X. K. Aripov, A. M. Abdullayev, N. B. Alim ova, X. X. Bustano V, ye. V. Obyedkov, sh. T. Toshm atov
Download 11.08 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 8.7. M aydoniy tranzistorlar asosidagi kuchaytirgich kaskadlar
- Е н 1 5 V R s —2
- (I2 « If)
|
с) 1! ke О ^ B m i n ^ B o ^ B t n a x 206
B C I07B P tranzistorii kaskadni parametrlari E m =9V, ^^=450 Om boMgandagi umum lashgan garfigi 8.22-rasmda keltirilgan.
6 0 0
620 6 4 0
66 0 680
700 720
740 A. 0 0.02 0.03
0.06 0,07
0.01 8.22-rasm. U E ulangan BTning umum lashgan dinamik xarakteristikalari. Bu yerda A nuqta koordinatalari bir vaqtning o ‘zida barcha to ‘rtta parametrlar: kirish va chiqish toklari va kuchlanishlarini aniqlaydi. Tok generatordan kuchaytirgich kirishiga sinusoida ko‘rinishidagi signal berilayotgan bo‘lsin
(8.17) В u yerda, IB0 va
IBm - sokinlik rejim ida berilgan baza toki qiymati (ishchi nuqta) va uning amplitudasi. Bazadagi sokinlik toki
rezistor RB yordam ida beriladi. Ixtiyoriy vaqt m om entida IB tokini aniqlovchi ishchi nuqta со chastota bilan kirish xarakteristikasi bo‘ylab yuqoriga va pastga berilgan ±
o ‘zgarish chegaralarida siljiydi. Bu vaqtda kirish kuchlanishi UBE davriy o ‘zgarishini taxm inan quyidagi ifoda orqali keltirish mumkin UBEiO^Uuo+UtoSinat •
(8.18) 207
Ishchi nuqta UBE0 va baza tokining oniy o ‘zgarishlaridagi ± UmB ning og‘ish chegaralari, tranzistom ing kirish xarakteristikasidan topi 1 adi. Sokinlik rejim ida
ning berilgan qiym atida chiqish toki IK0 va
chiqish kuchlanishi UKE qiym atlari mos ravishda, tokni to ‘g ‘ri uzatish (8.21a-rasm ) va kuchlanishni to ‘g ‘ri uzatish (8.21b-rasm ) dan yoki um um lashgan dinamik xarakteristika (8.22-rasm ) dan topiladi. Baza tokining berilgan o‘zgarishlarida (8.17) mos keluvchi ishchi nuqta
chastota bilan yuqoriga v a pastga uzatish xarakteristikasi bo‘ylab siljiydi. Bunda kollektor toki o ‘zgaruvchan tashkil etuvchisi ±
chiqish kuchlanishi o ‘zgaruvchan tashkil etuvchisi esa ± UKm bo‘ladi. I Km, UKm va
UBm lam ing o ‘rtacha qiym atlari quyidagi formulalarda b o ‘yicha topiladi: 0 ‘rta
qiym atlar kuchaytirgichning quyidagi parametrlarini hisoblab topish imkonini beradi: kaskadning kuchlanish, tok va q u w a t bo‘yicha kuchaytirish koeffitsiyentlari
Kuchaytirgich kaskadning ishchi yoki sokinlik rejimi uning kirishiga berilayotgan siljish kuchlanishi qiymati bilan aniqlanadi. Kuchaytirgich kaskadidagi tranzistom i aktiv rejimini o ‘m atish uchun uning EO ‘ga to ‘g ‘ri, K O ‘ga esa teskari siljituvchi kuchlanishlam i berishni sxem otexnik usulda bitta manbadan ta ’minla- nish kerak. Bunday sxem alar
deb ataladi. Siljituvchi o ‘zgarmas tokda ishlaganda, yuqori barqarorlikni, ushbu rejimning tranzistor xususiyatlariga va uning ish sharoitiga kam bog‘liq bo‘lishini ta ’minlashi zam r. Kuchaytirgich elem ent sifatida UE sxemada ulangan В Т ishlatilgan holda ulami ko‘rib chiqamiz. Tok bilan siljitish usuli. D iskret sxem otexnikada siljituvchi tok RB rezistor yordam ida beriladi (8.23a-rasm). Sokinlik rejim ida bazadagi siljituvchi kuchlanish — U l C m ^ Б т * К ' — I K m ^ E m »
kuchaytirgichning kirish va chiqish qarshiliklari R -K IH ~ ^ Б т 1 1 Вт ’
^ a i l Q
" (8.19) 208
teng b o ia d i. B u yerda tok IB0 va kuchlanish UBE0 tranzistom ing statik kirish xarakteristikasida boshlang‘ich ishchi nuqtalam i belgilaydi. Berilgan kuchlanish manbai qiym atida quyidagicha aniqlanadi:
