Written by Nafisa Yusupova Checked by: Taxmina Mamadaliyeva

Written by Nafisa Yusupova
Checked by: Taxmina Mamadaliyeva
Xalqaro munosabatlar nazariyasi fanidan oraliq uchun yozma ish
1.Xalqaro munosabatlar nazariyasini o`rganishda klassik pradigmalar va ularning asosiy qoidalari
Answer: Biz bilamizki, Xalqaro munosabatlar nazariyasining asosiy xususiyatlaridan biri uning metateoriya emasligidadir. Bu nazariya doirasida turli xil yondashuvlar mavjud bo`lib, ularning har biri kelib chiqishi va an`analariga ega. Bu mavzu haqida so`zlashni boshlaganimizda eng avvalo miyyamizga bu termin o`zi nima? Va u nima uchun xizmat qiladi degan savol kelishi aniq.
Klassik pradigma, ekonomik, siyosiy va ijtimoiy munosabatlarni tahlil qilishda odatlangan qadimgi qarashlar va nazariyalardir. Bu pradigma, xalqaro munosabatlarda odatda kapitalizm va sosializmning qarshi qarshiligida o'rganiladi. Klassik pradigma, kapitalistik tizimning boshqa tizimlarga nisbatan ustuvorligini va kapitalistik tizimning yaxshiliklarini ko'rsatishga qaratilgan. Bu pradigma, tijoratning o'z-o'zini regulatsiyalashgan va o'z-o'zini o'zgartirgan tizimni o'z ichiga oladi.
Xalqaro munosabatlar nazariyasini o'rganishdagi eng asosiy klassik paradigmalar quyidagilardir:

1. Realizm paradigma: Bu paradigma xalqaro munosabatlar sohasidagi davlatlar o'rtasidagi qonuniy munosabatlarni o'rganishga asoslanadi. Ushbu paradigmaning asosiy qoidalari quyidagicha:

- Davlatlar o'zlarining siyosiy va iqtisodiy hujjatlari bilan amal qilishlari kerak;
- Davlatlar o'zlarining qonuniy hududlarini himoya qilishlari talab qilinadi;
- Xalqaro munosabatlar sohasida o'zaro qarashliq va qo'llab-quvvatlashning yagona yo'li rivojlanishidir.

2. Liberalizm paradigma: Bu paradigma xalqaro munosabatlar sohasidagi iqtisodiy munosabatlarga asoslanadi. Ushbu paradigmaning asosiy qoidalari quyidagicha:

- Ochiq bozor iqtisodiyati va erkin savdo o'zaro munosabatlarni rivojlantXiradi;
- Xalqaro munosabatlar sohasidagi davlatlar o'zlarining iqtisodiy munosabatlarni erkin boshqarishlari kerak;
- Xalqaro munosabatlar sohasida o'zaro qarashliq va qo'llab-quvvatlashning yagona yo'li rivojlanishidir.

3. Radikalizm pradigma: Radikalizm paradigmasi turli sohalarda qo'llanilishi mumkin bo'lgan tushunchadir. Umuman olganda, radikalizm - bu mavjud tartib yoki tizimni tubdan o'zgartirishga qaratilgan fikr va harakat uslubi. Ushbu paradigma ko'pincha siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy yoki diniy o'zgarishlar uchun ishlatiladi.

Radikalizm paradigmasi ijtimoiy o'zgarishlar uchun turli vositalar va usullarni taklif qiladi. Ushbu vositalar va usullar zo'ravonlikni, shuningdek tinch va demokratik vositalarni o'z ichiga olishi mumkin. Radikalizm paradigmasi ijtimoiy o'zgarishlar uchun juda ko'p turli strategiyalarni o'z ichiga oladi va bu strategiyalar o'zgarishlarning sur'ati, darajasi va tabiati kabi omillarga qarab farq qilishi mumkin.

Radikalizm paradigmasini ba'zilar salbiy deb hisoblashlari mumkin, chunki radikalizm mavjud tartibni tubdan o'zgartirishni maqsad qilgan, kimlardir uchun beqarorlik va noaniqlikni keltirib chiqarishi mumkin. Biroq, boshqalar radikalizm ijtimoiy o'zgarishlar uchun zarur vosita, radikalizm esa ijtimoiy adolat, tenglik va erkinlik uchun kurashadigan ko'plab harakatlarning asosini tashkil qiladi, deb ta'kidlaydilar.

2.Xalqaro munosabatlarni huquqiy tartibga solish. Xalqaro huquq institutining asosiy vazifalari.
Xalqaro munosabatlarni huquqiy tartibga solish, yani ulardagi muammolarni, muzokaralarni va aniqlovchi masalalarni hal qilish, xalqaro huquq institutining asosiy vazifalaridan biridir.

Xalqaro huquq institutining asosiy vazifalari quyidagilar bo'lishi mumkin:

1. Xalqaro huquqning amaliyotga tatbiki: Xalqaro huquqning amaliyotga tatbik qilinishi, yani huquqiy qonunchilikning amaliyotda o'rnatilishini ta'minlash.

2. Xalqaro huquqning rivojlanishi: Xalqaro huquqning rivojlanishi va uni o'rganish, o'qitish va tarbiyalash, shuningdek, uni amaliyotda amalga oshirishga qaratilgan tadbirlarni oshirish.

3. Xalqaro huquqni muhofaza qilish: Xalqaro huquqni muhofaza qilish, ya'ni huquqiy qonunchilikning qo'llanilishi va uni buzishga urinishlarni oldini olish.

4. Xalqaro huquqni rivojlantirish: Xalqaro huquqni rivojlantirish, ya'ni huquqiy qonunchilikning rivojlanishi va uni yangi huquqiy tashkilotlarga taqdim etish.

