Xalqaro nordik universiteti "Maktagacha ta`lim" yo’nalishi

---

XALQARO NORDIK UNIVERSITETI
“Maktagacha ta`lim” yo’nalishi
“Yozish va taqdimot qilish kompetensiyasi” fanidan
Abdulla Qodiriy hayoti va ijodi
mavzusida tayyorlagan
TEZIS
Bajardi: Saboxat Usmonova
2023-yil
NORDIC INTERNATIONAL UNIVERSITY

---

Mavzu: Abdulla Qodiriy hayoti va ijodi
Xalqaro Nordik Unversiteti
Saboxat Usmonova
Maktabgacha ta’lim(sirtqi) yo’nalishi
1-bosqich talabasi.
Annotatsiya:
Abdulla Qodiriy hayoti va ijodi
Kalit so’zlar:
Kirish Abdulla Qodiriy (asosiy taxalluslari:
Qodiriy, Julqunboy) (1894.4.10-Toshkent-1938.10.4) – XX a. yangi oʻzbek
adabiyotining ulkan namoyandasi, oʻzbek romanchiligining asoschisi; 20-
yillardagi muhim ijtimoiy-madaniy jarayonlarning faol ishtirokchisi. Bogʻbon
oilasida tugʻilgan. Otasi Qodirbobo (1820—1924) xon, beklar qoʻlida
sarbozlik qilgan, rus bosqini paytida (1865) Toshkent mudofaasida
qatnashgan. Otasi boshidan oʻtgan sarguzashtlar Abdulla Qodiriyning qator
asarlari, xususan tarixiy romanlarining yuzaga kelishida muhim rol oʻynagan.
Abdulla Qodiriy musulmon maktabida (1904–06), rus-tuzem maktabida
(1908–12), Abulqosim shayx madrasasida (1916–17) taʼlim oldi;
Moskvadagi adabiyot kursida (1925–26) oʻqidi. Yoshligidanoq qadimgi
Sharq madaniyati va adabiyoti ruhida tarbiya topgan; arab, fors va rus
tillarini oʻrgangan. Jahon adabiyotini ixlos bilan mutolaa qilgan.
Asosiy qism: Oilasi kambagʻallashganligi sababli bolalikdan
mustaqil mehnat qila boshladi, turli kasblarni egalladi, mahalliy
savdogarlarga kotiblik va gumashtalik qildi (1907–15). 1917-yil Oktabr
davlat toʻntarishidan soʻng Eski shahar ozuqa qoʻmitasining sarkotibi
(1918), „Oziq ishlari“ gazetasining muharriri (1919), Kasabalar
shoʻrosining sarkotibi (1920), „Mushtum“ jurnalining tashkilotchilaridan va
tahrir hayʼati aʼzosi (1923–26).
Adabiyotlar: Abdulla Qodiriy ijodiy faoliyatining boshlanishi 1910-
yillarning oʻrtalariga toʻgʻri keladi. „Sadoi Turkiston“ gazetasining 1914-yil
1-aprel sonida Abdulla Qodiriy imzosi bilan „Yangi masjid va

---

maktab“ sarlavhali xabar bosiladi. Bu boʻlajak adibning matbuotdagi
dastlabki chiqishi edi. Oradan koʻp oʻtmay, uning „Toʻy“, „Ahvolimiz“,
„Millatimga“, „Fikr aylagil“ kabi sheʼrlari, „Baxtsiz kuyov“ dramasi,
„Juvonboz“ hikoyasi chop etiladi (1914—1915). Abdulla Qodiriy ijodining
dastlabki namunalari boʻlgan bu asarlar millatparvarlik, maʼrifatparvarlik
ruhida yozilgan boʻlib, jadidchilik gʻoyalari bilan sugʻorilgandir. Muallif
unda xalqning zabun holatidan kuyib soʻzlaydi, millatni uygʻonishga daʼvat
etadi, fikrlashga chorlaydi. Abdulla Qodiriyning „Uloqda“ hikoyasi (1916)
avvalgi asarlari bilan tenglashtirib boʻlmaydigan darajada yuqori boʻlib, XX
tongidagi oʻzbek realistik adabiyotining choʻqqisi, realistik hikoyaning eng
yaxshi namunasi hisoblanadi.
Abdulla Qodiriyning tarixiy romanlari 20-yillardagi yangi oʻzbek
adabiyoti oldida turgan murakkab gʻoyaviy-badiiy muammolarning juda
koʻpini yechib berib, adabiy taraqqiyotning tezlanishiga xizmat etdi.
Keyinroq oʻzbek adabiyotining atoqli vakillari qatoriga koʻtarilgan Oybek,
Gʻafur Gʻulom, Abdulla Qahhor Abdulla Qodiriy ijodining katta taʼsiri ostida
yetuk yozuvchi boʻlib yetishdilar. Abdulla Qodiriy ijodining milliy
adabiyotlarga taʼsirini tojik, turkman, qozoq va qirgʻiz adabiyotining
Sadriddin Ayniy, M. Avezov, X. Deryayev, Chingiz Aytmatov singari yirik
vakillari ham qayta-qayta qayd etishgan. Nemis adabiyotshunoslari N.Tun,
I. Baddauf, amerikalik tadqiqotchilar E. Olvort, Xristofor Murfi, asli eronlik
amerika olimi Eden Nabi Abdulla Qodiriy ijodi boʻyicha jiddiy ishlar
qilganlar. Abdulla Qodiriy ijodidagi chuqur mazmunni jozibador va ravshan
shaklda ifoda eta olish, hayotdan yirik va salmoqli voqealarni tasvir uchun
tanlay olish, hayotdagi dramatik vaziyatlarga eʼtibor, shaklning ixchamligi
va katta prozada ortiqchaliklardan xoli ifodaning ustunligi, soʻzning
maʼnoga mosligi va yorqinligi, hammadan ham muhimi – kishilar
harakteridagi muhim xususiyatlarni koʻra olish va tasvir eta bilish yosh
avlod uchun doimo ibrat namunasi boʻlib kelmoqda. Oybek aytganidek,
„Oʻtkan kunlar“ romanida yozuvchi til ustida katta mahorat koʻrsatadi.
Romanning tili haqiqatan boy, boʻyoqli, sodda, ifoda kuchi zoʻr, ommaga
anglashilarlik bir tildir. Oʻzbek adabiy tilining shakllanishida bu asarning
roli, shubhasiz, katta. Abdulla Qodiriy yosh adabiy avlodni doimo jahon
realistik adabiyotidan oʻrganishga chaqirar, oʻzi ham jahon klassiklarini
mutolaa etish va ularning asarlarini oʻzbekchaga tarjima qilish jarayonida
realizm ustalaridan oʻqib-oʻrganib borar edi. Adib oʻz kasbi haqida toʻxtalib
shunday degan edi:
XULOSA „Yozuvchilikda bir qonun bor: hammadan ilgari maʼno, undan

---

soʻng shu maʼnoni ifoda qilish uchun soʻz qurish, soʻzgina emas,
sanʼatkorona, yaʼni shundogʻ soʻzki, aytmoqchi boʻlgan fikringizning
ifodasi uchungina maxsus yaratilgan boʻlib, yasama boʻlmasin. Mana shu
shartni bajarib, bu jihatdan taʼmin etilgach, boshqa masalalarga oʻtishga
haq olgan boʻlasan…“.
Elektron resurslar:
https://uz.wikipedia.org
Fayllar.org