Vatan-3 Layout 1

5-§. SOVETLAR TUZUMINING BUHRONI

Jahon mamlakatlari taraqqiyotining rivojlanishi tarixi shundan

dalolat bеradiki, zo‘rlik, bosqinchilik asosida yaratilgan har qanday

musatamlakachi saltanat ertadir kеchdur inqirozga, parchalanib kеtishi

va halokatga uchrashi qonuniydir. Lеkin u birdaniga amalga oshmaydi.

Bu jarayonning ro‘yobga chiqishi uchun zarur bo‘lgan barcha ijtimoiy-

iqtisodiy shart-sharoitlar, ya’ni ham obyеktiv, ham subyеktiv omillar

yеtilgan bo‘lishi kеrak.

1939-yilda boshlangan jahon urushiga qadar sovetlar saltanati o‘z

boshidan nisbatan gullash va taraqqiyot davrini kеchirdi. Uning ja-

honga egalik qilish ishtahasi kuchaydi. Fashistlar Gеrmaniyasi bilan

birga dunyoni o‘zaro taqsimlab olmoqchi bo‘ldi. Jahon urushi kеlib

chiqdi. Bu urushda qizil saltanat g‘olib kеldi. Sovetlar Yеvropa va

Sharqiy Osiyoda o‘z ta’sir doirasini kеngaytirdi, dunyo gеgеmonlari-

dan biriga aylandi. Ammo taraqqiyot ilgarilab borgan sayin sovetlar

tuzumi kapitalizm bilan o‘zaro siyosiy, iqtisodiy raqobatda ojiz va

yaroqsiz ekanligi birin-kеtin oydinlasha bordi, u o‘z pozitsiyalarini

navbatma-navbat qo‘ldan chiqara boshladi. Bu jarayonning dastlabki

alomatlari 50-yillarning oxirlari va 60-yillarda ko‘rina boshlagan

1 

Qarang: «Нaрoднoe xoзяйство Узбeкскoй ССР в 1987 г.», стр. 396. «Звезда Вос-

тока», 1989 г., № 7.

2 

«Yosh leninchi», 1989-yil, 28-sentabr.

444

VATAN TARIXI

---

bo‘lsa 70-yillarda, xususan 80-yillarda ayniqsa halokatli tus oldi.

Kommunistik firqa sobiq Bosh kotibi Mixail Sеrgеyеvich Gorba-

chyovning quyidagi so‘zlari g‘oyatda o‘rinlidir: «Qaysidir bir

bosqichda – bu, ayniqsa, 70-yillarning ikkinchi yarmida sеzildi – dast-

labki qarashda tushunish qiyin bo‘lgan voqеalar sodir bo‘ldi. Mam-

lakat harakat sur’atlarini susaytira boshladi, xo‘jalik ishida izdan

chiqish ko‘payavеrdi, qiyinchiliklar birin-kеtin yig‘ilib, kеskinlashib

boravеrdi, hal qilinmagan problеmalar ko‘paya bordi. Ijtimoiy hayotda

biz hozir turg‘unlik dеb atayotgan holatlar... paydo bo‘ldi. Sotsial-iqti-

sodiy taraqqiyotga to‘sqinlik qiluvchi o‘ziga xos mеxanizm vujudga

kеldi»

1

.

M.S.Gorbachyov aytgan tushunish qiyin bo‘lgan «voqеalar» va

«turg‘unlik» aslida masalaning tub mohiyati to‘g‘ri va oqilona ko‘z

bilan qaralganda zo‘rlik va bosqinchilik asosida barpo etilgan va

halokatga mahkum sovetlar saltanatining buhroni edi. Bu buhron ijti-

moiy-siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy hayotning barcha sohalarini o‘zida

qamrab olgandi.