(8.20) Odatda RB ning qiym ati 1О-И00 kOmni tashkil etadi. Integral ishlab chiqarishda ushbu usul qo‘llanilmaydi, chunki u sokinlik rejimida ishchi nuqta holati aniqligi va yuqori barqarorligini ta ’minlamaydi. a) b)
B0\ •OChiq VT Kir О OChiq BO, VT Kir i
\R i u BE o 8.23-rasm. Tok (a) va kuchlanish (b) bilan siljitish usuli. Kuchlanish bilan siljitish usuli Siljituvchi kuchlanish Rj va
R2 rezistorli kuchlanish boMgich (8.23b-rasm) yordamida hosil qilinadi. Sxem aga m uvofiq =/,/?, + / 2/?2 va / Д =UBKQ- Ushbu tenglamalardan rezistorlar qiymatlarini aniqlash mumkin: ^
va (8-21)
Hisoblashlarda Ri va
R2 rezistorlar qiymati /у va I2 toklar 1B0 tokdan 3-^5 m arta katta bo‘ladigan qilib tanlanadi. Bunda IB0 baza
tokining barqarorligini buzuvchi om illar hisobiga o ‘zgarishi UBE0 silji
tuvchi kuchlanishning sezilarli o‘zgarishiga olib kelmaydi. Lekin siljituvchi kuchlanish berishning bu usuli iqtisod jihatdan samarasizdir. 209
Bundan tashqari, R2 rezistor tranzistor kirishiga parallel ulangani sababli kaskadning kirish qarshiligini kam aytiradi v a nihoyat, signal m anbaining chiqish qarshiligi ishlash jarayonida o ‘zgarmas qoladi deb hisoblanadi. A gar u o ‘zgaruvchan bo‘lsa, uning o ‘zgarishlarini kuchaytirgich signal sifatida qabul qiladi. Ko'p kaskadli kuchaytirgichlar. O datda, m anfiy ТА hisobiga kuchaytirgich kaskadining kuchaytirish koeffitsiyenti
b o ia d i. K atta kuchaytirish koeffitsiyentiga erishish uchun bir nechta kaskad o ‘zaro ketm a-ket ulangan, ko‘p kaskadli kuchaytirgichlardan foydala niladi. H ar bir kaskadda o ‘zgarm as tok bo‘yicha optimal ish rejimi saqlangan bo‘lishi lozim. K o‘p kaskadli kuchaytirgich sifatida К 123 U N I (sinusoidal kuchlanish kuchaytirgich) IMS dastlabki kuchaytirgich kaskadlarini ко‘rib chiqam iz (8.24-rasm).
1 7 3
■ 0 9 I T J ЛО o l c Z H ? 8.24-rasm. K123 U N I IM S prinsipial sxemasi. Sxem aga ikkita m ahalliy (V T l tranzistor R4 v a VT3 R7 rezistorlar yordam ida) va um um iy (uchala kaskad
rezistorlar yorda mida) manfiy ТА kiritilib nolning dreyfi minim allashtiriladi. Ikkinchi kaskad m anfiy TA siz hosil qilingan. 210
8.7. M aydoniy tranzistorlar asosidagi kuchaytirgich kaskadlar p - n o‘tish bilan boshqariladigan M T yoki kanali qurilgan MDYA - tranzistorlar asosidagi kuchaytirgichlar asosan kirish kaskadlari sifatida qo‘llaniladi. Bu hoi M Tlam ing quyidagi xususiyatlari bilan bog‘liq: - katta kirish qarshiligiga egaligi yuqori Omli signal manbai bilan moslashtirishni osonlashtiradi; - shovqin koeffitsiyentining kichikligi kuchsiz signallami kuchay- tirishda afzallik beradi; - term obarqaror ishchi nuqtada barqarorlik yuqori. V I sxemada ulangan kuchaytirgich kaskad. n - kanali p - n o ‘tish bilan boshqariladigan U1 ulangan kuchaytirgich kaskadning prinsipial sxemasi 8.25-rasm da keltirilgan. Kirish signali manbai UG ajratuvchi kondensator C] orqali, yuklam a qarshiligi
esa kaskadning chiqishiga C 2 ajratuvchi kondensator yordam ida ulangan. Zatvom ing umumiy shina bilan galvanik bog‘lanishi Rz ~ 1 MOm rezistor orqali amalga oshiriladi. Bu galvanik aloqa zatvordagi manfiy siljituvchi kuchlanishni hosil qilish uchun zarur. V T Y u 8.25-rasm. UI sxem ada ulangan kuchaytirgich kaskad. Bunday tranzistor ishlash prinsipi kanal qarshiligini
o ‘tishga teskari siljitish berib o‘zgartirishga asoslanadi.
