Возникновение экспериментальной психологии


Download 33.99 Kb.
bet1/5
Sana17.01.2023
Hajmi33.99 Kb.
#1096887
  1   2   3   4   5
Bog'liq
ВОЗНИКНОВЕНИЕ ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНОЙ ПСИХОЛОГИИ


Когнитив фанининг вужудга келиш асослари 1. Физиологик психологиянинг пайдо булиш шарт-шароитлари

  1. Г.Гельмгольц - психофизиологиянинг асосчиси.

  2. Э.Вебер и Т.Фехнер тадкикотларида психофизиканинг пайдо булиши ва ривожланиши.

  3. В.Вундт экспериментал психологияси ва Э.Титченернинг ради­кал интроспекционизми

  4. Мураккаб билиш жараёнларини урганишга баFишланган экспериментал тадкикотлар.

Экспериментал психология - х,озирги замон психология фанининг узагини, асосини, негизини ташкил этиб, унинг барча тармокларида утказиладиган экспериментал тадкикотлар ва илмий тажрибаларнинг тамойилларини, методларини, боскичларини, турларини урганиш ва асослаш билан шугулланади. Айнан экспериментал психологиянинг пайдо булиши билан замонавий психология фани вужудга келиб, узининг мустакил тараккиёт йулини белгилаш имконига эга булди.

  1. Физиологик психологиянинг пайдо булиш шарт-шароитлари

Асрлар давомида фалсафа психологиянинг макони булиб х,исобланган.
XIX аср урталарига келиб психология уз уйини тарк этиб, бошка илгор фанлар каторида алох,ида, мустакил фан сифатида ривожлана бошлайди. Психология узиинг мустакил фан эканлиги хдкидаги далил-исботни бир томонидан математика сохдсида, иккинчи томондан эса экспериментларни психология фанида куллаш оркали кулга кирита бошлайди.
Шу маънодаки, узок йиллар давомида психологияда математик методлар кулланилиши мумкин эмас деб х,исобланганлиги боис, Кант психология х,еч качон мустакил фан була олмайди деган фикрни таъкидлаган. Бирок, шунга карамай, Гербарт рух,нинг дастлабки унсурлари булмиш тасаввурлар “статикаси ва динамикаси”нинг мураккаб математик аппаратини ишлаб чикади. Бу аппаратни машхур бир математик олим танкидий ёндашган х,олда текшириб чикиб, унда х,еч кандай хатолик мавжуд эмаслигини аниклади ва бу х,олат хдттоки унинг узини х,ам таажубга солди.
Иккинчи томондан физиологлар сезги аъзоларини урганишга каритилган экспериментал тадкикотлари тажрибалари асносида узлари кулга киритган экспериментал маълумотларни математик жихдтдан кайта ишлаганлар. Эндиликда улар танасиз рух,нинг кандайдир хаёлий унсурлари хдкида эмас, балки жисмоний таъсиротларга организм томонидан бериладиган реал жавоблар хдкида фикр юрита бошлайдилар. Бундан кейин тадкикотчилар тажрибавий текширувлар асосида олинган маълумотларни математик усуллар ёрдамида умумлаштира бошлаганлар.
XIX асрнинг урталарига келиб инсон табиатини урганиш максадида экспериментал тадкикотлар утказиш муаммоси бартараф этилди
Биринчидан урта асрларга келиб Европада табиий фанларда схоластикI дунёкарашнинг устунлик килишига бардам берила бошланди, турли фан
тармокларида хар хил шаклдаги экспериментлар утказила бошланди.
Иккинчидан, купгина табиатшунос олимлар (физиклар, тиббиёт мутахассислари, биологлар, физиологлар) узларининг амалий фаолиятларида купинча шундай ходисаларга дуч кела бошладиларки, уларнинг мохиятини тулик тушуна олиш учун инсон организмининг тузилиши хакидаги конкрет билимларга, айникса, сезги аъзолари ва харакат аппаратининг мия механизмларига доир маълумотларга тобора купрок эхтиёж сеза бошладилар.
Учинчидан эса инсонни у ёки бу даражадаги мураккабликдаги механик курилмаларга ухшатиш холаталари фалсафа фани тарихида янгилик эмас эди (айникса Жюльен Ламетри и Ренэ Декартлар бу сохада анча илдамлаб кетган эдилар) ва шу боис, бу вактга келиб инсонга нисбатан эхтиёткорлик билан тажриба-синовлар утказишга оддий холат сифатида карала бошанди.

  1. асрнинг урталариданок физиологияда турли-туман экмпериментал методлардан экстенсив равишда фойдаланила бошланди: нерв-мускул препарати ёки тирик органни сунъий равишда кузгатиш, бу кузгатишлар оркали вужудга келган жавобларни кайд этиш ёки кузатиш, олинган маълумотларни оддий математик усулларда кайта ишлаш ва х. Иоганнес Мюллернинг (1801-1858) 1830-1840 йилларда алохида китоблар куринишида чоп этилган “Инсон физиологияси буйича кулланмаси”да инсон организмидаги барча физиологик функциялар буйича эришилган бой тадкикий материаллар уз ифодасини топган.

  2. аср урталарида Лондонда ишлаган шотландиялик врач Маршалл Холл (1790-1857) ва Париждаги француз коллежи табиатшунослик профессори Пьер Флоранс (1794-1867) мия функцияларини тадкик этиб экстирпация методини кенг куллашган булиб, улар хайвонлар миясининг муайян кисмини олиб ташлаш ёки зарарлаш оркали уларда вужудга келган хулк-атвор узгаришларини кузатганлар.

1861 йилда француз жаррохи Поль Брока (1824- 1880) кликник (аутопсия) методини таклиф этган: бемор киши вафот этганидан кейин унинг мияси очилиб, зарарланган кисми излаб топилади ва шу аснода ушбу бемор хаёти давомида унинг хулк-атворидаги аномалияга масъул булган марказ аникланади. Шу йул оркали Брока хаёт давомида тушунарли гапириш кобилиятига эга булмаган бир эркакнинг “нутк маркази” бош мия пустлогининг учинчи пешона бурмасида жойлашганлигини аниклган.
1870 йилда Густав Фритш ва Эдуард Хитцинглар илк маротаба бош мия пустлогини электростимуляция ёрдамида кузгатиш оркали тирик куёнлар ва итлардаги хулк атвор узгаришларини тадкик этиш методини таклиф этганлар.


Download 33.99 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling