Web-sahifa nomi
Download 28.56 Kb.
|
Algoritm haqida tushuncha
|
Algoritm haqida tushuncha - bu biror muammoni yoki vazifani hal qilish uchun qo'llaniladigan qadamlar to'plami. Algoritmning xususiyatlari quyidagilar: aniq, to'liq, qisqa, samarali va umumiy. Algoritm aniq bo'lishi kerak, ya'ni har bir qadam noaniq emas, balki aniq va tushunarli bo'lishi kerak. Algoritm to'liq bo'lishi kerak, ya'ni barcha mumkin bo'lgan holatlarni o'z ichiga olgan holda muammoni hal qilishga yetarli bo'lishi kerak. Algoritm qisqa bo'lishi kerak, ya'ni muammoni hal qilish uchun eng kam sonli qadamlarni o'z ichiga olishi kerak. Algoritm samarali bo'lishi kerak, ya'ni muammoni hal qilish uchun eng kam vaqt va resurslarni sarflashi kerak. Algoritm umumiy bo'lishi kerak, ya'ni bir nechta o'xshash muammolarni hal qilishga mos kelishi kerak. Dasturiy injiniringning asosiy xizmatlari dastur ta'minotining sifatini oshirish, ishonchli va xavfsiz bo'lishini ta'minlash, va dastur ta'minotining talablariga moslashuvchanligini oshirishdir. Dasturiy injiniringning xizmatlari quyidagilardan iborat: - Dastur ta'minotining loyihalash va dizayn qilish. Bu jarayon dastur ta'minotining maqsadlarini, funksiyalarini, tuzilmasini, interfeyslarini va imkoniyatlarini aniqlashni o'z ichiga oladi. - Dastur ta'minotining kodlash va sinovdan o'tkazish. Bu jarayon dastur ta'minotining loyihasiga asosan kod yozish, kodni tekshirish, ishlab chiqarish va sinovdan o'tkazishni o'z ichiga oladi. - Dastur ta'minotining qo'llab-quvvatlash va yangilash. Bu jarayon dastur ta'minotining ishlashini nazorat qilish, xatolarni bartaraf etish, yangi funksiyalar qo'shish va dastur ta'minotining talablariga moslashuvchanligini saqlashni o'z ichiga oladi. 3. Chiziqli algoritmlar deganimiz nima? Chiziqli algoritmlar - bu matematik va dasturlashda keng qo'llaniladigan usullardir. Chiziqli algoritmlar orqali biz chiziqli tenglamalar, matritsalar, determinatorlar, vektorlar va boshqa ob'ektlarni ishlab chiqarish, yechish va optimallashtirish mumkin. Chiziqli algoritmlar juda tez ishlaydi va kompyuter xotirasidan samarali foydalanadi. Chiziqli algoritmlarning bir nechta sohalarda qo'llanilishi mumkin, masalan, kriptografiya, grafikalar, o'yinlar, sun'iy intellekt va boshqalar. 4. Tarmoqlanuvchi algoritmlar deganimiz, ma'lumotlarni tahlil qilish, xulosalarni chiqarish va qarorlar qabul qilish uchun ishlatiladigan dasturlash usullari hisoblanadi. Ushbu algoritmlar, o'zlarini o'rganish va o'zgartirish imkoniyatiga ega bo'lib, yangi ma'lumotlarga moslashishlari mumkin. Tarmoqlanuvchi algoritmlar, masalan, rasmni tanib olish, matnni tarjima qilish yoki avtomobilni boshqarish kabi murakkab vazifalarni bajarishda keng qo'llaniladi. 5. Sharti oldin va keyin beriluvchi sikl algoritmlari siklning boshlanishi va yakunlanishi shartiga bog'liq bo'lgan algoritmlardir. Sharti oldin beriluvchi sikl algoritmi siklning boshlanishida shart tekshiriladi va shart rost bo'lsa sikl davom etadi, aks holda sikl to'xtatiladi. Sharti keyin beriluvchi sikl algoritmi esa siklning yakunlanishida shart tekshiriladi va shart rost bo'lsa sikl takrorlanadi, aks holda sikl yakunlanadi. Sharti oldin va keyin beriluvchi sikl algoritmlari orasidagi farq shundaki, sharti oldin beriluvchi siklda shart rost emas bo'lsa sikl bajarilmaydi, lekin sharti keyin beriluvchi siklda shart rost emas bo'lsa ham sikl kamida bir marta bajariladi. 