Vazirligi denov tadbirkorlik va pedagogika instituti mamajanov r. Y., Rajabov t. J., Saidaxmedov e. I kiberxavfsizlik asoslari
BOB. DASTURIY VOSITALAR XAVFSIZLIGI
Download 7.29 Mb. Pdf ko'rish
|
anteplaget
|
7 BOB. DASTURIY VOSITALAR XAVFSIZLIGI
7.1. Dasturiy vositalardagi xavfsizlik muammolari Hozirda dasturiy vositalar xavfsizligi axborot xavfsizligining kriptografiya, foydalanishni nazoratlash va xavfsizlik protokollari kabi muhim sohalardan hisoblanadi. Bunga sabab - axborotning virtual xavfsizligi dasturiy vositalar orqali amalga oshirilishi. Dasturiy vosita tahdidga uchragan taqdirda xavfsizlik mexanizmi ham ishdan chiqadi. So‘nggi yillarda ushbu zaiflik muammolarining soni va jiddiylik darajasi ortib bormoqda. Xususan, 7.1-rasmda Positive Technologies tashkiloti tomonidan veb-saytlardagi turli darajadagi zaifliklarni yillar bo‘yicha ortib borishi keltirilgan. 2019 yilda aniqlangan web-saytlardagi muammolarning jiddiyligi bo‘yicha taqsimoti 7.2-rasmda keltirilgan. 2019 yilda veb-saytlarda keng tarqalgan zaifliklar va ularning ulushi, OWASP (Open Web Application Security Project) tomonidan berilgan ma’lumotga ko‘ra, quyidagicha bo‘lgan (7.3-rasm). Yuqorida keltirilgan zaifliklar natijasida turli ma’lumotlarni hujumchilar tomonidan qo‘lga kiritish maqsad qilingan (7.4-rasm). Dasturiy vositalardagi mavjud tahdidlar, odatda, dasturlash tillari imkoniyatlari bilan belgilanadi. Masalan, nisbatan quyi dasturlash tillari dasturchidan yuqori malakani talab etgani bois, ularda ko‘plab xavfsizlik muammolari paydo bo‘ladi. C# va Java dasturlash tillarida ko‘plab muammolar avtomatik tarzda kompilyasiya jarayonida aniqlanganligi sababli, C yoki C++ dasturlash tillariga nisbatan, xavfsiz hisoblanadi. Odatda zararli dasturiy vositalar ikki turga bo‘linadi: – dasturlardagi zaifliklar (atayin yaratilmagan); – zararkunanda dasturlar (atayin yaratilgan). Birinchi turga, dasturchi tomonidan yo‘l qo‘yilgan xatolik natijasidagi dasturlardagi muammolar misol bo‘lsa, ikkinchi turga buzg‘unchilik maqsadida yozilgan maxsus dasturiy mahsulotlar (masalan, viruslar) misol bo‘la oladi. Dasturiy vositalarda xavfsizlik muammolarining mavjudligi quyidagi omillar orqali belgilanadi: – dasturiy vositalarning ko‘plab dasturchilar tomonidan yozilishi (komplekslilik); – dasturiy mahsulotlar yaratilishida inson ishtiroki; – dasturchining malakasi yuqori emasligi; – dasturlash tillarining xavfsiz emasligi. Dasturiy vositalarning bir necha million qator kodlardan iborat bo‘lishi xavfsizlik muammosini ortishiga sababchi bo‘ladi (7.1-jadval). Boshqacha aytganda, katta hajmli dasturiy vositalar ko‘plab dasturchilar tomonidan yoziladi va yakunida biriktiriladi. Dasturchilar orasidan bittasining bilim darajasi yetarli bo‘lmasligi, butun dasturiy vositaning xavfsizligini yo‘qqa chiqarishi mumkin. Tahlillar natijasi har 10 000 ta qator kodda 5 ta bag mavjudligini ko‘rsatadi. Boshqacha aytganda, o‘rtacha 3kbayt .exe faylda 50 tacha bag bo‘ladi. Dasturiy vositalar injineriyasida dasturning o‘z vazifasini kafolatli bajarishiga harakat qilinsa, xavfsiz dasturiy vositalar injineriyasida esa o‘z vazifasini xavfsiz bajarishi talab etiladi. Biroq, amalda butunlay xavfsiz dasturiy vositaning bo‘lishi mumkin emas. Dasturiy mahsulotlarda zaiflikka tegishli quyidagi tushunchalar mavjud. Nuqson. Dasturni amalga oshirishdagi va loyihalashdagi zaifliklarning barchasi nuqson hisoblanadi va uning dasturiy vositalarda mavjudligi yillar davomida bilinmasligi mumkin. Bag. Baglar dasturiy ta’minotni amalga oshirish bosqichiga tegishli muammo bo‘lib, ularni osongina aniqlash mumkin. Misol sifatida dasturlashdagi buferning to‘lib-toshishi (Buffer overflow) holatini keltirish mumkin. Xotiraning to‘lib-toshishi. Amalda ko‘p uchraydigan dasturlash tillaridagi kamchiliklar, odatda, taqiqlangan formatdagi yoki hajmdagi ma’lumotlarning kiritilishi natijasida kelib chiqadi. Bu turdagi tahdidlar ichida keng tarqalgani – xotiraning to‘lib-toshishi tahdidi. Agar buzg‘unchi tomonidan o‘ziga “kerakli” ma’lumot kiritilsa, bu o‘z navbatida kompyuterning buzilishiga olib keladi. Quyida C dasturlash tilida yozilgan kod keltirilgan, agar bu kod kompilyasiya qilinsa, xotiraning to‘lib-toshishi hodisasi sodir bo‘ladi. Bu yerda mavjud muammo - 10 bayt o‘lchamli xotiraga 20 baytli ma’lumot yozilishi. Bu esa xotiraning ruxsat etilmagan manziliga ham murojaatga sabab bo‘ladi. Download 7.29 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|