Vinochilik texnologiyasi va sanoat uzumchiligi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT KIMYO TEXNOLOGIYA INSTITUTI

“VINOCHILIK TEXNOLOGIYASI VA SANOAT UZUMCHILIGI“ FAKULTETI
“Enologiya va umumiy ovqatlanishni tashkil etish” kafedrasi

KURS ISHI

“AMPELOGRAFIYA” FANIDAN
Mavzu: Uzumning Soyaki navidan 370 tonna va Sugʻdiyona kishmishi navidan 190 tonna hosil yetishtirish texnologiyasini ishlab chiqish.

Bajardi:45-20 guruh talabasi Turdiboyeva Gulnoza

Ilmiy rahbari:__________________________________
Topshirgan sanasi:________________________________
Himoya qilgan sanasi:___________________________
Baho:________________________________________
TOSHKENT-2023y
Mundarija

1. 
   KIRISH
   

AMPELOGRAFIYA VA UZUMCHILIK ASOSLARI....................... 1

2. 
   ASOSIY QISM
   

Uzumning Soyaki va Sugʻdiyona kishmishi navlarini o`rganish...........6

Uzumning Soyaki navidan 370 tonna va Sugʻdiyona kishmishi navidan 190 tonna hosil yetishtirish texnologiyasini ishlab chiqish....................8