5. Xalqaro huquqning tahlili: xalqaro huquqning mazmuni, asosiy qonunlar va tuzatilish usullari, huquqiy tizimlar, huquqiy munosabatlar, huquqiy davolash va boshqa huquqiy masalalar, xalqaro huquqning tarixi, huquqiy falsafa, huquqiy antropologiya va boshqa huquqiy fanlar asosida xalqaro huquqning o'ziga xos xususiyatlari va umumiy ta'sirli oqibatlari tahlil qilishni anglatadi.
3. Jahon siyosatidagi “urush” va “tinchlik” kategoriyalari.
Jahon siyosatidagi "urush" va "tinchlik" kategoriyalari, siyosiy voqealarda o'zgarishlarni ifodalash uchun ishlatiladi. "Urush" kategoriyasi, hukumronlik, qonun va qoidalarni buzish, voqealarda yuzaga keladigan ziddiyat, qonun talablariga rioya qilmagan davlatlar orasidagi harbiy to'qnashuvlarni ifodalash uchun ishlatiladi. "Tinchlik" esa, davlatlar orasidagi diplomatik aloqalarni, muzokaralar va kelishuvlar yordamida o'zaro kelishuv va tushunchalarni rivojlantirishni ifodalash uchun ishlatiladi. Bu kategoriyalar, jahon siyosiy vaziyatini tushuntirish, muammolarni hal qilish va muzokaralar yordamida xalqaro hamjihatlikni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.
Urush bu atama siyosiy guruhlar o`rtasidagi uzoq muddatli va kattalikdagi harbiy harakatlarni o`z ichiga oladi.
Harbiy yozuvchilar, odatda, bu atamani kurashayotgan guruhlarning kuchlari bir muncha vaqt noaniq bo'lib qoladigan darajada teng bo'lgan harbiy harakatlar bilan cheklaydilar. Qudratli davlatlarning izolyatsiya qilingan va kuchsiz xalqlar bilan qurolli to'qnashuvlari odatda tinchlantirish, harbiy ekspeditsiyalar yoki qidiruvlar deb ataladi ; kichik davlatlar bilan ular intervensiyalar yoki repressiyalar deb ataladi; va ichki guruhlar, isyonlar yoki qo'zg'olonlar bilan. Bunday hodisalar, agar qarshilik etarlicha kuchli yoki uzoq davom etsa, ularga "urush" nomini berish huquqini beradigan kattalikka erishishi mumkin. Xalqaro tizimdagi o'zgarishlarni aks ettiruvchi urush nazariyalari so'nggi uch asr davomida bir necha bosqichlarni bosib o'tdi. Diniy urushlar tugagandan so'ng, taxminan 17-asrning o'rtalarida, urushlar alohida suverenlarning manfaatlari uchun olib borildi va ularning maqsadlari va ko'lami bilan cheklangan edi. Manevr san'ati hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'ldi va urush tahlili shunga mos ravishda strategiyalar nuqtai nazaridan belgilandi. Kasallikning boshlanishi bilan vaziyat tubdan o'zgardi Frantsiya inqilobi , qo'shinlar sonini kichik professional armiyalardan yirik chaqiruv armiyalariga ko'paytirdi va urush maqsadlarini inqilob ideallarigacha kengaytirdi , harbiy xizmatga majbur bo'lgan ommani o'ziga jalb qildi. Napoleondan keyingi nisbiy tartibda Evropa nazariyaning asosiy oqimi milliy siyosatning oqilona, ​​cheklangan vositasi sifatida urush g'oyasiga qaytdi.
Xalqaro munosabatlarda tinchlik kategoriyasi, qonunlar va qarorlarning yuritilishida muhim ahamiyatga ega bo’lib, inson huquqlarini himoya qilish, xalqaro munosabatlarda barqarorlik va tinchlikni ta’minlash maqsadida yaratilgan. Bu kategoriya, inson huquqlari va erkinliklari, jamiyatning xavfsizligi, qonun va qarorlarning yuritilishi, insonlar orasida hamkorlik va ishonch, shaxsiy ma’naviyat va xavfsizlikni ta’minlash va boshqa ko’p asosiy masalalarni o’z ichiga oladi.

Xalqaro munosabatlarda tinchlik kategoriyasi, bir qancha effektlarga ega. Ushbu effektlar quyidagilardir:

1. Inson huquqlarini himoya qilish: Tinchlik kategoriyasi, inson huquqlarini himoya qilish va ularni qo’llab-quvvatlashga qaratilgan. Bu, insonlar uchun yashash sharoitlarini yaxshilash, ularni qo’llab-quvvatlash, zulm va zulumotlardan himoya qilish, jamiyatning xavfsizligini ta’minlash va boshqa ko’p masalalarni o’z ichiga oladi.

2. Xalqaro munosabatlarda barqarorlik va tinchlikni ta’minlash: mamlakatlarning bir-biriga qarshi qilgan harakatlariga qarshi qarshilik qilish, diplomatik muzokaralar, kelishuvlar va kelishuvlar yaratish yordamida amalga oshiriladi. Bu, xalqaro qoidalar va qonunlar bo'yicha ham amalga oshirilishi mumkin. Buning yanada muhim qismi esa, mamlakatlar orasidagi iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy munosabatlarni o'zaro rivojlantirish va o'zaro aloqalarni mustahkamlashdir. Bu, o'zaro qarshiliklar va muzokaralar yordamida amalga oshirilishi mumkin. Shuningdek, xalqaro tashkilotlar, masalan, Birjalar hamda Tashqi ishlar vazirligi kabi tashkilotlar orqali ham, mamlakatlar o'rtasidagi munosabatlarni mustahkamlash va tinchlikni ta'minlash amalga oshiriladi.