Xalqaro mintaqashunoslik fanidan

3. Mintaqalar tasnifi
Boshqa bir asosiy manfaat regionalizatsiya jarayoni globallashuvga bog‘langanmi yoki antinomikmi. Ikkinchi farazda, regionalizatsiya jarayoni ichki integratsiyani oshiradi, ammo asosan bojxona to‘lovi orqali global integratsiyani pasaytiradi. Birinchi farazda, qarama-qarshi holatda shu narsa ta’kidlanadiki, regionalizatsiya global savdoni ta’minlaydi. 1990-yillardagi ideologik muhitda, Yevropa integratsiyasi YeI 1993-yil xizmatlar va tovarlarning erkin aylanishi bilan butunlay integratsiyalanganda potensial xavf sifatida ko’pgina iqtisodiy mualliflar orqali qabul qilingan (Krugman, 1991; Frankel, 1995). Asosiy qo‘rquv shundaki, ichki iqtisodiy integratsiya iqtisodiy jarayon uchun eng zo‘r muhit sifatida (neo)liberal mualliflar orqali ko‘rib chiqilgan jahon erkin savdosi bo‘lgan iqtisodiy ko‘pdavlatlilikka cheklash sifatida harakatlanuvchi iqtisodiy bojxona orqali birlashishi mumkin(Richard va Zanin, 2009). Biroq, 1990-yillarning oxirida bu qo‘rquvlar pasaygandek tuyo’ladi va hududiy erkin savdo kelishuvlari haqida qarashlar butunlay o‘zgargan. Albatta, ko‘pgina mualliflar shuni ko‘rsatishdiki, ichki tarzda integratsiyalashgan makrohududlar iqtisodiy himoyalangan hududlarga olib bormadi(Anselin va O‘. Lofin, 1996; Poon, 1997). Qarama-qarshi holatda ichki va tashqi savdo ikkalasi ham yuqori darajalarda rivojlandi. Shu bois, regionalizatsiya haqida nazariy qarashlar rivojlangan holatda o‘zgardi, bu vaqtda maqsad bir xilligicha qoldi: o‘sayotgan liberizatsiya va savdo. Ba’zi mualliflar uchun, regionalizatsiya ikkinchi darajali holat sifatida ko‘riladi, boshqalar uchun esa bu global shkalada liberalizatsiyani to‘ldirishda muhimdir(Bhagvati, 1992; Mashayeki va Ito. 2005; Richard va Zanin. 2009). Bu ikkinchi qarash aniq tarzda 2009-yilgi jahon rivojlanishida Jahon Banki orqali qabo’l qilingan .
Agar oxirgi maqsad asosan “uchinchi dunyo” deb ataluvchi mamlakatlar uchun jahon shkalasida iqtisodiy integratsiya bo‘lsa, makro-hududli integratsiya hozir keng tarzda bu maqsadga erishishda yaxshi yo’l sifatida qabo’l qilinadi. Bu shuning uchunki, bunday integratsiya yuqori aglomeratsiya iqtisodlarini qo‘llab-quvvatlash orqali iqtsodiy rivojlanishni kuchaytira oladi va liberalizatsiya cheklangan hududiy asosda siyosiy jihatdan yaxshiroq qabo’l qilingan. Qisqa qilib aytganda, regionalizatsiya hozir umumiy tarzda ijobiy jarayon sifatida ko‘riladi, chunki savdo va globallashuvni ta’minlaydi va ta’minlanuvchi savdo hududiy iqtisodiy rivojlanishni o‘zlashtirishi kutiladi. Globallashuv tabiatidagi asosiy farq dastur va globallashuv qarashi sifatida milliy davlatning pasayishidir va shuning uchun bu jahon o‘zgarishini tushunishga eng zo‘r yo’lni ko‘rsatib beradi. Bu asosda asosiy zamonaviy ijtimoiy jarayonlar global darajada sodir bo‘ladi, ya’ni milliy davlatlarning o‘rtacha darajasi: transmilliy korporatsiyalar qudratining o‘sishi, yangi kommunikatsion texnologiyalar orqali qilingan madaniy almashinuvlar, muayyan joylarda kamroq o‘rnatilgan ijtimoiy jahon elitasining kurinishi va turli xil darajalarda siyosiy qatnashuvlar .
Ko‘pgina turli soha maktablari bu qarashni ko‘rilayotgandek qabo’l qilinsa, global shaharlar va tarmoq aloqasi farqlanuvchi sifatida ko‘riladi, chunki bu shuni olg‘a suradiki, Taylorning empirik “jahon shahar tarmog‘i aloqasi Wallersteinning jahon tizimlari analizidan keladi” nazariyasiga qaramasdan globallashuvning asosiy kuchi shaharlar bo‘ladi.
Zamonaviy dunyoda geografik alomatlariga ko‘ra g‘arb, amerika va sharq regionalizmi farqlanadi.