kanalli tranzistor uchun kuchlanish manbai
zatvorga esa R, dagi manfiy kuchlanish pasayishi beriladi. Bitta kuchlanish manbai ishlatilganda zatvordagi
211
kuchlanishni sokinlik rejim ida avtomatik siljituvchi /?/С/ ta ’m inlaydi. Uzi kuchlanish Rj qarshilik orqali Is sokinlik toki oqib o ‘tishi hisobiga hosil boNadi
Keng dinam ik diapazonga ega bo‘lgan kuchaytirgich holatida, ya’ni kirish signali am plitudasi bir necha voltni tashkil etganda, tabiiyki Uzi kuchlanishning sokinlik rejimdagi qiymati Uzi.berk va
Uzi.max (tranzistor pasport ko‘rsatm alari) kuchlanishlar yig ‘indisining yarm iga, y a’ni
va
Is lam ing sokinlik rejimdagi qiym atlarini stok-zatvor xarakteristikasidan aniqlab,
ning qiymatini topish qiyin emas. K o‘rilayotgan sxem ada
rezistor ikkita vazifani bajaradi. Birin- chidan, u sokinlik rejim ida ishchi nuqta boshlangMch holatini ta ’m in laydi va ikkinchidan, unga yuklam a toki bo‘yicha (UE ulangan sxem ada R e dek) ketm a-ket m anfiy TAni kiritadi. Bu o ‘z navbatida kaskad kuchaytirish koeffitsiyentining kamayishiga olib keladi va sokinlik rejimini tem peratura bo‘yicha barqarorlaydi. 0 ‘zgaruvchan tok bo‘yicha m anfiy TAni yo‘qotish uchun
rezistor С/ kondensator bilan shuntlanadi. A rejim da ishlovchi kuchaytirgichlar uchun sokinlik rejim ida tranzistom ing istoki va stoki orasidagi kuchlanish
‘^ s te n g qilib olinadi. B unda
+ Is 'Дь+
(pasport k o ‘rsatm asi) dan ortm asligi kerak. -0.5
B C 2 6 4 D Е н ~ 1 5 V R s —2, 5 k O m - 2 ,5
5 - - 5
1
7.5 -10 - 12,5
15 0 -2 -1 ,5 1
8.26-rasm. UI ulangan
- kanali p - n o ‘tish bilan boshqariladigan M in in g um um lashgan dinam ik xarakteristikalari. 212
Katta signal rejimi uchun kuchaytirgichning statik uzatish xarak teristikalarini uchta paramertlarini Is, Uzi, Usi o ‘zaro bog‘lovchi umum lashgan grafik sifatida ifodalash mumkin. VS264D tranzistorli kaskadni parametrlari i s ^ l S V , /?s=2,5 kOm boMgandagi umumlashgan garfigi 8.26-rasm da keltirilgan. Bu yerda A nuqta koordinatalari bir vaqtning o ‘zida barcha uchta parametrlar: chiqish toki ham da kirish va chiqish kuchlanishlarini aniqlaydi. Berilgan signal amplitudasi uchun kuchlanish bo‘yicha kuchaytirish koeffitsiyentini topish mumkin.