6. Tanlash operatori, shartli ifodani bajarish uchun ishlatiladi. Tanlash operatori, biror shartni tekshiradi va shart bajarilgan yoki bajarilmagan bo'yicha biror amalni bajaradi. Tanlash operatori, if-else yoki switch-case shaklida yozilishi mumkin. Tanlash operatorining sintaksisi quyidagicha: if (shart) { // shart bajarilganda bajariladigan kod } else { // shart bajarilmaganda bajariladigan kod } switch (qiymat) { case qiymat1: // qiymat1 ga teng bo'lganda bajariladigan kod break; case qiymat2: // qiymat2 ga teng bo'lganda bajariladigan kod break; ... default: // hech qaysi qiymatga teng bo'lmasa bajariladigan kod break; } 7. Dasturiy ta’minot nima? Bu savolga javob berish uchun, avvalo dastur nima ekanligini tushunish kerak. Dastur - bu kompyuter uchun buyruqlar to’plami, ya’ni kompyuter nima qilishi kerakligini aytadigan matn. Dasturiy ta’minot esa - bu dasturning ishlashini ta’minlaydigan barcha shart-sharoitlar va resurslar. Masalan, dastur ishlay olishi uchun kerakli operatsion tizim, xotira, protsessor, disk va boshqa komponentlar dasturiy ta’minotga kiradi. Dasturiy ta’minotning maqsadi - dasturning to’g’ri va samarali ishlashini kafolatlash. 8. Dasturiy injiniringning asosiy xizmatlari dastur ta'minotining hayot siklini boshqarish, dastur ta'minotining sifatini oshirish va dastur ta'minotining ishonchli, samarali va moslashuvchan bo'lishini ta'minlashdir. Dasturiy injiniringning xizmatlari quyidagilardan iborat: - Dastur ta'minotining talablari va dizaynini tahlil qilish va belgilash - Dastur ta'minotining kodini yozish, sinovdan o'tkazish va qo'llab-quvvatlash - Dastur ta'minotining sifatini tekshirish, nazorat qilish va o'lchash - Dastur ta'minotining yangilanish, qayta ishlatish va qayta ishlash jarayonlarini boshqarish - Dastur ta'minotining mijozlar, foydalanuvchilar va boshqa dasturlar bilan aloqasini o'rnatish va saqlash - Dastur ta'minotining standartlarga, normativlarga va qonunlarga rioya qilishini ta'minlash 9. Web sayt - bu internet orqali foydalanuvchilarga ma'lumot yoki xizmat taklif qiladigan elektron hujjatlar to'plami. Har bir web saytning o'ziga xos manzili (URL) va serveri bor. Web saytlar turli xil maqsadlar uchun yaratilishi mumkin, masalan, ta'lim, tijorat, ijtimoiy tarmoq, o'yinlar va boshqalar. Web saytlar HTML, CSS, JavaScript kabi tillarda yozilgan bo'lishi mumkin. 11. Web-sеrvеr nima? Bu savolga javob berish uchun, biz avvalo web-sеrvеrning tushunchasini bilishimiz kerak. Web-sеrvеr bu internet orqali foydalanuvchilarga ma'lumot yoki xizmatlar taqdim etuvchi dastur yoki qurilma. Web-sеrvеrlar turli xil bo'lishi mumkin, masalan, statik yoki dinamik, HTTP yoki HTTPS, Apache yoki Nginx va hokazo. Web-sеrvеrlar orqali biz web-brauzerlarda web-sahifalarni ko'rishimiz, web-formalarni to'ldirishimiz, fayllarni yuklab olishimiz va boshqa amallarni bajarishimiz mumkin. Web-sеrvеrlar ham xavfsizlik, tezkorlik, moslashuvchanlik va qulaylik kabi muhim xususiyatlarga ega bo'lishi kerak. 12. Tarmoqlanuvchi algoritmlar - bu o'zgaruvchan ma'lumotlarni qayta ishlash va ularni bir-biriga bog'lash uchun ishlatiladigan algoritmlardir. Ushbu algoritmlar ma'lumotlarni tahlil qilish, klasifikatsiya qilish, regressiya qilish, klasterlash va boshqa vazifalarni bajarishda foydali bo'lishi mumkin. Tarmoqlanuvchi algoritmlarga misol sifatida quyidagilar keltirilishi mumkin: - K-nearest neighbors (KNN) - bu ma'lumotlarni eng yaqin hamsayalariga asosan klasifikatsiya yoki regressiya qiladigan oddiy va samarali algoritmdir. KNN algoritmi ma'lumotlarning xususiyatlariga asosan ularning orasidagi masofani hisoblaydi va eng yaqin K ta hamsayalarining ovozlarini sanab, eng ko'p ovoz to'plagan sinfni yoki qiymatni belgilaydi. - Decision trees - bu ma'lumotlarni xususiyatlari bo'yicha bir nechta shartli savollarga javob berish orqali klasifikatsiya yoki regressiya qiladigan tuzilgan algoritmlardir. Decision trees algoritmi ma'lumotlarni bir nechta ichki va bargli tugunlarga bo'lib, har bir tugunda ma'lum bir xususiyatni sinab ko'radi. Agar tugun ichida barcha ma'lumotlar bir xil sinfga tegishli bo'lsa, u tugun barg sifatida belgilanadi va algoritm to'xtaydi. Aks holda, tugun ichidagi ma'lumotlarni eng yaxshi ajratib turadigan xususiyatni tanlab, unga asosan yangi tugunlar yaratiladi. Shunday qilib, decision trees algoritmi ma'lumotlarni daraxtlar shaklida tavsiflaydi. - Support vector machines (SVM) - bu ma'lumotlarni ikkita yoki undan ko'p sinflarga ajratib turadigan kuchli va murakkab algoritmlardir. SVM algoritmi ma'lumotlarni vektorlar sifatida tasavvur qiladi va ularning orasida eng yaxshi ajratuvchi hiperplani topishga harakat qiladi. Hiperplan - bu vektorlar o'rtasidagi chegaradir, u eng yaqin vektorlarga nisbatan eng katta masofaga ega bo'lishi kerak. SVM algoritmi hiperplanini topish uchun ma'lumotlarning xususiyatlarini oshirish yoki o'zgartirish mumkin. Shuningdek, SVM algoritmi linear emas, balki polinomial yoki radial asosli funktsiyalar kabi boshqa turlar bilan ham ishlay oladi. 13. Takrorlanuvchi algoritmlar deganimiz nima? Bu algoritmlar, biror vazifani bajarish uchun bir necha marta ishlatiladigan qoida yoki tartiblardir. Takrorlanuvchi algoritmlar, biror amalni takrorlash, shart tekshirish va natijani chiqarishdan iborat bo'lishi mumkin. Takrorlanuvchi algoritmlar, biror masalani yechishda samarali va soddalikni ta'minlaydigan vositalardir. 14. ` Kompyuter dasturi - bu kompyuterda ishlaydigan maxsus tilga asoslangan buyruqlar to'plami. Kompyuter dasturi kompyuterni maqsadli harakat qilishga, ma'lumotlarni qayta ishlashga va natijalarni chiqarishga imkon beradi. Kompyuter dasturlari turli xil bo'lishi mumkin, masalan, o'yinlar, ilmiy hisoblashlar, grafik dizayn, ofis ishlari va boshqalar. Kompyuter dasturlarini yaratish uchun dasturchilar maxsus dasturlash tillaridan foydalanadilar. Dasturlash tillari ham turli xil bo'lishi mumkin, masalan, C++, Python, Java, JavaScript va boshqalar. Har bir dasturlash tili o'ziga xos sintaksis va semantikaga ega. 15. ` Operatsion tizim nima? Bu kompyuterda ishlaydigan dasturlar to'plami, uchinchi tomon dasturlarini boshqarish, foydalanuvchilar bilan aloqa o'rnatish va kompyuter resurslarini taqsimlash uchun mo'ljallangan. Operatsion tizim kompyuter ishlashining asosiy sharti hisoblanadi, chunki u barcha boshqa dasturlarga interfeys beradi. Operatsion tizimning asosiy vazifalari quyidagilar: - Fayllar va kataloglarni yaratish, o'chirish, ko'chirish va qayta nomlash; - Disklarni formatlash, bo'lish, biriktirish va saqlash; - Kompyuterning xotirasini, protsessorini, diskini va boshqa qurilmalarini boshqarish; - Foydalanuvchilarni identifikatsiya qilish, parollarini tekshirish va ularning huquqlarini belgilash; - Tarmoq orqali kompyuterlararo aloqa o'rnatish va ma'lumotlar almashish; - Xatoliklarni aniqlash, bartaraf etish va xavfsizlikni ta'minlash. 16. Algoritm nima? Algoritm - bu biror vazifani yoki masalani hal qilish uchun qo'llaniladigan qadam-qadam tartib. Algoritmning har bir qadami aniq va tushunarli bo'lishi kerak. Algoritmning boshlanishi va yakunlanishi belgilanishi kerak. Algoritmning natijasi to'g'ri va aniq bo'lishi kerak. Algoritmning misollarini matematika, dasturlash, shaxmat va boshqa sohalarda topish mumkin. 17. Transmissiyani boshqarish protokoli (TCP) internet tarmog'idagi ma'lumotlarni yuborish va qabul qilish uchun ishlatiladigan asosiy protokoldir. TCP ma'lumotlarni paketlarga bo'lib, ularni manzillarga yuboradi va qabul qiladi. TCP paketlarning to'g'ri tartibda, to'liq va xatosiz yetib kelishini ta'minlaydi. TCP shuning uchun ishonchli protokol deb ataladi, chunki u ma'lumotlarni tiklash, qayta yuborish va olib tashlash imkoniyatiga ega. 18. Axborot o’lchov birligi – bu axborot miqdorini ifodalash uchun ishlatiladigan standart birlikdir. Axborot o’lchov birligi matematik va informatika sohasida keng qo’llaniladi. Axborot o’lchov birligining eng kichigi bit (binary digit) deb ataladi. Bit faqat ikki qiymatni (0 yoki 1) saqlay oladi. Bitdan katta axborot o’lchov birligi bayt (byte) deb ataladi. Bayt 8 bitdan iborat bo’lib, har xil belgilar, raqamlar va harflarni saqlashga qo’llaniladi. Baytdan ham katta axborot o’lchov birligilari mavjud, masalan, kilobayt (KB), megabayt (MB), gigabayt (GB), terabayt (TB) va hokazo. Ular bit yoki baytning ko’paytuvchilariga teng bo’lib, fayllar, disk hajmi, xotira hajmi va boshqa axborot resurslarini ifodalashda ishlatiladi. Misol uchun, 1 KB = 1024 bit, 1 MB = 1024 KB, 1 GB = 1024 MB va shu tarzda. 19. Cloud computing (bulutli texnologiyalar) - bu internet orqali xizmat ko'rsatish usuli, u yerda serverlar, saqlash, dasturlar va boshqa resurslar mijozlarga talablariga ko'ra taqdim etiladi. Cloud computingning afzalliklari quyidagicha: mijozlar o'z kompyuterlarida qo'shimcha dastur yoki uskunalar o'rnatmasdan internet orqali kerakli resurslarga kirishlari mumkin; cloud computing xizmatlari aniq va moslashuvchan narxlarda bo'ladi, ya'ni mijozlar faqat foydalanilgan resurslar uchun to'laydilar; cloud computing xavfsizlik, ishonch va qayta tiklash imkoniyatlarini ta'minlaydi. Cloud computingning turlari quyidagicha: public cloud (ochiq bulut), private cloud (shaxsiy bulut), hybrid cloud (aralash bulut) va community cloud (jamiyat buluti). 