X. K. Aripov, A. M. Abdullayev, N. B. Alim ova, X. X. Bustano V, ye. V. Obyedkov, sh. T. Toshm atov


  Bir turdagi M DYA -  tranzistorlar asosidagi  mantiq elementlar


Download 11.08 Mb.
Pdf ko'rish
bet26/32
Sana07.07.2020
Hajmi11.08 Mb.
#106723
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   32

12.4.  Bir turdagi M DYA -  tranzistorlar asosidagi  mantiq elementlar

Axborotni  qayta  ishlash  va  saqlash  vazifalarini  bajaruvchi  zamo- 

naviy  mikroelektron  apparatlarda  turli  integratsiya  darajasiga  ega  bo‘l- 

gan  IM Slar  ishlatiladi.  Ayniqsa,  KIS  va  0 ‘KIS  integratsiya  darajasiga 

ega bo‘lgan IM Slar keng qo‘llanilmoqda.

TTM  va  EBM  elementlari  yuqori  tezkorlikni  ta ’minlaydi,  ammo 

iste’mol  q u w a ti va o ‘lchamlari  katta bo‘lganligi  sababli,  faqat kichik va 

o ‘rta  integratsiya  darajasiga  ega  boMgan  IM Slar  yaratishdagina  qo‘lla- 

niladi.

1962-yilda  planar  texnologik  jarayon  asosida  kremniy  oksidili 



( S i0 2)  M DYA -  tranzistor yaratildi, keyinchalik esa uning asosida guruh 

usulida ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yildi.

Integral  BTlardan  farqli  ravishda  bir turdagi  M DYA  integral  tran- 

zistorlarda izolatsiyalovchi  cho‘ntaklar hosil  qilish  talab  etilmaydi.  Shu­

ning  uchun,  bir  xil  murakkablikka  ega  bo‘lganda,  M DYA -   tranzistorli 

IM Slar  BTlarga  nisbatan  kristallda  kichik  o‘lchamlarga  ega  va  yasalish 

texnologiyasi  sodda  bo‘ladi.  Kremniy  oksidili  M DYA  ISlam ing  asosiy 

kamchiligi  -   tezkorlikning  kichikligidir.  Y ana  bir  kamchiligi  -   katta 

iste’m ol  kuchlanishi  bo‘lib,  u  M DYA  ISlam i  ВТ  ISlar  bilan  muvo- 

fiqlashtirishni  murakkablashtiradi.  M DYA  ISlar  asosan  uncha  katta 

bo‘lmagan  tezkorlikka  ega  b o ig a n   va  kichik  tok  iste’mol  qiladigan 

m antiqiy sxem alar va KISlar yaratishda qoilan ilad i.  M DYA ISlarda eng 

yuqori  entegratsiya  darajasiga  erishilgan  b o iib ,  bir kristallda yuz  ming- 

lab va undan ko‘p kom ponentlar joylashishi mumkin.

M DYA  -   tranzistorli  mantiq  (M DYATM )  asosida  yuklamasi 

M DYA  -   tranzistorlar  ( 1 1.6-paragrafda  ko‘rib  o iilg a n )  asosida  yara­

tilgan elektron  kalit -  invertorlar yotadi.  Sxem ada passiv elem entlam ing 

ishlatilmasligi,  IM Slar tayyorlash texnologiyasini soddalashtiradi.

M antiqiy  IM Slar  tuzishda 

n  -

  yoki 


p   -

  kanali  induksiyalangan 

M D Y A   -   tranzistorlardan  foydalanish  mumkin.  K o‘proq 

n

  -   kanalli 

tranzistorlar q o ilaniladi,  chunki  elektronlaming harakatchanligi  kovak- 

lam ikiga  nisbatan  yuqori  boig an lig i  sababli  m antiqiy  IM Slam ing 

yuqori  tezkorligi  ta ’minlanadi.  Bundan  tashqari, 

n  -

  MDYATM 

sxem alar  kuchlanish  nominali  va  mantiqiy  0  va  1  sathlari  bo‘yicha 

TTM  sxem alar bilan to i iq  m uvofiqlikka ega.