3. 
   XULOSA.
   

KIRISH
AMPELOGRAFIYA VA UZUMCHILIK ASOSLARI
Ampelografiyaning ahamiyati, vazifalari va rivojlanish tarixi.
Bugungi kunda dunyo bo`yicha tokzorlarning umumiy maydoni 7 mln. 546 ming gektarni, yalpi uzum hosili 62 mln. tonnani tashkil etmoqda. Yetishtiriladigan uzum hosilining asosiy qismi – 83% vino tayyorlash, 12% yangiligicha iste`mol qilish va 5% quritish (mayiz) uchun ishlatiladi. Dunyo bo`yicha yetishtirilgan uzumning 31 mln tonnasi Yevropaga, 12,5 mln. tonnasi AQSHga, 13,5 mln. tonnasi Osiyoga, 3,1 mln. tonnasi Afrikaga va 3,1 mln. tonnasi Avstraliya va Yangi Zelandiya mamalakatlari ulushiga to`g`ri kelib, uzum hosildorligi o`rtacha 82,2 s/ga ni tashkil etmoqda. Xozirgi kunga kelib O`zbekistonda yalpi uzum hosili 1,6 ming tonnaga yetdi. Hozirgi vaqtda, dunyoning uzum yetishtiruvchi mamlakatlarida uzum hosildorligini oshirishda yangi navlarni yaratish va eng maqbul agrotexnik tadbirlarini ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi. Pishgan uzum sarxilligida yeyiladi. Undan mayiz, qiyom, shinni, sharbat, kompot tayyorlanadi. Sharbatidan vino va konyak olinadi. Olimlar 1 litr uzum sharbati kaloriyasi bo`yicha 1,7 litr sigir sutiga, 650 gramm mol go`shtiga, 1 kg baliqqa, 300 gramm pishloqqa, 500 gramm nonga, 3–5 dona tuxumga, 1,2 kg kartoshkaga, 3,5 kg pomidorga, 1,5 kg olma, nok yoki shaftoliga ekvivalent ekanligini isbotlashgan. Demak, tomorqasida uzum yetishtirayotgan oila go`sht, sut, non va boshqa oziq - oqvat mahsulotlarini kamroq sotib oladi, kamroq pul sarflaydi. Uzum nafaqat ovqat, balki yurak-tomir, asab, oshqozon-ichak, kam qonlik, sil va boshqa bir qator kasalliklarni davolashda ishlatiladigan nodir meva hisoblanadi. Bugungi kunda dunyo bo`yicha mayiz ishlab chiqarish hajmi 1,220 mln. tonnani tashkil etmoqda. Bu borada Turkiya (353,167 ming tonna), AQSH (332,760 ming tonna), Eron (122,595 ming tonna), Gretsiya (72,861 ming tonna), CHili (51,128 ming tonna), Janubiy Afrika (37,049 ming tonna) kabi davlatlar etakchilik qilmoqda. Yalpi mayiz ishlab chiqarish bo`yicha O`zbekiston jahonda yettinchi o`rinni egallab (32,893 ming tonna) kelmoqda va unda germiyonning ulushi 8-10 ming tonnani tashkil etmoqda. Mamlakatimizda germiyon mayizini ishlab chiqarish hajmini oshirish tashqi bozorda raqobatbardosh bo`lgan mahsulot eksporti hajmini oshirishga imkon beradi. Respublikamizda so`nggi yillarda oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi, ularning assortimenti va eksport salohiyatini tubdan oshirishga alohida e`tibor berilmoqda. O`zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo`yicha Harakatlar strategiyasining Qishloq xo`jaligini modyernizatsiya qilish va jadal rivojlantirishga bag`ishlangan 3.3-bandida ham «...mamlakat oziq-ovqat 5 xavfsizligini yanada mustahkamlash, ekologik toza mahsulotlar ishlab chiqarishni kengaytirish, agrar sektorning eksport salohiyatini sezilarli darajada oshirish» masalalari alohida belgilab qo`yilgan. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 11 dekabrdagi PQ-4549- son «Meva-sabzavotchilik va uzumchilik tarmog`ini yanada rivojlantirish, sohada qo`shilgan qiymat zanjirini yaratishga doir qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risida”gi, 2018 yil 29 martdagi PF-5388-son «O`zbekiston Respublikasida meva-sabzavotchilikni jadal rivojlantirishga doir qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risida”gi, 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-son «O`zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo`yicha harakatlar strategiyasi to`g`risida”gi, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 5 fevraldagi PQ-4161-son «O`zbekiston Respublikasi Qishloq xo`jaligi vazirligi huzuridagi Uzumchilik va vinochilikni rivojlantirish agentligi faoliyatini tashkil etish to`g`risida”gi Farmon va Qarorlari uzumchilik sohasini rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Hozirgi vaqtda mamlakatimizda aholi jon boshiga yiliga 15 kg uzum ishlab chiqarilishi kerak. Mamlakatimiz tibbiyot olimlari respublika aholisining uzum iste`mol qilish normasini 25 kg ga oshirishni tavsiya qiladi. Lekin, bugungi kunda aholi jon boshiga yil davomida 12 kg uzum ishlab chiqarilmoqda.
Uzumchilik qishloq xoʻjaligining fan va tarmogʻi sifatida ampelografiya bilan chambarchas bogʻliq. Uzumzorlar maydonlarini kengaytirish, hosildorligi va uzumning yalpi hosilini oshirish, olingan mahsulot sifatini oshirish kabi masalalarni nav tarkibini yaxshilamasdan, barqaror hosildorligi va yuqori sifatli rezavor mevalari bilan ajralib turadigan eng yaxshi navlarni tanlamasdan turib amalga oshirib bo‘lmaydi. yangi iste'mol qilish uchun ham, sharob, sharbatlar, kompotlar va boshqa oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash uchun ham. Shu bilan birga, navlar plastik bo'lishi va ular etishtiriladigan hududning ekologiyasi va ixtisoslashuvi talablariga javob berishi kerak.
Navlarni tanlash va nav tarkibini yaxshilash masalalarini ampelografiya kabi fanning yordamisiz hal qilib bo'lmaydi.
Ampelografiya - uzum navlari va turlari haqidagi fan. Bu so'zning o'zi yunoncha bo'lib, ikkita so'zdan iborat "ampelos" (ampelos) - uzum o'simlik, "grapho" (grapho) - men yozaman, bu oxir-oqibat uzumning tavsifini anglatadi.
Uzoq vaqt davomida ampelografiya faqat uzum navlarining morfologik tavsifi va tasnifi sifatida tushunilgan.
Hozirgi vaqtda ampelografiya uzum navlari va turlarining botanika tavsifi bilan bir qatorda, ularning agrobiologik va iqtisodiy-texnologik xususiyatlarini o'z ichiga oladi, bu fanni uzumchilik, vinochilik va alkogolsiz mahsulotlar ishlab chiqarish bilan chambarchas bog'laydi.
Ampelografiya yordamida quyidagi savollar hal qilinadi:

• 
  uzum navlari va turlarining kelib chiqishi va ilmiy tasnifi;
  
• 
  navlarni o'rganish, tavsiflash va aniqlash va ularning sinonimiyasini o'rnatish usullari;
  