US ulangan M T asosidagi kuchaytirgich kaskadning prinsipial sxemasi 8.27-rasm da ko‘rsatilgan. Sxem ada
- kanali p - n o ‘tish bilan boshqariladigan MT q o ‘llanilgan. Sxemada stok elektrodi umumiy shinaga kuchlanish manbai EM ning ju d a kichik qarshiligi orqali ulangan, ya’ni stok elektrodi kirish va chiqish zanjirlari uchun umumiydir. Istok qaytargichda chiqish signali amplitudasi kirishdagi signal am plitudasi va fazasini qaytaradi. Bu ikki omil kaskadning kuchlanish qaytargich deb atalishiga asos bo‘ldi. Kuchaytirish koeffitsiyentining birga yaqin qiymati 100 % li manfiy ТА hisobiga hosil boMadi. 8.27-rasm. US ulangan M T asosidagi kuchaytirgich kaskadning sxemasi. 213
p - n o ‘tish bilan boshqariladigan MTni kuchlanish qaytargichning kirish qarshiligi teskari siljitilgan boshqaruvchi
o ‘tishning differen- sial qarshiligidan iborat boMadi. M D Y A - tranzistor asosidagi kuchlanish qaytargichning kirish qarshiligi bundan ham katta boMadi, chunki u zatvor ostidagi dielektrik parda qarshiligi bilan aniqlanib, ~100 M Omni tashkil etadi. N a z o r a t s a v o l l a r i
7.
Kuchaytirgich sxemasiga manfiy ТА kiritilganda kuchaytirish koeffitsiyenti qanday о ‘zgaradi va и kuchaytirgichning barqaror ishlashiga ta ’sir etadimi ? 8. Tarkibiy tranzistor nima ? 9. Darlington juftligini ishlash prinsipi va xarakteristikalarini ifodalab bering. 10. BTH sodda kuchaytirgich kaskadi ishchi nuqtasini qaysi parametrlar belgilaydi ? 11. MTU sodda kuchaytirgich kaskadi ishchi nuqtasini qaysi parametrlar belgilaydi ? 12. Ко 'p kaskadli kuchaytirgich deganda nimani tushunasiz ? 214
I X B O B O P E R A T S I O N K U C H A Y T I R G I C H L A R 9 .1 . U m u m i y m a ’l u m o t l a r
(OK) deb, analog signallar ustidan turli am allam i bajarishga moMjallangan, differensial kuchaytirish prinsipiga asoslangan, kuchlanish bo‘yicha katta kuchaytirish koeffitsiyentiga ega bo‘lgan (АГ[/=104-^106) integral o ‘zgarmas tok kuchaytirgichiga aytiladi. Bunday am allarga qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish, bo‘lish, integrallash, differensiallash, m asshtablash kabi m atem atik am allar kiradi. Hozirgi kunda OKlar analog v a raqamli qurilm alarda kuchaytirish, cheklash, ko‘paytirish, chastotani filtrlash, generatsiyalash, signallami barqaror- lashda qo‘llanilib kelmoqda. Buning uchun OKlarga musbat va manfiy teskari aloqa (TA) zanjirlari kiritiladi. TA zanjirlari yordamida OKlar yuqori da qayd etilgan amallarni (operatsiyalarni) bajaradilar. Qurilma- lam ing nomi ham shundan kelib chiqadi. OK ning elektr sxem alarda keltiriladigan shartli belgisi 9.1a-rasmda ko‘rsatilgan b o ‘lib, uning tarkibidagi ulanish elektrodlari, umumiy shina va tashqi tahrirlovchi elem entlar ko‘rsatilmaydi. OKlam ing standart grafik belgilanishi 9.1 b-rasmda ko‘rsatilgan. Sxemada kuchlanish man- baiga ulanish elektrodlari dan tashqari, kuchaytirgichning talab etilgan logarifmik ACHX ko‘rinishini shakllantiruvchi chastotani korreksiya- lovchi elektrodlar ham ko‘rsatilgan. b) 1
w m 3 4 FC FC f-lh s NC 6 NC ov _9_ 10 9.1-rasm. O K ning shartli (a) va standart grafik (b) belgilanishi. 215 OK ikkita kirishga ega: inverslaydigan (aylana yoki «-» ishora bilan belgilangan) va
A gar signal O K ning invers laydigan kirishiga berilsa, u holda chiqishdagi signal 180° ga siljigan, y a’ni inverslangan boMadi. A gar signal O K ning inverslam aydigan kirishga berilsa, u holda chiqishdagi signal kirish signali bilan bir xil fazada boMadi. O K da ikki qutbli (±3 V... ±20 V) kuchlanish m anbai qoMlaniladi. Bu m anbalam ing ikkinchi qutblari, odatda, kirish va chiqish signallari uchun um um iy shina boMib hisoblanadi va ko‘p hollarda OKga ulanmaydi. O K lar o ‘z xususiyatlariga k o ‘ra ideal kuchaytirgichlarga yaqin.