Sodda  2HAM-EMAS  va  2YOKI-EM AS  ME  sxemalari  12.12- 

rasm da keltirilgan.

321


Bu  sxem alarda  yuklam a  sifatida  ishlatilayotgan  VTO  tranzistorlar 

doim  ochiq  holatda  boMadi,  chunki  ulam ing 

zatvorlari  kuchlanish 

m anbaining  m usbat  qutbiga  tutashgan.  U lar  tok  cheklagichlar (dinam ik 

qarshiliklar) vazifasini bajaradi.

2HAM -EM AS  sxem ada  (12.12a-rasm )  pastki  VT1  va  VT2 

tranzistorlar  ketma-ket,  2YOK I-EM AS  sxem ada  esa  (12.12b-rasm)  -  

parallel  ulanadi.

О   +Ем

n o

V T 2

VT1

X 2

X I

VT2

12.12-rasm. 



n

 -  M D Y A  tranzistorli m antiq elem entlar sxemalari.

2HAM -EM AS  M E  ishini  ko‘rib  chiqamiz.  A gar  qayta  ulanuvchi 

tranzistorlar  birining  kirishidagi  potensial  b o ‘sag‘aviy  potensial 



U

0

  dan 


kichik boMsa,  ya’ni 

Ukjr <  U

0

 (m antiqiy 0)  boMsa,  u  holda  bu  tranzistor 

berk boMadi. Bu vaqtda yuklam adagi VTO tranzistor stok toki  ham  nolga 

teng  boMadi.  Shu  sababli,  sxem aning  chiqishida  m anba  kuchlanishi 



EM 

qiym atiga  yaqin  boMgan,  y a’ni  m antiqiy  birga  mos  kuchlanish 

o ‘matiladi.

Ikkala  kirishga  m antiqiy  1  sathga  mos 



( U 1 

k i r

 

>

  Щ   m usbat 

potensial  berilsa,  ikkala  tranzistor  ochiladi  va  chiqishda  m antiqiy  0 

( U °

c h i q

<   U o )  

o ‘matiladi.

2YOKI  -E M A S   elem entda  (12.12-b  rasm)  biror  kirishga  yuqori 

sath  kuchlanishi 



( U '

k ir

>   U 0)  

berilsa,  mos  ravishda  VT1  yoki  VT2 

tranzistor ochiladi v a chiqishda m antiqiy  0 

{ i f  

c h iq

 

<

 Щ  o ‘m atiladi.

Agar ikkala kirishga  m antiqiy 0 darajasi  berilsa,  VT1  va VT2  berk 

boMadi. Chiqishda esa yuqori sath kuchlanishi — m antiqiy  1  o ‘m atiladi.



i f  

c h iq

 



U o  

boMishi  uchun,  qayta  ulanuvchi  tranzistor  (QUT) 

kanali  kengligi  yuklam a  vazifasini  bajaruvchi  tranzistor  (YuT)  kanali 

kengligidan  katta,  QUT  kanal  uzunligi  esa  Y uT  nikidan  kichik  boMishi 

kerak.  Invertor statik rejimi  va oMish jarayonlar tahlili  shuni  ko‘rsatdiki,

322


tezkorlik  va  iste’mol  q u w a ti  nuqtayi  nazaridan 

EM

  =  (2 ^ 3 )[/0  kuch­

lanish  qiymati  optimal  hisoblanadi.  Demak,  (/y =  1,5 

3  V  bo‘lganda



EM

  =  4 ,5 -h 9  V b o ia d i.

