X bob. O‘zgarmas tok qonunlari
Download 232.32 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Sinov savollari
- Masala yechish namunalari 1 - m a s a l a
- 2 - m a s a l a .
- Mustaqil yechish uchun masalalar
- Òest savollari 1.
- Asosiy xulosalar
Òokning issiqlik ta’siri. Òokning issiqlik ta’siri kundalik hayo- timizda va texnikada juda keng qo‘llaniladi. Dastlabki cho‘g‘lanma lampochka 1872- yil rus injeneri A. Lo- digin tomonidan kashf etilgan. U shisha ballon ichida mis simlar orasida berkitilgan ko‘mir tayoqchadan iborat bo‘lgan. Òok o‘tganda ko‘mir tayoqcha cho‘g‘dek qizib yorug‘lik bergan. Hozirgi paytda cho‘g‘lanish tolasi sifatida suyuqlanish temperaturasi 3370 °C bo‘l- gan volfram tolasidan foydalaniladi. Keng qo‘llaniladigan elektr plita, elektr choynak, elektr daz- mol, elektr isitkichlar ham isitish asboblariga kiradi. Ishlab chiqa- rishda qo‘llaniladigan qurilmalardan yana biri — bu, elektr pechidir. Uning temperaturasi 3000 °C gacha boradi. Elektr tokining issiqlik ta’siri keng qo‘llaniladigan sohalardan yana biri texnikada va xalq xo‘jaligida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan payvandlash ishlaridir. Òokning issiqlik ta’siri asosida ishlaydigan ko‘plab o‘lchov as- boblari, jumladan termometrlar mavjud. Òokning issiqlik ta’sirining foydali tomonlaridan tashqari, zararli tomonlari ham mavjuddir. Jumladan, tok uzatish simlaridan ajralib chiqayotgan ulkan miqdordagi issiqlik befoyda sarflanadi. Shuning uchun ham bu maqsadda solishtirma qarshiligi kichikroq metallardan foydalanishga harakat qilinadi.
1. Òokning ishi qanday aniqlanadi? 2. Òokning quvvati qanday aniqlanadi? 3. Òok ishi va quvvatining SI dagi birliklari. 4. Òok ishining sistemadan tashqari birliklari. 5. Qachon tokning barcha ishi qizdirishga sarflanadi? 6. Joul — Lens qonuni. 7. O‘tkazgichdan tok o‘tganda issiqlik ajralishiga sabab nima? 8. Ajralib chiqadigan issiqlik miqdorining qar- shilikka to‘g‘ri proporsionalligini qanday tushuntirasiz? 9. Òokning so- lishtirma issiqlik quvvati qanday aniqlanadi? 10. Òokning issiqlik ta’si- ridan foydalanishga beshta misol keltiring. 11. Òok issiqlik ta’sirining zararli tomonlariga misollar keltiring. 254 Masala yechish namunalari 1 - m a s a l a : 6 V kuchlanish ostida turgan, uzunligi 10 m bo‘lgan temir o‘tkazgichdagi tok zichligi aniqlansin. Berilgan: U = 6 V; l = 10 m; r t = 9,8 · 10 –8
W · m. j = ? × = R S U j ko‘rinishni oladi. Bu yerda l S R =r — o‘tkazgichning qarshiligi. Unda: .
l S l U j × r × × r × = = Berilganlardan foydalanib topamiz: - × × = = × = 6 8 2 2 2 6 А A mА 9, 8 10 10 m m m 6,12 10 6,12
. j J a v o b : j = 6,12 mA/m 2 .
iborat. Faqat birinchi qism ulanganda suv 15 minutda, faqat ikkinchi qism ulanganda esa 30 minutda qaynaydi. Agar ikkala qism: 1) ketma-ket; 2) parallel ulansa, shu suv qancha vaqtda qaynaydi? Berilgan: t 1 =15 min = 900 s; t 2 =30 min = 1800 s; 1) t kk = ? 2) t p = ? Yechish. Barcha hollarda qaynaydigan suv bir xil bo‘lganidan Q = Q 1 =
2 = Q kk = Q p va kuchlanish ham bir xil: U = U 1 = U 2 = U kk = U p (119- rasm). Barcha hollar uchun Joul — Lens qonunini yozamiz:
aniqlanadi: = .
