Xalqaro biznes strategiyasi va tuzilishi

Integratsiya-ta'sirchanligi tizimiga (ITT) asoslangan strategiyalar


Integratsiya-ta'sirchanligi tizimi (ITT) to'rtta aniq strategiya bilan bog'liq bo'lib, ular 8.3-chizmada umumlashtirilgan. Xalqaro firmalar shulardan birini yoki kombinatsiyasini amalga oshiradi.


Mahalliy bozorni replikatsiya qilish strategiyasida firma xalqaro biznesni uning ichki biznesidan alohida va ikkinchi darajali sifatida qaraydi. Chet elda kengayishni mahalliy mahsulot uchun qo'shimcha savdo-sotiq qilish imkoniyati sifatida ko'radi. Shunday qilib, firma mahalliy mijozlarni hisobga olgan holda mahsulotlarni ishlab chiqadi va mahsulotning umr ko'rish davrlarini uzaytirish va uy bozoridagi muvaffaqiyatlarni takrorlash uchun xalqaro biznesni olib boradi. Bunday firma o'zining chet el operatsiyalaridan ozgina foydali bilimlar o`lzashtirishn kutadi.


8.3-chizma. Integratsiya-ta'sirchanligi tizimi (ITT) yuxzaga keladigan 4 aniq strategiyalr

Tovarlarni ishlab chiqaradigan va sotadigan firmalar (masalan, xom ashyo va asosiy qismlar) ba'zida uy sharoitida replikatsiya strategiyasidan foydalanadilar, chunki bunday mahsulotlar ko'p hollarda xalqaro miqyosda murakkab yondashuvini talab qilmaydi. Strategiya muvaffaqiyatga erishishi mumkin, agar firma faqat ichki bozorga o'xshash bozorlarni maqsad qilsa.

Mahalliy bozorni replikatsiya qilish strategiyasi odatda kichik firma tomonidan qo'shimcha savdolarni amalga oshirish uchun chet elga sotmoqchi bo'lgan mahsulotlari bilan qo'llaniladi. U bir nechta tashqi bozorlarning vositachisi bilan mahsulotni import qilish va tarqatish to'g'risida shartnoma tuzadi va odatda uni chet ellik mijozlarga moslashtirmaydi. Chunki menejment xalqaro biznes haqida kam ma'lumotga ega va odam va moliyaviy resurslari cheklangan, firma asosan chet el vositachilariga ishonadi. Asosiy natijalar shundan iboratki, u o'z mahsulotlarini chet elga qanday sotilishini ozgina nazorat qiladi. Chet elda firma odatdagidek uyda qilganini takrorlash tashqi bozorlarda raqobatdosh ustunliklarni beradi. Binobarin, aksariyat xalqaro miqyosdagi firmalar uchun mahalliy bozorni replikatsiyasi odatda uzoq muddatli strategiya emas, balki dastlabki, vaqtinchalik yondashuv hisoblanadi.
Ikkinchi, yanada rivojlangan yondashuv - bu multimahalliy strategiya (ba'zida multilokal strategiya deb ham ataladi), bunda baynalmilallashuvchi firma tashqi bozorlarda filial yoki sho'ba korxonalarini rivojlantiradi. Firma har bir chet el bo'linmasidagi menejerlarga avtonomiyani topshiradi, bu ularga mustaqil ishlashga va mahalliy hoxishlar va talablarga javob berishga imkon beradi. Ushbu strategiyadan foydalangan holda, bosh-ofislar milliy bozorlar o'rtasidagi farqlarni tan olishadi va taqqoslashadi. Natijada, firma sho'ba kompaniyalarga mahsulot va boshqaruv usullarini mamlakatlar bo'yicha turlicha bo'lishiga imkon beradi. Firmaning turli mamlakatlardagi menejerlari ko'pincha mezbon mamlakat fuqarolari bo'lib, mustaqil ishlashga moyil bo`lishadi. Ular boshqa mamlakatlardagi menejerlar bilan bilim va tajriba almashish uchun juda kam rag'batlantiradilar. Mahsulotlar va xizmatlar har bir mamlakatning o'ziga xos ehtiyojlariga mos ravishda ehtiyotkorlik bilan moslashtiriladi.
N estlé oziq-ovqat va ichimliklar giganti (www.nestle.com) uzoq vaqtdan beri multimahalliy strategiyani qo'llagan. Mamlakatning har bir sho'ba korxonasida firma korporativ strategik ko'rsatmalarni o'ziga xos mahalliy ehtiyojlar va sharoitlarga moslashtiradigan yuqori darajadagi avtonom menejerlardan foydalanadi. Ushbu yondashuv tufayli Nestlé ko'pincha har bir bozorda mahalliy firma sifatida qabul qilinadi. Masalan, firma Nescafé brendining tez tayyorlanadigan qahvalarining ta'mini moslashtiradi. Ispaniyada qahva o`tkir, to'liq ta'mga ega. Shimoliy Yevropada u yumshoq va xushbo'y. Mamlakatga qarab Nestlé o'z mahsulotlarini turli kanallar, jumladan supermarketlar, kichik do'konlar, savdo rastalari, savdo avtomatlari, ko'chma sotuvchilar va hattoki uyma-uy sotish mahalliy sotuvchilar tomonidan ko'pincha velosipedda to'g'ridan-to'g'ri yetkazib berishni osonlashtiradigan qishloqlar o'rtasida tarqatish aloqalaridan foydalanadi. Nestlé shuningdek o'z marketingini moslashtiradi. Nigeriyada u kichik omborlar tarmog'ini qurdi va yuk mashinalari orqali yuklarni yetkazib beradi. Xitoyda firma mahalliy sotuvchilar tomonidan, ko'pincha velosiped orqali to'g'ridan-to'g'ri yetkazib berishni osonlashtiradigan qishloqlar o'rtasida oddiy tarqatish aloqalarini yaratdi. Nestlé shuningdek o'z marketingini moslashtiradi. Masalan, Rossiyada vatanparvar ruhdagi reklama rus tarixi va adabiyotini urg`u beradi. Afrikada firma mahalliy qo'shiqchilarni yollab qishloqlarga tashrif buyurib, ko'ngil ochish va mahsulot namoyishlarini amalga oshirishadi. Nestlé shuningdek, Braziliya va Xitoy kabi bozorlarda mahsulotlarining arzonroq narxlarini mahalliy sotib olish qobiliyatiga mos ravishda belgilaydi.
Multimahalliy yondashuv bir nechta afzalliklarga ega. Agar xorijiy sho'ba korxona zavod bilan kirsa, mahalliy ishlab chiqarilgan mahsulotlar mahalliy bozorga yaxshiroq moslashtirilishi mumkin. Bunda, bosh ofisdagi xodimlarga minimal bosim mavjud, chunki mahalliy operatsiyalar har bir mamlakatda alohida menejerlar tomonidan boshqariladi. Cheklangan xalqaro tajribaga ega bo'lgan firmalar multimahalliy strategiyani oson variant deb bilishadi, chunki ular ko'plab vazifalarni o'z mamlakatlari menejerlariga (yoki chet ellik distribyutorlar, franshizalar yoki litsenziatlar, ular foydalaniladigan joylarda) topshirishlari mumkin.
Multimahalliy strategiyaning ba'zi kamchiliklari bor. Har bir chet el yordamchi menejeri mahalliy strategik rejani, tashkiliy madaniyatni va bosh-ofisdan ancha farq qilishi mumkin bo'lgan ish jarayonlarini ishlab chiqishga intiladi. Filiallar o'zlarining bilimlari va tajribalarini firmaning boshqa mamlakatlar bozorlaridagi menejerlar bilan bo'lishish uchun unchalik rag'batlantirmaydi. Bu miqyos samarasining tejamkorligini pasayishiga olib kelishi mumkin. Cheklangan ma'lumot almashish esa, shuningdek, bilimga asoslangan raqobatbardosh ustunlikni rivojlantirish imkoniyatini kamaytiradi. Multimahalliy strategiya individual bozorlarga ko'proq tezroq moslashish imkonini beradigan bo'lsa-da, u samarasiz ishlab chiqarishga olib kelishi mumkin, ya`ni ortiqcha operatsiyalarga, ortiqcha moslashtirilgan mahsulotlarning ko'payishiga va operatsion xarajatlarning oshishiga olib kelishi mumkin.
Ushbu kamchiliklar oxir-oqibat boshqaruvni uchinchi uslubi - global strategiya foydasiga multimahalliy strategiyadan voz kechishga olib kelishi mumkin. Global strategiya asosida bosh-ofisda ortiqcha xarajatlarni minimallashtirish va butun dunyo bo'ylab maksimal samaradorlik, o'rganish va integratsiyaga erishish uchun o'z mamlakatidagi operatsiyalar ustidan jiddiy nazorat o'rnatishga intiladi. Haddan tashqari global strategiyada firma: "Nima uchun hamma joyda bir xil narsani, bir xil shaklada ishlab chiqarmaslik kerak?" degan savolni o`z oldilariga qo`yichadi. Shu sababdan, global strategiya xalqaro operatsiyalarni markaziy muvofiqlashtirish va nazorat qilishga e`tabor qaratishadi. Bosh ofisning menejerlari ko'pincha firmaning butun dunyo bo'ylab faoliyati uchun katta darajada javobgardirlar. R&D va ishlab chiqarish kabi tadbirlar bosh-ofisda markazlashtirilgan bo'lib, menejment dunyoni bitta katta bozor sifatida ko'rishga intiladi.
M isol sifatida Samsung Electronics kompaniyasining global strategiyasini (www.samsung.com) olsak. Bir vaqtlar Janubiy Koreyada maishiy texnika ishlab chiqaruvchisi bo'lgan ushbu firma hozirda kompaniyaning bosh-ofisidan global faoliyatning keng ko`lamini boshqaradi. Uning yaxlit qiymat zanjirlari Samsung kompaniyasining maishiy elektronika, texnologiya, ishlab chiqarish va tarqatish bo'yicha eng ilg'or tajribasini o`zida mujassamlaydi. Uning muhandislari doimiy ravishda umumiy qismlar va qismlarga asoslangan yetakchi mahsulotlarni ishlab chiqarishning eng tejamli usullarini izlaydilar. Osiyo, Yevropa va Amerikadan kelgan Samsung R&D tadqiqotchilari rivojlanish uchun global guruhlarda ishlaydi va yarim o'tkazgichlar, tekis ekranli televizorlar, smartfonlar va boshqa platformalar asosida standartlashtirilgan platformalarga asoslangan boshqa elektronika mahsulotlarini doimiy rivojlantirishga harakat qiladilar. Masalan, ushbu firma dunyo bo'ylab bir necha yuz million dona sotilgan Galaxy smartfonini ishlab chiqdi. Oddiy Samsung smartfonida ichki elektronika mahsulot sotilgunga qadar bir xil bo'ladi. Ichki dastur turli xil milliy didlarga mos ravishda turli xillashtiriladi. Kompaniyaning intranet tarmog'i R&D guruhlariga Samsung mahsulotlariga, qayerda ishlab chiqarilgan bo'lsa ham, birlashtirilishi imkonini beradigan g'oyalar va xususiyatlarni o`zlashtirish imkonini beradi.
Samsung Janubiy Koreyaning umumiy eksportining qariyb beshdan bir qismi uchun mas'ul bo'lgan maishiy elektronikaning yetakchi ishlab chiqaruvchisi. Firmaning global strategiyasi dunyo bo'ylab birinchi darajali yetkazib beruvchilarga va arzon narxlardagi mamlakatlarda ishlab chiqarishga tayanadi.
Ehtiyot qismlar va butlovchilar qismlar cheklangan miqdordagi eng yaxshi yetkazib beruvchilardan olinadi(outsource). Ushbu yetkazib beruvchilar imkon qadar ko'proq Samsung fabrikalariga yetkazib berish uchun global miqyosda ishlaydi. Samsung xarajatlarni past darajada ushlab turish uchun ishlab chiqarishning ko'p qismini Xitoy, Braziliya va boshqa rivojlanayotgan bozorlarda amalga oshiradi. Samsung 120 dan ortiq mamlakatlarda o'z smartfonlarini sotmoqda. Marketing faoliyati standartlashtirilgan va Samsungni dunyo miqyosida taniqli brendga aylantirishga qaratilgan. Global strategiyaga e`tibir qaratib, Samsung o'zining qiymat zanjirlarini optimallashtiradi va butun dunyo bo'ylab yuksak ko'rsatkichlaridan bahramand bo'ladi.
Global strategiya ko'plab afzalliklarni taklif etadi. Bu dunyo miqyosidagi imkoniyatlaridan foydalanish uchun muhim qobiliyatini rivojlanishini ta'minlaydi. Bu kompaniyani barcha filiallari orasida millatlararo o'rganish va o'zaro bilimlarni almashish imkoniyatlarini oshiradi. U tejamkorlikni keltirib chiqaradi, buning natijasida operatsion xarajatlar past bo'ladi. Global strategiya, avvalambor ishlab chiqarish va boshqa jarayonlarni soddalashtirish orqali mahsulot va jarayonlarning sifatini yaxshilashi mumkin. Sifatli mahsulotlar jahon miqyosida tan olinishi, iste'molchilarning afzalligi va samarali xalqaro marketing dasturlarini keltirib chiqaradi.
Ko'pgina omillar global strategiyani amalga oshirishni osonlashtiradi, shu jumladan xaridorlarning hoxish va istaklarining butun dunyo bo`ylab bir xillashishi, jahon brendlarini tobora ko'proq qabul qilishi, yagona texnologiyalardan foydalanish tarqalishini kuchayishi (ayniqsa sanoat bozorlarida), xalqaro hamkorlikdagi qo`shma korxonalarining tarqalishi va globallashuv va ilg'or kommunikatsiya texnologiyalari effektlari.
Boshqa yondashuvlar singari, global strategiya ham kamchiliklarga ega. Keng tarqalgan xalqaro operatsiyalar faoliyatini yaqindan muvofiqlashtirish menejment uchun qiyin. Kompaniya bosh-ofislar va uning filiallari o`rtasidagi hamda filiallarining o`zaro doimiy aloqalarni olib borishi kerak. Haddan tashqari holatda, global strategiya mahalliy bozorlarda ta'sirchanlik va moslashuvchanlikni yo'qotishiga olib kelishi mumkin.