M DYATM  elem entlarda real 

V °

chiq

 

qiymati 



i f  

=  


U

q

OL 

~  0,2 -s- 0,3 

V dan  katta emas, 

U 1 

chiq

 

qiymati  esa 



U  C

hiq

  ~  


E

m

-

M os ravishda m antiqiy o ‘tish



=EM- U QOLn E M  •

M DYATM   elem entning  yana  bir  afzalligi  -   xalaqitbardoshligi 

yuqoriligidadir.  BTlardagi  M Elarda mantiqiy  0  ning  xalaqitbardoshligi 

( l - 2 ) t / \   y a’ni  0 ,7 -4 ,4   V  b o lg an d a,  MDYATM  da 



i f x ^  

=  U

0

  - 

i f  

~

I,5  


3 V  b o ia d i.

HAM -EM AS  elem entida  kirishlar  soni  ortgan  sari  xalaqit- 

bardoshlik  kamayadi,  chunki  bir  vaqtda  barcha tranzistorlaming  qoldiq 

kuchlanishlari 



Uqql

  ortadi.  Shu  sababli  HAM-EMAS  elementlarda 

kirishlar  soni  4  tadan  ortmaydi,  YOKI-EMAS  elem entlarda  esa  10-12 

tagacha  yetadi.  Amalda  YOKI-EMAS  elementlar  ko‘p  qoilaniladi, 

HAM -EM AS  elem entlar esa faqat  IS  seriyalari ning funksional  to liq lig i 

uchun  ishlatiladi.  M DYA sxem alam ing yuklam a qobiliyati  katta,  chunki 

kirish  (zatvor)  zanjiri  deyarli  tok  iste’mol  qilmaydi.  Demak,  ish jarayo- 

nida  zanjirdagi  barcha  M Elar  bir-biriga  b o g liq   b o lm a g a n   holda  ishlay­

di, 

i f  

va 

U 1 

sathi esa yuklamaga b o g liq   bolm aydi.

M DYA  -   tuzilm a  elementlari  tezkorligi  esa  kirish  va  chiqish 

zanjirlarini  shuntlovchi  sig lm lam in g   qayta  zaryadlanish  vaqti  bilan 

aniqlanadi.  Tezkorlikni  oshirish  y o lid a g i  barcha  urinishlar  boshqa 

kam chiliklam i  yuzaga keltirdi.  Masalan,  tezkorlikni  ortishi  yuklamadagi 

sig lm la m i qayta zaryadlanish toki  qiymatini  ortishiga olib keladi.  Lekin 

bu  usul  iste’mol  quvvatini  va  chiqishdagi  mantiqiy  sathlar  nobarqa- 

rorligini  ortishiga  olib  keladi.  Ko‘rsatilgan  qarama-qarshiliklar  turli 

olkazuvchanlikka  ega  (komplem entar)  tranzistorli  kalitlar  yordamida, 

sxem otexnik usulda bartaraf etilishi  mumkin.

1 2 .5 .  K o m p l e m e n t a r  M D Y A  -  t r a n z i s t o r l a r  a s o s i y d a g i  

m a n t i q   e l e m e n t l a r

K om plem entar M DYA-tranzistorli  elektron kalitlam ing afzalliklari

I I . 6   paragrafda  ko‘rib  chiqilgan  edi.  Bu  kalitlam ing  statik  rejimda 

q u w a t  iste’moli  o ‘nlarcha nanovattni tashkil  etib, tezkorligi  esa  10  MGs 

va  undan  yuqori  chastotalarda  ishlashga  imkon  beradi.  MDYA  -  

tranzistorli  R ISlar  ichida  komplementar  MDYA-tranzistorli  M Elar

323


(K M D Y A TM )  yuqori  xalaqitbardoshlikka  ega  bo‘lib,  kuchlanish  m an­

bai  qiym atining  10^-45%ni  tashkil  etadi.  Y ana b ir afzalligi  -  kuchlanish 

manbaidan  samarali  foydalanish  hisoblanadi,  chunki  m antiqiy  o ‘tish 

deyarli  kuchlanish  manbai  qiym atiga  teng.  Demak,  R ISlar  kuchlanish 

m anbai  qiym atining  o ‘zgarishiga  sezgir  em as.  KM DYA-tranzistorli 

M Eda kirish va chiqish signallari  qutblari  va sathlari  m os tushadi, bu esa 

o ‘z  navbatida  M Elami  o ‘zaro  bevosita  ulash  im koniyatini  beradi  (sath 

siljitish qurilmasi talab etilmaydi).