20. Internet - bu global tarmoq, u erda kompyuterlar va boshqa qurilmalar bir-biri bilan ma'lumot almashishlari mumkin. Internet 1960-yillarda AQShda harbiy maqsadlar uchun yaratilgan, lekin keyinchalik ilmiy, ta'limiy va ijtimoiy sohalar uchun ham foydalanilgan. Internet orqali biz matn, audio, video va boshqa turdagi ma'lumotlarni yuborishimiz, qabul qilishimiz va saqlashimiz mumkin. Internetning eng keng tarqalgan xizmatlari orasida elektron pochta, veb-sahifalar, ijtimoiy tarmoqlar va onlayn o'yinlar bor. 21. Tarmoq - bu kompyuterlar, printerlar, skanerlar, modemlar va boshqa qurilmalar orasidagi aloqa vositasi. Tarmoqlar xususiyatlariga ko'ra turli xil bo'lishi mumkin. Masalan, tarmoqlar o'lchamiga qarab mahalliy (LAN), shahar (MAN) va global (WAN) tarmoqlarga bo'linadi. Tarmoqlar texnologiyasiga qarab esa simli (Ethernet) va simsiz (Wi-Fi, Bluetooth) tarmoqlarga bo'linadi. Tarmoqlar arxitekturasiga qarab ham yulduz, halqa, shox yoki ulanish tarmoqlari deb ataladi. 22. Mobil qurilmalar deganimiz, har xil maqsadlar uchun ishlatiladigan, o'z-o'zidan harakat qilish imkoniyatiga ega bo'lgan texnik vositalardir. Ushbu qurilmalar odatda elektr toki bilan ishlaydi va aloqa vositalari, kompyuterlar, kamera va boshqa funksiyalarni birlashtiradi. Mobil qurilmalarning misollari quyidagicha: telefonlar, planshetlar, noutbuklar, smart soatlar va boshqalar. 23. Antivirus dasturlari kompyuterlarda viruslarni aniqlash, tozalash va oldini olish uchun ishlatiladigan dasturlardir. Viruslar kompyuter tizimining ishlashini buzib, fayllarni o'chirish, o'zgartirish yoki shifrlash kabi zararli amallar bajaradigan dasturlardir. Antivirus dasturlari viruslarni imzo yoki xatti-harakatlariga ko'ra aniqlaydi va ularni karantinaga olib, tozalaydi yoki o'chiradi. Antivirus dasturlarining misollari quyidagilar: Avast, Kaspersky, McAfee, Norton va boshqalar. 24. Kompyuterni tashkil etuvchilar va ularning vazifalari Kompyuter - bu ma'lumotlarni qabul qilish, saqlash, qayta ishlash va berishga qodir elektron hisoblash qurilmasi. Kompyuter quyidagi asosiy tarkibiy qismlardan iborat: - Boshqaruv bloki. U kompyuter ishini boshqaradi, buyruqlarni amalga oshiradi, ma'lumotlarni o'qib yozadi va xotiraga yuboradi yoki undan olib keladi.
1. Birinchi avlod kompyuterlari (1946-1958 yillar). Ushbu kompyuterlar elektron lampalardan foydalanib, yuqori harorat va kuch sarfi bilan ishlaydi. Ular juda katta hajmda va past samaradorlikda edi. Misol uchun, ENIAC, EDVAC, UNIVAC kabi kompyuterlar. 2. Ikkinchi avlod kompyuterlari (1959-1964 yillar). Ushbu kompyuterlar tranzistorlardan foydalanib, elektron lampalarga nisbatan ancha kam harorat va kuch sarfi bilan ishlaydi. Ular o'rtacha hajmda va o'rtacha samaradorlikda edi. Misol uchun, IBM 1401, IBM 7094, CDC 1604 kabi kompyuterlar. 3. Uchinchi avlod kompyuterlari (1965-1970 yillar). Ushbu kompyuterlar integrallashgan yong'inlardan foydalanib, tranzistorlarga nisbatan ancha kam hajm va kuch sarfi bilan ishlaydi. Ular kichik hajmda va yuqori samaradorlikda edi. Misol uchun, IBM 360, PDP-8, PDP-11 kabi kompyuterlar. 4. To'rtinchi avlod kompyuterlari (1971-yil - hozirgacha). Ushbu kompyuterlar mikroprotsessorlardan foydalanib, integrallashgan yong'inlarga nisbatan ancha kam narx va kuch sarfi bilan ishlaydi. Ular juda kichik hajmda va juda yuqori samaradorlikda edi. Misol uchun, Intel 4004, Intel 8080, Zilog Z80 kabi kompyuterlar.
Web xizmatlar - bu internet orqali ma'lumot almashish uchun standartlashtirilgan protokollar va interfeyslardir. Web xizmatlari orqali, turli dasturlash tillarida yozilgan ilovalar bir-biriga ma'lumot yuborish va qabul qilish mumkin. Web xizmatlari uchun eng keng tarqalgan protokollar SOAP, REST va GraphQL hisoblanadi. Web serverlar - bu web xizmatlarini taqdim etish uchun ishlatiladigan dasturiy ta'minotdir. Web serverlar, so'rov kelgan ma'lumotni qayta ishlaydi va javobni yuboradi. Web serverlarni ishlash tamoyillari quyidagicha: - Web serverni ishonchli, tezkor va xavfsiz qilish uchun kerakli sozlamalarni tanlash. - Web serverni o'zgartirish va yangilash uchun kerakli protseduralarni amalga oshirish. - Web serverni nazorat qilish va monitoring qilish uchun kerakli vositalarni ishlatish. - Web serverni optimallashtirish uchun kerakli usullarni qo'llash. - Web serverni texnik xatolardan himoyalash uchun kerakli tadbirlarni olish. 29. Dasturlashda For sikl operatori sintaksisi quyidagicha: for (boshlang'ich qiymat; shart; qadam) { // sikl tanasi } Bu sintaksisda, boshlang'ich qiymat - sikl boshlanishi uchun o'zgaruvchiga beriladigan qiymatdir. Shart - siklning davom etishini belgilaydigan ifodadir. Qadam - sikl har bir takrorlanishidan keyin o'zgaruvchining qiymatini o'zgartiradigan amaldir. Sikl tanasi - siklning ichida bajariladigan kod blokidir. 30. Dasturlashda While sikl operatori ishlash tartibi quyidagicha: 1. While operatorining shart ifodasi qiymatga aylantiriladi. Agar qiymat mantiqiy rost bo'lsa, siklning tanasi bajariladi. Aks holda, sikl to'xtatiladi. 2. Siklning tanasi bajarilgandan so'ng, qayta While operatorining shart ifodasiga qaytib boriladi va qiymatga aylantirish takrorlanadi. 3. Bu jarayon shart ifodasi mantiqiy yolg'on bo'lishguncha davom etadi. While sikl operatori orqali bir nechta amallarni takrorlash mumkin. Masalan, biror sonni darajaga ko'tarish, matritsalarni yig'ish, fayllarni o'qish va yozish va hokazo. 31. Dasturlashda Do-while sikl operatori quyidagicha ishlaydi: avvalo siklning ichki qismi bajariladi, keyin shart tekshiriladi. Agar shart rost bo'lsa, sikl takrorlanadi, aks holda sikl to'xtaydi. Do-while sikl operatori uning ichki qismi kamida bir marta bajarilishi kerak bo'lgan holatlarda foydali. Do-while sikl operatorining sintaksisi quyidagicha: do {
} while (shart); Bu yerda do kaliti so'zi siklning boshlanishini, while kaliti so'zi esa shartni ko'rsatadi. Shart mantiqiy ifoda bo'lishi kerak va uning qiymati true yoki false bo'lishi mumkin. Siklning ichki qismida o'zgaruvchilar, operatorlar, funksiyalar va boshqa elementlar ishlatilishi mumkin. 32. Dasturlashda o'zgaruvchilar va o'zgarmaslar (konstantalar) dasturda ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladigan nomlardir. O'zgaruvchilar nomi bilan ifodalangan ma'lumotlarni o'zgartirish imkoniyatiga ega bo'lgan dastur elementlaridir. O'zgarmaslar esa nomi bilan ifodalangan ma'lumotlarni o'zgartirish imkoniyati yo'q bo'lgan dastur elementlaridir. O'zgaruvchilar va o'zgarmaslar dasturda turli xil maqsadlar uchun foydalaniladi. Masalan, o'zgaruvchilar orqali dasturga kiruvchi yoki chiquvchi ma'lumotlarni saqlash, o'zgarmaslar orqali esa dasturda qayta-qayta ishlatiladigan qiymatlarni belgilash mumkin. O'zgaruvchilar va o'zgarmaslar har bir dasturlash tilida o'ziga xos sintaksis va qoidalarga ega bo'ladi. 33. Dasturlashda shart (IF) operatorlari, biror shartni tekshirish va unga mos holda harakat qilish uchun ishlatiladi. Shart operatorlari, dastur oqimini boshqarish va logik qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Shart operatorlari, IF, ELSE va ELSE IF kabi kalit so'zlardan iborat bo'ladi. IF operatori, shart rost bo'lsa, biror amalni bajarishni buyuradi. ELSE operatori, shart noto'g'ri bo'lsa, boshqa amalni bajarishni buyuradi. ELSE IF operatori, bir nechta shartlarni tekshirish uchun ishlatiladi. Shart operatorlari, dasturlash tiliga qarab sintaksisi farq qilishi mumkin. 34. Dasturlashda “switch case” operatorlari shartli tarkibiy operatorlar hisoblanadi. Ular biror ifodaning qiymatiga qarab, bir nechta variantlardan birini tanlab, unga mos kod blokini bajarishga imkon beradi. “switch case” operatorlari “if else” operatorlariga o‘xshash vazifani bajaradi, lekin kodni ko‘proq aniq va tushunarli yozishga yordam beradi. “switch case” operatorlari sintaksisi quyidagicha: switch (ifoda) { case qiymat1: // kod bloki 1 break; case qiymat2: // kod bloki 2 break; ... default: // kod bloki n break; } Bu yerda, ifoda – har qanday qiymat qaytaradigan ifoda bo‘lishi mumkin. Qiymat1, qiymat2, ... – ifodaning mumkin bo‘lgan qiymatlari bo‘lishi kerak. Kod bloki 1, kod bloki 2, ... – ifodaning qiymatiga mos bajariladigan kod bloklari 35, Sinf va obyektlar dasturlashda muhim tushunchalardir. Sinf, obyektlarning xususiyatlarini va harakatlarni ta'riflaydigan shablon sifatida xizmat qiladi. Obyekt esa sinfning namunasi bo'lib, uning qiymatlarini va holatlarini saqlaydi. Sinf va obyektlar orqali, dasturchilar kodni tashkil etish, qayta ishlatish va kengaytirishga qodir bo'ladi. Sinf va obyektlar dasturlash tiliga qarab farq qilishi mumkin, lekin ularning asosiy maqsadi kodni modullarga bo'lib, aniq va tushunarli qilishdir. 36. MySQL tilida “MIN” operatori ma'lum bir ustunda yoki to'plamda eng kichik qiymatni qaytaradigan agregat funksiyasi hisoblanadi. Ushbu operatorni “SELECT” so'rovining ichida yoki “HAVING” yoki “WHERE” shartlari bilan birga ishlatish mumkin. “MIN” operatori sonli, matnli yoki sana ustunlari bilan ishlay oladi. Agar ustun bo'sh bo'lsa, “MIN” operatori NULL qiymatini qaytaradi. “MIN” operatoridan foydalanish uchun quyidagi sintaksis ishlatiladi: MIN(ustun_nomi) Ustun_nomi - eng kichik qiymatini topish kerak bo'lgan ustun nomi. Misol uchun, quyidagi jadvalni ko'ramiz: Ism | Yosh | Maosh
Ushbu jadvalda xodimlar haqida ma'lumotlar saqlanadi. Agar biz xodimlarning eng kichik yoshini va maoshini topmoqchi bo'lsak, quyidagi so'rovni ishlatamiz: SELECT MIN(yosh), MIN(maosh) FROM xodimlar; Natija quyidagicha bo'ladi: MIN(yosh) | MIN(maosh)
Shunday qilib, “MIN” operatori bilan MySQL tilida eng kichik qiymatlarni topish mumkin. 37. sql MySQL tilida “MAX” operatori bir yoki bir nechta ustunlardagi eng yuqori qiymatni qaytaradigan agregat funksiyadir. Ushbu operator “SELECT” so‘rovining bir qismi sifatida ishlatiladi va “GROUP BY” operatori bilan birga guruhlashni amalga oshirishi mumkin. Masalan, quyidagi so‘rov biznes nomi bo‘yicha har bir shaharni tanlash va ularning eng yuqori maoshli xodimlarining ismi va maoshini chiqarish uchun “MAX” operatoridan foydalanadi: SELECT city, name, salary FROM employees WHERE (city, salary) IN (SELECT city, MAX(salary) FROM employees GROUP BY city); “MAX” operatori faqat sonli yoki sanash mumkin bo‘lgan ma’lumot turlari bilan ishlaydi. Agar ustun matnli bo‘lsa, alfavit tartibida eng oxirgi qiymatni qaytaradi. Agar ustun sana yoki vaqtli bo‘lsa, eng so‘nggi qiymatni qaytaradi. 38. sql MySQL tilida “Between” operatori ikki qiymat orasidagi qiymatlarni tanlash uchun ishlatiladi. Masalan, quyidagi so'rov bizga 10 va 20 orasidagi sonlarni qaytaradi: SELECT * FROM table_name WHERE column_name BETWEEN 10 AND 20; “Between” operatori sana, matn va vaqt turlari bilan ham ishlaydi. “Between” operatorining teskari natijasini olish uchun “NOT” kalit so'zini qo'shish mumkin. 39. MySQL tilida “COUNT” operatori ma'lum bir maydon yoki jadvaldagi qatorlar sonini hisoblash uchun ishlatiladi. “COUNT” operatori aggregat funksiyalardan biridir, ya'ni bir nechta qiymatlarni bitta qiymatga birlashtiradi. “COUNT” operatori “SELECT” so'rovining “GROUP BY” yoki “HAVING” klausullari bilan ham ishlatilishi mumkin. “COUNT” operatori uchun sintaksis quyidagicha: SELECT COUNT(maydon_nomi) FROM jadval_nomi; Bu so'rov berilgan maydon nomiga ega bo'lgan qatorlar sonini qaytaradi. Agar maydon nomi o'rniga yulduzcha (*) belgisi ishlatilsa, bu jadvaldagi barcha qatorlar sonini qaytaradi. Agar maydon nomi o'rniga DISTINCT kalit so'zi ishlatilsa, bu berilgan maydondagi noyob qiymatlar sonini qaytaradi.
SELECT SUM(ustun_nomi) FROM jadval_nomi; Bu so'rov jadvaldagi barcha qatorlarni olib, ustun nomining qiymatlarini qo'shib beradi. Agar “WHERE” sharti berilgan bo'lsa, faqat shartga mos keladigan qatorlar hisobga olinadi. Agar “GROUP BY” operatori berilgan bo'lsa, har bir guruh uchun alohida yig'indi hisoblanadi.
DROP TABLE jadval_nomi; Bu sintaksisda, jadval_nomi o'chiriladigan jadvalning nomini ifodalaydi. Masalan, agar biz quyidagi buyruqni bajarolsak: DROP TABLE mijozlar; Bu buyruq mijozlar jadvalini bazadan olib tashlaydi. Agar siz o'chirilgan jadvalga murojaat qilsangiz, MySQL sizga xatolik beradi.
DROP DATABASE [IF EXISTS] database_name; IF EXISTS so'zi ma'lumotlar bazasi mavjud bo'lmasa, xatolik chiqmasligi uchun qo'shiladi. database_name o'chiriladigan ma'lumotlar bazasining nomi. 46. html HTMLning strukturasi quyidagicha tuziladi: Download 28.56 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|