G‘arb regionalizmi. Har qanday jamiyatda shaxs manfaat va huquqlarining ustuvorligiga asoslangan Yevropa regionalizmi muvaffaqiyatli rivojlanmoqda.

Amerika regionalizmi. Amerika liberalizmi G‘arb liberal qadriyatlaridan foydalangan holda yuqori texnologiyalar jo‘g‘rofik periferiyasiga aylandi.
Sharq regionalizmi. Xitoy va boshqa Osiyo davlatlai Sharq regionalizmidan foydalanmoqda, avtoritar davlat hokimiyati bilan bosqichma-bosqich jahon bozoriga ochiq bo‘lishga asoslanadi.

Mintaqalar klassifikatsiyasi

1) Iyerarxik alomatlariga ko‘ra makromintaqa, davlat darajasidagi mintaqa va submintaqa kabi uch darajaga ajratiladi.

Makromintaqalarga global miqyosdagi yirik hududiy tuzilmalar tegishli bo‘ladi. Masalan makromintaqalarga Yevropa Ittifoqi va boshqa xalqaro mintaqaviy guruhlar kiradi.
Davlat zamonaviy xalqaro munosabatlarning asosiy subyekti hisoblanadi,u o‘z vazifalarining bir qismini yuqori yoki quyi turuvchi mintaqaviy darajalarga beradi.
Submintaqa bu asosiy mintaqalardan bir taksonomik pog‘ona quyi turuvchi mintaqa hisoblanadi.
2) Funksional belgilariga ko‘ra mintaqalarning bir qator tiplari farqlanadi.
1 Kollektiv xavfsizlikni ta’minlovchi yagona harbiy –strategik tizimga tegishli davlat geosiyosiy (geostrategik) mintaqani hosil qiladi.
2 Geosiyosiy (nizoli) mintaqa
3 Ma’muriy mintaqa –siyosiy-ma’muriy to’zumning taksonomik darajasi markaziy hokimiyat u orqali mintaqaviy siyosatini amalga oshiradi.
4 Iqtisodiy mintaqa-xalqaro mehnat taqsimotida ixtisoslashgan ishlab chiqarish hududi.
5 Sotsiomadaniy mintaqa – tamadduniy kod uzoq vaqt davomida shakllangan hududiy birlik.
Yevropa regionalizmi to‘g‘risidagi deklaratsiyaga ko‘ra, Yevropa mintaqasi, transchegaraviy va muommoli mintaqalarga ajratiladi.
Yevropa mintaqasi bevosita davlat darajasidagi ma’muriy birliklar. Mintaqa tegishli siyosiy vakolatlari majud hukumatga ega.
Transchegaraviy mintaqa – ikki yoki bir qancha davlat chegara hududiy jamoalarini o‘z ichiga oluvchi mintaqadir. Unda konsolidatsiyalangan budjet iqtisodiy, transport, madaniyat, fan, ta’lim va ekologiya sohalarida qo‘shma dasturlarga ega bo‘ladi.
Muammoli mintaqalar, kam rivojlangan, sanoati inqirozli qishloq xo‘jaligi davlatlari muammoli mintaqalar maqomiga ega.
Iqtisodiy munosabatlariga ko‘ra:
1. Donor mintaqa
2.Depressiv mintaqa