KM DY A-tranzistorlarda  HAM -EM AS  va  YOKI-EM AS  mantiqiy 

am allar  oson  tashkil  etiladi.  HAM -EM AS  m antiqiy  amali  kirish 

tranzistorlarini  ketm a-ket  ulash  yo‘li  bilan,  YOK I-EM AS  m antiqiy 

amali  esa -  ulam i  parallel  ulash  yo‘li  bilan  am alga oshiriladi.  B u vaqtda 

har  bir  kirish  uchun  kalit-invertom i  hosil  qiluvchi  ikkita tranzistor talab 

qilinadi.  Yuklamadagi 



p   -

  kanalli  v a  qayta  ulanuvchi 



n  -

  kanalli 

tranzistorlam ing  bunday  kom binatsiyasi  K M D Y A   -   tranzistorlam ing 

asosiy  xossasi  -   statik  rejim da  ixtiyoriy  kirish  signalida  tok  iste’mol 

qilm aslik shartini  saqlab qoladi.

2HAM -EM AS  sxem ada  yuklam a  vazifasini  bajaruvchi  tranzis­

torlar bir-biriga parallel  ulanadi  (12.13a-rasm ),  2YOKI-EM AS  sxem ada 

esa  -   ketm a-ket  (12.13b-rasm).  Bunday  prinsip  yordam ida  faqat  ikki 

kirishli  elem entlar emas,  balki  kirishlar soni katta boMgan  sxem alar ham 

tuziladi.

a) 

b)

X I



XI o-

12.13-rasm.  KMDYA tranzistorlar asosidagi  2HAM -EM AS (a)  va 

2YOKI-EM AS (b) m antiq elem entlam ing sxemasi.

2HAM -EM AS  sxem a  (12.13a-rasm )  quyidagicha  ishlaydi.  Sxem a 

kirishlariga 

i f  

kir

 <  


l^Bs

  kuchlanish berilsa,  barcha qayta ulanuvchi 



(n 

-   kanalli  tranzsitorlar)  ochiq  bo‘lib,  chiqish  kuchlanishi 



if '

  ga  teng

324


b o ia d i.  Kirish  signallarining  boshqa  kombinatsiyalarida  ketma-ket 

ulangan  qayta  ulanuvchi  tranzistorlardan  biri  berkiladi.  Bu  vaqtda 

chiqish kuchlanishi 

U

1

 = 


EM

 ga teng b o ia d i.

2 YOKI-EMAS  sxem a  (12.13b-rasm )  quyidagicha  ishlaydi.  Sxema 

kirishlariga 



i f  

k i r

 

<  



Ifno'S

  kuchlanish  berilsa,  qayta  ulanuvchi 



n  -  

kanalli 


tranzistorlar 

berk 


b o ia d i, 

chunki 


ularda 

kanal 


induksiyalanmaydi. 

p  -

 kanalli tranzistorlarda esa kanal induksiyalanadi, 

chunki  ulam ing  zatvorlari  asosga  nisbatan  m anfiy  potensialga  ega 

b o ia d i.  B u  potensial  qiymati 



i f  

k i r  

-   EM  ~  -   EM

  b o iib ,  bo‘sag‘aviy 

kuchlanish  qiym atidan  katta  b o ia d i.  Lekin  kanallardan  berk  tranzistor­

lam ing ju d a kichik toklari  oqib  o ‘tadi.  Shu  sababli  kanallardagi  kuchla­

nish pasayishi  deyarli  nolga teng b o ia d i  va  chiqish  kuchlanishi 

U

1

 = EM 

b o iib  m antiqiy  1  ga mos keladi.

A gar  qayta  ulanuvchi  tranzistorlardan  birining  zatvoridagi  kirish 

kuchlanishi  bo‘sag‘aviy  kuchlanish  qiymatidan  katta  b o is a  



l /

k ir

 

> 

I f  bo's,

  bu  tranzistorda  kanal  induksiyalanadi.  Unga  mos  keladigan 

yuklam a  tranzistorida  esa  kanal  yo‘qoladi,  ya’ni  tranzistor  berkiladi. 