• 
  u yoki bu uzumchilik hududining turli ishlab chiqarish maqsadlari uchun eng qimmatli navlarini aniqlash orqali uzumchilikni navli rayonlashtirish va ixtisoslashtirish;
  
• 
  uzum madaniyatini boshqa hududlarga targ‘ib qilish;
  
• 
  uzumchilikda boshlang‘ich material sifatida navlarni tanlash va ulardan foydalanish;
  
• 
  navlarni sinash jarayonida ularning biologik xususiyatlarini o‘rganish asosida navli qishloq xo‘jaligi texnologiyasini ishlab chiqish.
  

Markaziy Osiyo uzumchiligining tarixi uzoq asrlardan boshlangan. U yerda tok Aleksandr Makedonskiy yurish boshlashidan ancha oldin (IV asrda yangi eragacha) ekilgan. Greklar Markaziy Osiyoni bosib olishi davrida (yangi yeraning I asri) bu yerda tokchilik va vinochilik rivojlangan edi, bunda Farg„ona vodiysi alohida maqtovga sazovor bo`lgan, Chunki bu yerda yirik feodallarning katta-katta tokzorlari bo`lib, ular vino tayyorlab, uni 10 yillab saqlar edilar. Arab hukmronlari (VII-VIII asrlar) xalqaro aloqani kengaytirdilar. Bu bilan O`rta Osiyoga Arabiston, Hindiston, Eron va boshka mamlakatlardan tokning yangi navlarining keltirilishiga yordam berdilar. Tok markaziy Osiyoning barcha sug`oriladigan dehqonchilik viloyatlarida, ayniqsa, Toshkent, Farg`ona, Zarafshon vodiysida, Qashqadaryoda, Amudaryoning o`ng va chap sohillarida, Xorazmda ko`p ekilgan.
Ampelografiya umumiy va xususiyga bo'linadi. Umumiy ampelografiya uzum navlari va turlarining sistematikasi, tasnifi va kelib chiqishini, shuningdek, ampelografik tadqiqotlar metodologiyasini va qiyosiy ampelografiya metodologiyasini o'z ichiga oladi.
Xususiy ampelografiya alohida navlarning xususiyatlari bilan shug'ullanadi va ularni identifikatsiyalash kalitini beradi. Masalan, berryaning rangi, shakli yoki hajmi bo'yicha. Shuning uchun, turli navlar bir xil nomga ega bo'la boshladi. Masalan: Qora uzum (qora uzum), Qizil uzum (qizil uzum). Qadim barmak (xonim barmoqlari) va hokazo
Hozirgi vaziyat turli uzumchilik mamlakatlaridan kelgan ko‘plab olimlarni bu haqda o‘ylashga va bu ishlarda tartib o‘rnatish yo‘llarini izlashga majbur qildi. Ampelografiya uzumchilikda yuzaga kelgan muammolarni ilmiy tushuntirish va amaliy yechim taklif qilishi kerak edi.
Ampelografiya rivojlanishining uch bosqichi mavjud:
birinchi bosqich o'sishning ma'lum hududlarida (Reyn ampelografiyasi, Andalusiya ampelografiyasi va boshqalar) etishtirilgan navlarning morfologik tavsifi bilan tavsiflangan.
ikkinchi bosqich "yig'ish davri" deb ataladi, bunda turli mintaqalardagi navlarning morfologik tavsifi "universal" kollektsiyalarda amalga oshirildi. Bu yer sharining turli burchaklaridan yig'ilgan navlar ekilgan joy.
uchinchi bosqich navlarni tavsiflash amalga oshirilganligi bilan tavsiflanadi. shuningdek, kollektsiyalarda yoki hatto alohida fermer xo'jaliklarida, mulklarda, monastirlarda, ammo navlar etishtirish joyida to'plangan va kelib chiqqan joyda tabiiy sharoitda sinovdan o'tgan.
Agronomlar – uzumchilar istiqbolli navlarni kengroq joriy etishlari, navli dehqonchilik texnikasini qo‘llashlari va bu tarmoqning iqtisodiy samaradorligini muttasil oshirishni ta’minlashlari uchun ampelografiya bo‘yicha ma’lum darajada bilimga ega bo‘lishi kerak.