cheksiz katta kuchaytirish koeffitsiyentiga; cheksiz katta kirish qarshiligi; nolga teng boMgan chiqish qarshiligiga; inverslaydigan va inverslam aydigan kirishlarga, bir xil signal berilganda nolga teng boMgan chiqish kuchlanishi ga, cheksiz katta keng oMkazish polosasiga ega. O K lar rivojlanishning uch bosqichidan oMdilar. Birinchi bosqichda universal O K lar ishlab chiqilgan. Birinchi av- lod OKlari
turli tranzistorlar asosida uch kaskadli tuzilm a sxemasi bo‘yicha qurilgan boMib, ularda yuklam a sifatida rezistorlar qoMlanilgan. Bunday O K larga K140UD1 va K 140UD 5 turdagi kuchay tirgichlar kiradi. Bu O K lam ing asosiy kam chiligi uncha katta boMmagan kuchaytirish koeffitsiyenti (Ку = 300^-4000) va kichik kirish qarshiligi (R - k i r
~ 4 kOm ) edi. Ikkinchi bosqich OKlarida bu kam chiliklar y o ‘qotilgan, chunki ular ikki kaskadli sxemalardan tuzilgan. Tok bo‘yicha katta kuchaytirish koeffitsiyentiga ega boMgan tarkibiy tranzistorlar qoMlash va yuklam adagi rezistorlam i dinam ik yuklam alarga alm ashtirish yoMi bilan xarakteristikalam ing yaxshilanishiga erishilgan. B arqaror tok
generatorlari dinamik yuklam alar boMib, ular o ‘zgaruvchan tokka nisbatan katta qarshilik qiymatini ta ’m inlaydi. Ikkinchi avlod ba’zi O K larida kirish kaskadi
o ‘tish bilan boshqariladigan n - kanalli M Tlar asosida differensial sxem a bo‘yicha bajarilgan. B u holat OK kirish qarshiligini oshirishga im kon berdi. Ikkinchi avlod integral O K lariga K;/ = 45000 boMgan K140UD7 turdagi kuchaytirgich kiradi. Uning kamchiligi - tezkorligining chegaralanganligi. Uchinchi bosqich OKlari bir vaqtning o ‘zida yuqori kirish qarshiligi, katta kuchaytirish koeffitsiyenti va yuqori tezkorlikka ega. Bunday O K lam ing o ‘ziga xosligi shundaki, ularda tok b o ‘yicha juda 216
katta kuchaytirish koeffitsiyenti (/? = 103 + 104)ga ega boMgan tranzistorlar qoMlanilgan. Uchinchi avlod integral O K lariga K140UD6 turdagi kuchaytirgichlar kiradi. T o‘rtinchi avlod (maxsus) OKlarining b a’zi parametrlari rekord qiym atlarga ega. Ularga, masalan, kuchlanish bo‘y ic h a ju d a katta kuchaytirish koeffitsiyenti (K(/= 106) ga ega boMgan K152UD5 turdagi, chiqish kuchlanishining ortish tezligi yuqori (75 V/mks dan katta) boMgan K154UD2 turdagi va kichik iste’mol toki (0,5 mA dan kam ) ga ega boMgan K140UD12 turdagi OKlar kiradi. 9 .2 . A n a l o g i n t e g r a l m i k r o s x e m a l a r n i n g n e g i z e l e m e n t l a r i
Ixtiyoriy zanjirdan aw ald an belgilangan qiym atli tok oqishini ta ’minlovchi elektron qurilm a