Sxem a  chiqishidagi  kuchlanish  qoldiq  kuchlanish  qiym atiga  teng,  y a’ni 

deyarli  nol  b o ia d i.  Shu  sababli,  uni  m antiqiy  0  sath 

i f   =  0

  deb 


hisoblash mumkin.

Demak,  m antiqiy o ‘tish 



UM=EMn\

 tashkil  etadi.

Statik  holatda  KM DYA-tranzistorlarda  bajarilgan  elementlar 

q u w a t  iste’mol  qilmaydi,  chunki  tranzistorlam ing  bir  gumhi  berk 

bo‘lib,  deyarli  tok  iste’mol  qilmaydi.  Bu  vaqtda  ulardan  berk 

tranzistorlam ing ju d a  kichik  toki  oqib  o ia d i.  Shu  sababli  RIS  iste’mol 

qilayotgan  q u w a t  minimal  b o iib ,  asosan  sig im lam i  qayta  zaryadlash 

uchun sarflanayotgan q u w a t bilan aniqlanadi.

KM DYATM   elem entlam ing  tezkorligi  MDYATM  elementlar 

tezkorligiga  nisbatan  sezirlarli  daraja  yuqori.  Bu  holat,  KMDYATM 

elem entlarida  kanal  kengligiga  cheklanishlar  q o ‘yilmaganligidan  kelib 

chiqadi.  Chunki 

parazit  sig im la r  qayta  zaryadlanadigan  ochiq 

tranzistorlarda  yetarli  oikazuvchanlikni  ta’m inlash  maqsadida  kanal 

kengligi  ancha katta olinadi.

Sanoatda  KM DY A-tranzistorlar  asosida  yaratilgan  M Elar  bir 

necha  seriyada  ishlab  chiqariladi:  164,  K176,  K564,  764,765.  Bu 

seriyalar  funksional  va  texnik  to iiq lik k a   ega,  y a’ni  ixtiyoriy  arifmetik 

va  m antiqiy  am allam i  ham da  saqlash,  yordamchi  va  maxsus  funk­

siyalam i bajaradi.

325


Turli  seriyadagi  KM DYATM   asosiy  param etrlari  12.5-jadvalda 

keltirilgan.

12.5  - jadval

KM DYATM  seriya elem entlarining asosiy parametrlari

KM DYATM

RIS


parametrlari

seriya


164

176


561

564


to'rt.kech)

 US


200

250


50

50

Row ,

 m V t

0,1


0,1

0,1


0,1

EM, V

9

9



5

9

i f  C H IQ ,

 

V

0,5



0,3

0

0



i f  C H IQ ,

 

V



7,7

8,2


5

9

K



tarm

50

50



50

50

1 2 .6 .  I n t e g r a l  -   i n j c k s i o n   m a n t i q   e l e m e n t l a r i



M ikroelektron  apparatlar  rivoji  KIS  va  0 ‘K ISlam i  keng  qoTlash- 

ga  asoslangan.  Bu  bilan  apparatlam ing  texnik-iqtisodiy  k o ‘rsatkichlari 

ortmoqda:  ishonchlilik,  xalaqitbardoshlik  ortmoqda,  m assasi,  o ‘lcham- 

lari, narxi  kam aym oqda va h.k.

KIS  M Elari  tezkorligining  kichikligiga  qaram asdan  M DYA  -  

texnologiyada bajarilar  edi.  M E  tezkorligini  oshirish  m uam m osi  Philips 

va  IBM firm alari tom onidan ВТ asosida integral-injeksion m antiq  (I2M) 

negiz elementi yaratilishiga sabab boTdi.

I2M  negiz  elementi  sxemasi  12.14a-rasmda  keltirilgan.  Element 

VT1 


(pi-n-p2)

  va  VT2 



(n-p

2

-n+)

  kom plem entar  B Tlardan  tashkil  to p ­

gan.  VT1  tranzistor,  kirish  signalini  inverslovchi  VT2  tranzistor  uchun 

baza toki  generatori (injektori) vazifasini  bajaradi.  VT2 tranzistor odatda 

bir  nechta kollektorga  ega  bo‘lib,  elem ent m antiqiy  chiqishlarini  tashkil 

etadi.  I2M  turdagi  elem entlarda hosil qilingan m antiqiy sxem alarda,  VT1 

tranzistor  em itteri  hisoblangan  injektor  (I),  kuchlanish  manbai  bilan 

R 

rezistor orqali  ulanadi va uning qarshiligi talab etilgan tokni  ta ’minlaydi. 

Bunday  tok  bilan  ta ’minlovchi  qurilm a  injektor  toki  qiymatini,  keng 

diapazonda  o ‘zgartirib  uning  tezkorligini  o‘zgartirishga  imkon  beradi. 

A m alda  injektor  toki  1  nA  

1  m Agacha  o ‘zarishi  m um kin,  ya’ni  VT1 

tranzistor  E O ‘idagi  kuchlanishni  ozgina  orttirib  (har  60  m V da  tok  10 

m arta ortadi) tok qiymatini 6 tartibga o‘zgartirish m um kin.

326


a)

R

r - { = h

b )

 



+EM

I  

Kir  C bial 

СЬШ

?  ГУ  т

i h J

Lid  I

jl

J

d)

12.14-rasm.  I2M negiz elem entning prinsipial  sxemasi  (a), 



topologiya qirqimi (b) va shartli belgilanishi (d).

I2M  IS  kremniy li 



n  -

  asosda  tayyorlanadi  (12.14b-rasm),  u  o ‘z 

navbatida  barcha  invertor  emitterlarini  bilashtiruvchi  umumiy  elektrod 

hisoblanadi  (rasm da  bitta  invertor  ko‘rsatilgan). 



n-p-n

  turli  tranzistor 

bazasi  bir  vaqtning  o ‘zida 

p-n-p

  turli  tranzistom i  kollektori  b o iib  

hisoblanadi.  Elem entlam ing  bunday  tayyorlanishi  funksional  integrat­

siya  deyiladi.  Bu  vaqtda  turli  elem entlarga  tegishli  sohalami  izolatsiya 

qilishga  (TTM  va  EBM  elementlaridagi  kabi)  ehtiyoj  qolmaydi.  I2M 

elem enti  rezistorlardan  holi  ekanligini  inobatga  olsak,  yaxlit  element 

kristallda TTM dagi  standart KET egallagan hajmni egallaydi.

Elem entning  ishlash  prinsipi.  Ikkita  ketma-ket  ulangan  I2M 

elem entlar  zanjiri  12.15-rasmda tasvirlangan.  Agar  sxemaning  kirishiga 

berilgan  kuchlanish 



ХЎKIR  <  U* 

bo‘lsa,  u  holda  qayta  ulanuvchi  VT2 

tranzistom ing  ikkala  o ‘tishi  berk  boMadi.  VT1  injektordan  berilayotgan 

tok 


IM,

 qayta ulanuvchi  tranzistor bazasidan kirish zanjiriga uzatiladi.  Bu 

holatda  chiqish  kuchlanishi  keyingi  kaskad  qayta 

ulanuvchi  VT2/ 

tranzistorining  to‘g ‘ri  siljitilgan 

p-n

  o ‘tishi  kuchlanishiga  teng  boMadi, 

y a’ni 

U ‘

chiq

 

-  

U* 

~

  0,7  V.  A gar  sxemaning  kirishidagi  kuchlanish 



i f  

kir

  >  U* 

boMsa,  u  holda  qayta  ulanuvchi  VT2  tranzistor ochiladi. 



p 2

327


sohaga  kelib  tushayotgan  kovaklar  bu  sohani  tez  zaryadlaydi.  VT1 

injektor  to ‘yinish  rejim iga  o ‘tadi. 