Agar zanjirning bir qismi uchun Om qonuni =
R I dan foydalansak, tok zichligining ifodasi
255 Birinchi qism uchun: = 2
1 1 , U R Q t (1)
ikkinchi qism uchun: = 2 2 2 2 , U R Q t (2)
ketma-ket ulangan ( ) + = = × 2 2 kk kk kk 1 2
U nn R R R Q t t
(3) va parallel ulangan hol uchun 119- rasm. R kk
p
kk
p (
+ × = = × 2 2 1 2 p 1 2 p U R R U p R R R Q t t . (4)
(1) va (2) ifodalarni tenglashtirib, = 2 2 1 2 1 2
U R R t t yoki = 2 1 1 2
t R
(5) ni hosil qilamiz. Shuningdek, (2) va (3) ni tenglashtirib, + = × 2 2 2 kk 2 1 2 U U R R R t t yoki + = 1 2 kk 2 2
R R t t . (6) (2) va (4) ni tenglashtirib, ( ) + = 2 2 1 2 2 2 1 2
yoki p U R R U R R R t t
+ = × 1 2 1 2 p R R R t t (7)
larni hosil qilamiz. Endi R 1 ning (5) dagi ifodasini (7) va (6) larga qo‘yib topamiz: × + = = + 1 2 p kk 1 2 1 2 va
t t t t t t . Berilganlar yordamida topamiz: × +
= = p 900 1800 s 900 1800 600s 10min, t t kk = 900 s + 1800 s = 2700 s = 45 min. J a v o b : t p = 10 min; t kk = 45 min. 256 Mustaqil yechish uchun masalalar 1. Ko‘ndalang kesim yuzi 1,6 mm 2 bo‘lgan o‘tkazgichdan 2 s davomi- da 2 · 10 19 tagacha elektron o‘tsa, tok zichligi nimaga teng bo‘ladi? (j = 1A/mm 2 .) 2. Shuntlangan ampermetr 10 A gacha tokni o‘lchaydi. Agar am- permetrning qarshiligi 0,02 W, shuntning qarshiligi 50 W bo‘lsa, ampermetr shuntsiz qanday eng katta tokni o‘lchaydi? (I = 2A) 3. Batareyaning EYK 12 V. Òok kuchi 4 A bo‘lganda, uning FIK h= 0,6 bo‘lsa, batareyaning ichki qarshiligi aniqlansin. (r = 1,2 W.) 4. Òashqi qarshilik 80 W bo‘lganda zanjirdagi tok kuchi 0,8 A, tashqi qarshilik 15 W bo‘lganda tok kuchi 0,5 A ga teng bo‘ldi. EYK manbayining qisqa tutashuvdagi tok kuchi aniqlansin. (t qt
Òest savollari 1. Òashqi elektr maydon ta’sirida o‘tkazgichlardagi zaryadlar qanday harakatga keladi? A. Musbat zaryadlar maydon bo‘ylab, manfiy zaryadlar may- donga qarshi. B. Manfiy zaryadlar maydon bo‘ylab, musbat zaryadlar maydonga qarshi. C. Harakatlanmaydi. D. Hamma zaryadlar maydon bo‘ylab harakatlanadi. E. Òo‘g‘ri javob yo‘q. 2. Òok zichligi qaysi formula bilan topiladi? A. .
r= B. = . I S j C.
. U S j = D.
. I V r= a. E. Òo‘g‘ri javob yo‘q. 3. Birlik musbat elektr zaryadni butun zanjir bo‘ylab ko‘chirish- da tashqi kuchlar bajaradigan ish qanday nomlanadi? A. Òashqi kuchlarning bajargan ishi. B. Elektr yurituvchi kuch. C. Elektr tokining ta’sir kuchi. D. Òashqi kuchlarning birlik miq- dori. E. Òo‘g‘ri javob yo‘q.
eng katta? A. Kumush. B. Aluminiy. C. Mis. D. Òemir. E. Hamma
257 materiallar qarshiligi bir xil. 5. Dastlabki cho‘g‘lanma lampochka kim tomonidan kashf qilingan? A. Edison tomonidan. B. Lodigin tomonidan. C. Joul tomo- nidan. D. Faradey tomonidan. E. Bir talay rus olimlari tomonidan. Asosiy xulosalar Elektr toki deb, elektr zaryadining batartib harakatiga ayti- ladi.
Òok kuchi o‘tkazgichning ko‘ndalang kesimdan vaqt birligida o‘tuvchi elektr zaryadi bilan aniqlanadi: I = DQ/Dt. SI dagi bir- ligi 1A.
ko‘ndalang kesim yuziga nisbatiga teng: = . I S j SI dagi birligi 2 1
m . Elektr tokining tarqalish tezligi elektr maydonning tarqalish tezligi, ya’ni yorug‘likning tarqalish tezligi 3 · 10 8 m/s ga teng. Birlik musbat elektr zaryadini butun zanjir bo‘ylab ko‘chirishda tashqi kuchlar bajaradigan ish tok manbayining elektr yurituvchi kuchi (EYK) deyiladi.
0 (1 + at). Òemperatura pasayganda o‘tkazgich qarshiligining sakrab nol- gacha kamayishiga o‘ta o‘tkazuvchanlik hodisasi deyiladi. Òo‘la zanjir uchun Om qonuni: .
I + = 1 Òokning ishi: 2 2 . U R A IUt I Rt t = = × = Òokning quvvati: 2 2 . A U t R P I U I R = = × =
= Joul — Lens qonuni: 2 2 . U R Q I U t I R t t = × × = × × = 17 Fizika, I qism Download 232.32 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling