлар орқали мия қобиғининг ҳаракатлантирувчи қисмига етиб борса, у ерда бу қўзғалишлар жавоб ҳаракатларининг аввалдан тайёрлаб қўйилган “асаб формулалари”ни топади, натижада тегишли ҳаракат импулслари бир лаҳзада ҳаракатланиш аъзолари томон интилади.
Шу сабабли ҳам яширин даврнинг мотор лаҳзалари нафақат жуда тез, балки айни пайтда жуда кам энергияни сарфлаш орқали ҳам кечади (сенсор типдаги реакциянинг тамоман акси ўлароқ, бунда ҳаракатланиш марказларининг инертлигини енгиб ўтиш учун қўшимча энергия, яъни куч-қувват сарфланмайди). Шу боисдан мотор типидаги реакциялар энг тезкор реакциялар ҳисобланиб, уларнинг латент даври ўртача ҳисобда 100-125 сигма давом этади. Аммо аксарият ҳолларда уларда бир қатор камчиликларга йўл қўйиш ҳолатлари кузатилади, хусусан бу ҳол старт сигналини идрок этиш ва жавоб ҳаракатини амалга оширишда намоён бўлади. Жавоб ҳаракати баъзан стартга алоқаси бўлмаган қўзгатувчига жавобан, уларни сигнал ўрнида қабул қилиб фалстарт рўй беради.