p

2

 

soha  potensiali  injektor 



potensialiga deyarli  teng bo‘ladi.  VT2 tranzistom ing em itter-baza o‘tishi 

to ‘g ‘ri  yo‘nalishda  siljiydi  va  elektronlam ing  bazaga,  keyin  esa 

kollektorga  injeksiyasi  boshlanadi.  K ollektorga  kelayotgan  elektronlar 

p

2

  sohadan  kelgan  kovaklam i  neytrallaydi.  N atijada koilektor potensiali 

pasayadi  va  baza  potensialidan  kichik  b o ‘lib  qoladi.  VT2  tranzistor 

to ‘yinish  rejim iga  o ‘tadi  va  elem ent  chiqishida  to ‘yingan  tranzistor 

kuchlanishiga  teng  b o ig a n   kichik  sathli  kuchlanish  o ‘m atiladi.  Real 

sharoitda  u  0,1-Ю,2  V  ga  teng.  Shunday  qilib,  I2M   negiz  M E  uchun 

quyidagi  m unosabatlar  haqiqiydir: 

i f

  =   0,l-^0,2  V; 



i f

  =  0,6+0,7  V. 

Bundan  I2M  negiz M E uchun m antiqiy o ‘tish 

UMO'

  =  0,4+0,6  V ekanligi 

kelib chiqadi.

12.14-rasmdagi  sxemadan  foydalanib  2HAM -EM AS  va  2YOKI- 

EM AS  m antiqiy  am allarini  bajam vchi  M Elam i  tuzish  mumkin. 

M asalan,  12.16-rasmda  ikkita  invertom i  m etall  o ‘tkazgichlar  bilan 

tutashtirish  y o i i   bilan  2YOKI-EM AS  funksiyasini  am alga  oshirish 

mumkin.  Bu  vaqtda  ikkala  invertor  VT1  tranzistorda  hosil  qilingan 

yagona 

ko‘p  kollektorli  (ikki  kollektorli)  injektordan  ta ’minlanadi. 



Keltirilgan  sxem adan  ko‘rinib  turibdiki,  chiqishlar  kirishdagi  o ‘zgaruv- 

chilarga  nisbatan  um umiy  nuqtaga  parallel  ulansa,  YOKI-EMAS 

m antiqiy  am al  bajariladi.  Chiqish  signallariga  nisbatan  esa  HAM   amali 

bajariladi.  Shuni  ta ’kidlash  kerakki,  invertorlam ing  ikkinchi  kollek- 

torlari  yordam ida  qo‘shim cha  kirish  signallarini  inkor  etish  mantiqiy 

amalini 


( Y \,x i)

  bajarish  m umkin,  bu  esa  o ‘z  navbatida  M E  imkoni­

yatlarini  kengaytiradi.

i

A



j

i n



V T 1 '

t l  


M

D ---------------------------



VI

У

-



R

12.15-rasm.  I2M  M E zanjiri.

328


I2M   sxemalar tezkorligi  injeksiya  toki  7/  ga  kuchli  bog‘liq  bo‘lib,  tok 

ortgan  sari  ortadi.  Bu vaqtda 



A

qu

  ozgina ortadi  va 4-ЮД pDjni  tashkil  etadi. 

Element  qayta  ulanishining  o‘rtacha  kechikish  vaqti  1 CH-100  ns,  ya’ni  TTM 

elementnikiga  nisbatan  bir  necha  marta  katta.  Ammo  quw at  iste’moli  1-2 

tartibga  kichik  boMadi.  Mantiqiy  oMish  kichikligi  tufayli  I2M  elementining 

xalaqitbardoshligi  ham  kichik  (2CH-50  mV)  boMadi.  Shuning  uchun  bu 

sxemalar faqat KIS va 0 ‘KISlar tarkibida va kichik integratsiya darajasiga ega 

mustaqil ISlar sifatida qoMlaniladi.

Я   У -А7  X2=  X I+ X 2   T 2

ITJ


Л З .

V T I

12.16-rasm. YOKI-EM AS amalini  I2M  m antiqy elem entlar asosida 

tashkil etish sxemasi.