deb ataladi. Yuklamadan oqayotgan tokning qiymati kuchlanish manbai, zanjir parametrlari va tem peratura o ‘zgarishlariga bogMiq boMmaydi. BTGning vazifasi kirish kuchlanishi va yuklam a qiymati o ‘zgar- ganda chiqish toki qiymatini o ‘zgarmas saqlashdan iborat boMib, ular turli funksional vazifalam i bajaruvchi analog va raqamli mikrosxema- larda ishlatiladi. 0 ‘zgarm as tok qiymatini faqat cheksiz katta dinamik qarshilikka ega boMgan ideal tok manbai ta ’minlashi mumkin. Ideal tok manbai VAXi gorizontal AB to ‘g ‘ri chiziqdan iborat (9.2-rasm). UB sxemada ulangan BTning chiqish xarakteristikasi ideal tok generatori VAXiga yaqin boMadi. Demak, UB sxem ada ulangan tranzistor am alda tok generatori vazifasini bajarishi mumkin. Lekin temperaturaviy barqaror likni va keng dinamik diapazonni ta ’minlash uchun amalda ikkita yoki undan ko‘p tranzistor ishlatiladi. 9.2-rasm. Ideal BTG VAXi. 217
Eng sodda BTG sxemasi 9.3-rasm da ko‘rsatilgan. Sxem ada / / tok zanjiriga to ‘g ‘ri siljitilgan diod ulanishli, tayanch tranzistor deb ataluvchi V T l tranzistor ulangan. U ju d a kichik qarshilikka ega. Shuning uchun V T l kuchlanish generatori vazifasini o ‘taydi. U Куи boshqariluvchi zanjir bilan ketm a-ket ulangan VT2 tranzistom ing em itter - baza o ‘tishini kuchlanish bilan ta ’minlaydi. VT2 tranzistor em itter - baza kuchlanishi bilan boshqarilgani munosabati bilan uning xususiyatlari UB sxem aning xususiyatlariga mos keladi. M a’lumki, UB ulangan sxem ada aktiv rejim da kollektor toki kollektordagi kuchlanishga deyarli bog‘liq bo‘lmaydi (9.3-rasm). Shuning uchun ixtiyoriy Куи dan o ‘tayotgan tok I 2 tayanch kuchlanish [/£S2bilan aniqlanadi.
7/ ekanligini am alda ko‘rsatamiz. +E mi ГТ2
I T J 9.4-rasm . Sodda BTG sxemasi. IEi va
1 E2 toklar yuqori aniqlikda = / 0 exp( ( / № / $>r ) ( 9 1 )
ifoda bilan approksim atsiyalanadi, bu yerda / 0 - teskari siljitilgan E O ‘ning to ‘yinish toki. Tranzistorlarning
va
(pT parametrlari aynan bir xil boMgani uchun
shartdan /., = /,= • (9 -2)
9.3-rasmdan 7| ” 7£l + / Д2’ =
■
218 (9.2)ni e ’tiborga olgan holda / 2 = А - 2 / Д2 (9.3) yozish mumkin. Baza toki kollektor tokidan 50-И00 m arta kichik bo‘ladi. Shuning uchun, hisoblashlarda I 2 = // deb olish mumkin. Bundagi xatolik l->2% dan oshmaydi. Demak,
yuklam a zanjiridagi chiqish toki
zanjir qanday boMishidan qat’i nazar, kirish tokini ham qiym at, ham yo‘nalish bo‘yicha takrorlaydi. Kirish toki qiymatiga kelsak, u yetarli aniqlik bilan /, = (£ Ml - 0 . 6 ) /R ga teng. I] tokning o ‘zgarmasligi barqarorlashgan kuchlanish manbai EM] dan
foydalanish hisobiga erishiladi. N atijada I 2
tokning zanjir parametrlari va
RYu ga bog‘liqligi yo‘qotiladi. Lekin bunday BTGda
tokning tem peratura bo‘yicha barqarorligi ta’m inlanmaydi, chunki baza toki
tem peratura o ‘zgarishlariga juda bog‘liq.
tokning tem peratura bo‘yicha barqarorligini ta’minlash uchun murakkabroq sxemalardan foydalaniladi. Masalan, 9.4-rasmda BTGning uchta tranzistorli sxemasi (Uilson tok ko‘zgusi) keltirilgan. Unda boshqaruvchi V T l va VT2 tranzis- torlam ig baza toklari qaram a-qarshi y o ‘nalgan. Sxemadan 9.4-rasm. Uilson tok ko‘zgusi 9.5-rasm. Aktiv tok transformatori. A
A*2 ^B\ ^E\’
A + / »2 ko‘rinib turibdi. 'gs sxemasi.
219 V T l va VT2 tranzistorlar egizak. U lam ing ishlash rejim lari bir- birinikidan kollektor - baza kuchlanish bo‘yicha farq qiladi. V T l tranzistom ing kollektor - baza kuchlanishi VT2 tranzistom ing em itter - baza kuchlanishiga teng, y a’ni qiymati kichik. VT2 tranzistom ing kollektor - baza kuchlanishi esa
rezistordagi va RYu zanjirdagi kuchlanish pasayishlari bilan aniqlanadi va sezilarli darajada katta bo‘lishi mumkin. Lekin baza toki kollektor - baza kuchlanishi qiym atiga sust bog‘langan, shuning uchun / д/= IB2. Em itter toklari ham 9.3-rasm dagi holat sabablariga ko‘ra bir-biriga teng
Natijada / 2= / 1- 2 ( / 62- / Д|) = / 1. Bu ifodadan 9.3-rasm da keltirilgan sxem ada kirish va chiqish toklarining qaytarilishi 9.4-sxem adagiga qaraganda yuqoriroqligi ko‘rinib turibdi. Q ator integral sxem alarda tayanch toki //
qiymati katta bo‘lgan kichik tokli B TG lar talab etiladi. Ushbu hollarda sodda BTG ning takom illashgan sxemasidan foydalaniladi (9.5-rasm). Bu sxem a tok transform atori sxemasi deb ataladi. Uning uchun =
be > - U BB2 > (/Ml
= E u - I t R
(9-4) ifoda o ‘rinli. Ideallashtirilgan o ‘tish VAX (9.1) dan foydalanib, u Kl = in(/, / / , ) ; £/„, = b W , / / .) (9 '5) yozish m um kin. (9.4) va (9.5) ifodalardan / _
V t
(9.6) 2 К
/ л hosil qilam iz./2 tokning berilgan qiymati asosida (9.6) dan foydalangan holda
R e rezistom ing qarshiligini topish mumkin ■
(9-7) U shbu sxem a soddaligiga qaramasdan, tem peratura b o ‘yicha barqarorlikni yaxshi ta ’m inlaydi, chunki RE rezistor orqali m anfiy TA ga ega. Hisoblashlardan tem peratura bir gradusga o‘zgarganda tokning nobarqarorligi AIf=2,5 m kA ni tashkil etishi m a’lum. Bundan tashqari. 220
R[f=\ kOm (statik qarshilik) b o ‘lganda BTGning dinamik qarshiligi 1 M Omga yaqin bo‘ladi.
ko‘p kaskadli o ‘zgarm as tok kuchaytirgichlarda kaskadlam i kuchlanish bo‘yicha o ‘zaro m uvofiqlashtirishda keng qo‘llaniladi. Bunday sxem alar sath translatorlari deb ham ataladi. U lar navbatdagi kaskad kirishidagi signalning o ‘zgarmas tashkil etuvchisini siljitishi va o ‘zgaruvchan tashkil etuvchisini buzmasdan uzatishi kerak. Eng sodda sath siljituvchi sxema bo‘lib em itter qaytargich xizmat qiladi. Uning chiqish (emitter) potensiali sathi baza potensiali sathidan U kattalikka past bo‘lib, signal Ku « 1 koeffitsiyent bilan uzatiladi. U* kattalik ochiq o ‘tish kuchlanishi deb ataladi. Gap shundaki, normal tok rejim ida (to ‘g ‘ri toklar ^ I M 4 A oralig‘ida bo‘lganda), k rem niyli p - n o ‘tishdagi kuchlanish 0,65^0,7 V bo‘ladi. M ikrorejimda esa (toklar /=10"5-^10"6 A boMganda), kuchlanishning mos o ‘zgarishlari 0,52-Ю,57 V boMadi. Shunday qilib,
toklar diapazoniga bogMiq holda
to‘g ‘ri kuchlanishlar biroz farq qiladi, lekin diapazon oraligMda ulami 0 ‘zgar mas deb hisoblash va param etr sifatida olish mumkin. Xona tempera- turasi uchun normal rejim da (/*=0,7 V, m ikrorejim da esa (/*=0,5 V deb qabul qilingan. Agar kuchlanish sathini 2U* m artaga pasaytirish kerak boMsa, u holda kuchlanish qaytargichning em itter zanjiriga to‘g ‘ri siljitilgan diod ulanadi.
Kuchlanish sathi (/*ga marta boMmagan m iqdorda siljitilishi zam r boMsa, BTGdan foydlanishga asoslangan sath siljituvchi universal sxem adan foydalaniladi. Bu sxem a 9.6-rasmda keltirilgan.
I------
I___ <-E, 9.6-rasm. Kuchlanish sathini siljituvchi universal sxema. Download 11.08 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|