0,0 


0,1 

0,2 


0,3 

0.4 


0,5 

0,6 


0.7

0.7


0.6

0.5


0,5

_ 0.4 •


0,3

0,2


0.0

-*4-  o.o

0.7

0.1


0.2

0,0


0.6

0.5


U

k ir

.  V

12.17-rasm. I2M (1) va KBT  (2) invertorlaming 

am plituda uzatish xarakteristikalari.

329


12.6-jadval

M D Y A  -  va BTlar asosidagi invertorlami taqqoslash

№  

MDYA -  tranzistorlar asosidagi



invertor sxemalari

BTlar asosidagi invertor

sxemalari

n -M D Y A

J

+E

m

I  **


П —

VT2


VT1

рь-M DYA


- E M

V T2


3

-

H V T 1



1-1

VT2


VT1

KM DY A


+E

X-

— jh 'V T  

J £ V T

KBT


VT2

VT1


330

•Tvr?

С ™


-TVT5

Chiqish

V:-3.93mV

I'.OA

12.18-rasm. “4HAM -EM AS” M E sxemasi.



I2M  M Ening  AT  kirishiga  statik  rejim da  mantiqiy  Ig a  mos 

kuchlanish  berilganda  manba 



EM

  dan  energiya  iste’mol  qilishi,  uning 

kamchiligi  hisoblanadi.  Bu  kamchilikni  12.6-jadval da  keltirilgan  kom- 

plem entar ВТ (KBT)larda tuzilgan  invertor sxemalar yordamida bartaraf 

etish  mum kin  (12.17-rasm).  KBTlarda  injeksiya -   voltaik  rejim da  ish- 

lovchi  ikki 



(n-p-n

 va 


p-n-p)

 turli  BTlar ketma-ket ulanadi.



Chiqish

V: -i.Kj mV 

1 : 0   A

< VT1

12.19-rasm. “4YOKI-EM AS”  ME sxemasi.

331


Jadvaldan  I2M  invertori  «-M D Y A   tranzistorli, 

n-p-n 

dinamik 


yuklam ali 

p -n -p  

BTda  bajarilgan  invertor  esa  p-M D Y A   tranzistorli 

invertor analogi ekanligi  ko‘rinib turibdi.

KBTlarda  bajarilgan  «4HAM -EM AS»  M E  12.18-rasmda  va 

«4YOKI-EM AS»  ME  12.19-rasm da ko‘rsatilgan.

Kirish  va  chiqish  signal lari  qiym atlari  orasidagi  aniq  moslikni 

am alga  oshiruvchi  mantiqiy  sxem alar 

kombinatsion  sxemalar

  deb 


ataladi.  Ularga deshifratorlar va m ultipleksorlar kiradi.

Deshifratorlar. Deshifrator

 deb и-razryadli  ikkilik  kodni  unitar 



2n 

-

  razryadli  kodga o ‘zgartiruvchi  M Ega aytiladi.  Uning  bitta  razryadidan 

tashqari  barcha  kirishlari  m antiqiy  1  ga  teng.  Deshifratorlar  to‘liq  va 

toTiq emas  boTishi  mumkin. ToTiq  deshifrator uchun

shart  bajariladi.  Bu  yerda, 

 

-   kirishlar  soni  (odatda  «  2,  3  yoki  4 

bo‘Iadi); 

N -

  chiqishlar soni.

T o iiq   em as  deshifratorlarda kirishlar  soni 

 

ta,  chiqishlar soni  esa 



N

  boTadi.  Demak,  masalan,  4  ta  kirish  v a  10  ta  chiqishga  ega  bo‘l- 

gan  deshifrator 

to ‘liq  emas,

  2  ta  kirish  va  4  ta   chiqishga  ega  bo‘lgan 

deshifrator  esa 

to'liq

  hisoblanadi.  «  =   3  boMgan  deshifrator  12.20- 

rasm da tasvirlangan.

12.7.  Asosiy k o m b in a tsio n  sx em ala r



N = 2'

Download 11.08 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   32




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling