Xalqaro turizm

Informatikaning texnologik muammolarini sanang.

Informatika fani va uning mohiyati nimada ?

Informatikaning turistik firmalarni boshqarilishiga ta 'siri qanday?

5. Informatika, kibernetika va axborot nazariyasi aloqalari qanday amalga
oshiriladi?

6. 
   Komputer tizimlari klasslarini ayting (funksional belgilariga qarab).
   
7. 
   GDS evolutsiyasining qanday bosqichlari mayjud?
   
8. 
   Asosiy GDSlarni xarakterlang.
   
9. 
   Internet tarmog'iga GDSni integratsiyalashuvi afzalligi nimada?
   

10. 
    Turistik biznesda Internet texnologiyalarning qo 'llanish yo 'nalishlarini sanang.
    
11. 
    SAYT osti tizimlarini tashkil qiluvchi tizimlarini ayting.
    
12. 
    SAYT ishlanmalari bosqichlarini qisqacha yozing.
    
13. 
    Onlayn rejimida turlarni bronlashtirish bozori dinamikasi qanaqa ?
    
14. 
    Turizmni rivojlantirish uchun Internet texnologiyalarning qo'llanish imkoniyatlari qanday?
    
15. 
    Marketing texnologiyasi va turmahsulotlarni sotishda Internet portlari qanday ml о 'ynaydi?
    
16. 
    Turistik saytlarning asosiy elementlarini ayting.
    
17. 
    Internetda saytlarning jalb etish mezonlari va xususiyatlarini xarakterlang.
    

18. Siz onlayn bronlashtirishning asosiy xorijiy turistik saytlaridan
qaysilarini bilasiz?

19. 
    Ispaniyaning «Tourspain» Web saytlari texnologik hal qilishlari afzalligi nimalardan iborat?
    
20. 
    «Tourspain» Internet agentligining asosiy ta'rifini sanang.
    
21. 
    Irland «Gulliver» Internet tizimlarining afzalligi nimadan iborat?
    

161

IX bob. XALQARO TURISTIK TASHKILOTLAR

1. 
   Turizm sohasida xalqaro hamkorlik.
   
2. 
   Butunjahon turistik tashkiloti.
   
3. 
   Nodavlat, tijorat va milliy xalqaro turistik tashkilotlar.
   

9.1. Turizm sohasida xalqaro hamkorlik

Yangi ming yillik asrida turizm sohasi juda ko'pgina mamlakatlarda yangi ish o'rinlari yaratishda, xorijiy valuta tushumlarini ko'paytirishda tez sur'atlarda o'sayotgan iqtisodiy sektorda yetakchi o'rinni egallab kelmoqda.
Xalqaro turizm ham jahonda eksport tarmog'i hisoblanadi va juda ko'p mamlakatlarda to'lov balansiga amal qilishda muhim omil sanaladi. So'nggi yillarda turizm dunyoda aholi bandligining muhim generatoriga aylandi. U jahon infrastrukturasiga katta miqdorda investitsiyalarni jalb etmoqdi. Bu esa mahalliy aholining ham, tashrif buyuruvchilarning ham turmush farovonligini yaxshilashga xizmat qiladi. Turizm davlat g'aznasiga soliq ko'rinishidagi pul tushumlari ko'payishini ta'minlaydi. Turizm sohasida juda ko'p ish o'rinlari turistik korxonalar rivojlanayotgan hududlarda paydo bo'ladi. Bu esa iqtisodiy imkoniyatlarni muvozanatlashtirish, qishloq aholisini barcha qulaylikka ega shaharlarga qarab oqishining oldini olishga yordam beradi.
Madaniyatlararo xususiyatlarni anglash va ko'ra bilish haqida shaxsiy aloqalarni o'rnatish turizm sohasi tufayli shakllanadi.Turizm xalqaro hamfikrlikni mustahkamlash va xalqlar o'rtasida hamkorlikni kuchayti-rishda keng ufqlar ochadi.
Xalqaro turistik aloqalarning jadal rivojlanishi ko'psonli xalqaro tashkilotlarning tashkil etilishiga olib keldi. Bu sohada xalqaro iqtisodiy munosabatlarni yaxshilashga, hamkorlik qilishga keng imkoniyat yaratadi. Hozirgi kunda xalqaro turizmni rivojlantirish masalalari bilan shug'ullanuvchi dunyoda turli maqom va kasbdagi 70 ga yaqin xalqaro tashkilotlarni sanash mumkin. Ularga jumladan quyidagilar kiradi:

• 
  BMT tizimidagi ixtisoslashgan tashkilotlar;
  
• 
  BMTning boshqa tashkilotlari, ularda xalqaro turizmni rivojlantirish masalalari onda-sonda muhokama etiladi va bu faoliyat sohasida asosiy hisoblanmaydi;
  
• 
  Ixtisoslashgan nodavlat tashkilotlari;
  
• 
  Turizm bo'yicha xalqaro tijorat tashkilotlari;
  
• 
  Xalqaro turizmni rivojlantirishda hamkorlik qiluvchi milliy va
  

162
hududiy tashkilotlar.
BMT tizimidagi xalqaro turizmni rivojlantirish masalalari bo'yicha shug'ullanuvchi tashkilotlar qatoriga quyidagilar kiradi:

• 
  birinchi marta 1963-yil Rimda o'tkazilgan turizm va sayohat bo'yicha BMT konferensiyasi;
  
• 
  iqtisodiy va ijtimoiy Sovet (EKOSOS). 1968-yil Bern (Shveysariya)da rivojlanayotgan mamlakatlarda turizm muammolari bo'yicha BMTning hududlararo maxsus seminarini o'tkazdi;
  
• 
  savdo va taraqqiyot bo'yicha BMT konferensiyasi (YUNKTAD). 1972-yil III sessiyada «Turizmni rivojlantirish* rezolyutsiyasi qabul qilindi. Unda xalqaro turistik almashinuv statistikasi rahbarlik prinsiplari to'g'risidagi masala ham aks etgan;
  
• 
  hududiy iqtisodiy komissiya. 1975-yil BMT Yevropa iqtisodiy komissiyasi (YEEK) Yugosloviyada xorijiy turizmni rivojlantirish masalalari bo'yicha konferensiya o'tkazdi;
  
• 
  BMT ta'lim, madaniyat, fan masalalari tashkiloti (YUNESKO);
  
• 
  xalqaro mehnat tashkiloti (MOT);
  
• 
  xalqaro assotsiatsiya transport aviatsiyasi (ILTA).
  

BMT tizimida ixtisoslashgan tashkilotlar qatoriga: Butun jahon turistik tashkiloti (BTT) ham kiradi. U 1975-yilda BMTning ixtisoslash­gan organi sifatida tashkil etilgandi. Turizm bo'yicha 100 dan ziyod mamlakatlar hukumat tashkilotlari birlashtirgan. Ko'plab hukumat va nodavlat tashkilotlarini kuzatuvchi sifatida ham ishtirok etadi. Bu tashkilot maqsad va vazifalari uning Nizomiga muvofiq «Iqtisodiy rivojlanishga, tinchlikka, o'zaro hurmat va gullab-yashnashga, xalqaro munosabatlarda o'zaro hamfikrlikka turizmni rivojlantirish orqali hissa qo'shishdir». Uning tomonidan xalqaro turizm sohasida bir qator deklaratsiyalar qabul qilingan. Ular orasida jahonda turizm to'g'risida Manila deklaratsiyasi, Akapulko hujjati, turizm bo'yicha Hartiya va turist axloq kodeksi, turizm bo'yicha Gaaga deklaratsiyasi bor.

9.2. Butunjahon turistik tashkiloti

Butunjahon turistik tashkiloti turizm sohasida yetakchi xalqaro tashkilot hisoblanadi. Turistik siyosat masalalarini muhokama qilishda global forum bo'lib xizmat qiladi. Shuningdek, turistik statistika va turizm sohasida amaliy texnologiyalar manbayidir.
BTT - World Tourism Organization, WTO, turistik tashkilotlar

163

rasmiy xalqaro ittifoqi, merosxo'ri sifatida 1975-yil tashkil etilgan. BMT bosh Assambleyasi EKOSOS bilan kelishgan holda BTTni hukumatlararo tashkilot maqomini tan olgan.
2002-yilda uning tarkibiga 139 mamlakat, 6 hudud va 350 ga yaqin xususiy sektor, o'quv yurtlari, turistik assotsiatsiyalar va mahalliy turistik tashkilotlar kirgan.
BTTning Butunjahon turistik tashkiloti shtab kvartirasi Madrid (Ispaniya)da joylashgan. Unda dunyoning barcha joylaridan turizm sohasidagi 90 mutaxassis xodimlar ishlaydi. BTT hukumatlararo tashkilot hisoblanib, BMT topshirig'iga ko'ra hamma uchun ochiq turizmni rivojlantirish, turizm harakatiga keng ko'lam baxsh etishda markaziy va hal qiluvchi rol o'ynash vazifasi yuklangan.
BTTning asosiy vazifasi yana yangi ish o'rinlari yaratish va iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish, atrof-muhitni, madaniy merosni muhofaza etish va targ'ib qilish hamda dunyoda turizm orqali inson huquqlarini hurmat qilishga erishish hisoblanadi.
BTTning asosiy maqsadlari:
• iqtisodiy taraqqiyot vositalari sifatida turizmni qo'llab-quwatlash va tinchlikni, xalqlararo o'zaro tushunishni, farovonlikni, tili, irqi, jinsi, diniy e'tiqodidan qat'i nazar inson huquqlariga rioya etilishni ta'minlash;
• turizm sohasida rivojlanayotgan mamlakatlar manfaatlariga rioya etish. BTT yetarli rejalashtirish, boshqaruv va monitoring bo'lmasa turizm
madaniy, ekologik va ijtimoiy taraqqiyotga salbiy ta'sir qiladi deb hisoblaydi. Shu munosabat bilan BTT hukumatlarni, xususiy sektor, mahalliy hukumat organlari va nodavlat tashkilotlari bilan hamkorlikda turizm sohasida muhim rol o'ynashga chaqiradi.
BTT fikricha, turizm bizning davrimizda faoliyatning dinamik turi sifatida qashshoqlikka qarshi kurashda samarali foydalanilishi mumkin. BTT kambag'allikka barham berish vositasi sifatida turg'un turizmni rivojlantirish bo'yicha yangi tashabbuslarda o'z kuchini YUNKTAD bilan birlashtirdi. «Turg'un turizm - kambag'allikka barham* (ST-EP) dasturi tashkilotni uzoq muddatga ishlashga mo'ljallangan, kambag'allik bilan kurashishi uchun turg'un turizm harakatiga qaratilgan. U 2003-yilda «Turizm kambag'allik bilan kurashish, ish o'rinlari yaratish va ijtimoiy gormoniya uchun qudratli omil» shiori ostida hayotga tatbiq etildi.
BTT- Butunjahon turistik tashkilotining barcha a'zolari uch kategoriyaga bo'lindi:
• haqiqiy a'zo maqomiga ega bo'lgan suveren davlatlar;
164

• assotsiyalashgan a'zo maqomi (BTT assotsiyalashgan a'zosi har qanday davlat yoki guruhlar territoriyalari bo'lishi mumkin, ular o'z tashqi siyosati uchun mustaqil javobgar emas)ga ega bo'lgan davlatlar;

• BTT birlashgan a'zolari turizm sohasida manfaatdor har qanday hukumatlararo yoki nodavlat tashkilotlari, shuningdek, faoliyat BTT
vakolati yoki turizmning ba'zi asoslariga daxldor tijorat tashkilotlar va birlashmalar (aviakompaniyalar, mehmonxonalar, banklar, tadqiqot institutlari, nashrlik guruhlari va boshqalar). Birlashgan a'zolar esa uch guruhga bo'linadi:

• 
  BTT ish kengashi;
  
• 
  BTT ta'lim bo'yicha soveti;
  
• 
  BTT turistik markazlarni boshqarish bo'yicha operativ markazlari. Birlashgan a'zolarga kirish uchun nomzod shtab-kvartirasi joylashgan
  

mamlakatning qo'llab-quwatlovchi rasmiy roziligi talab qilinadi. BTT turistik industriya rahbarlari va hukumatlararo faol hamkorlikni ta'minlovchi hukumat vakillari bilan ish olib boradigan operativ sektor mayjud bo'lgan yagona hukumatlararo tashkilotdir. Birlashgan a'zolarning keng tarkibi o'z ish dasturiga ega. Unda har yili majlislar va texnik seminarlar o'tkazish ko'zda tutilgan. BTT quyidagi tuzilmaga ega:

• 
  Bosh assambleya. Bosh assambleya haqiqiy a'zolar vakdlaridan iborat BTT ning yuqori organi hisoblanadi. Navbatdagi sessiya har ikki yilda bir marta chaqiriladi. Zarurat tug'Uganda navbatdan tashqari sessiya chaqirilib, vaziyat taqozo qilgan masalalar muhokama qilinadi. Assambleya ikki yilda bir marta tashkilot budjetini muhokama qilish uchun chiqariladi va uning ish dasturi turistik sektordagi dolzarb muammolarni muhokama qiladi. Bosh assambleya har to'rt yilda tashkilot bosh kotibini saylaydi. Assambleya BTT faoliyat doirasiga kiruvchi har qanday masalani muhokama etadi. Bosh assambleya Haqiqiy va Assossiyalashgan a'zolar ichidan ovoz beruvchi delegatlardan tashkil topgan. Birlashgan - Qo'shilgan a'zolar va boshqa xalqaro tashkilotlar vakillari Assambleyada kuzatuvchi sifatida ishtirok etadi.
  
• 
  Ijroiya soveti. Ijroiya soveti Bosh assambleya tomonidan geografik vakillarga rioya etilgan holda saylanadiki, besh haqiqiy a'zoga bitta kengash a'zosi to'g'ri keladi. Ispaniya kengashga BTT joylashgan mamlakat sifatida kiradi. Bundan tashqari assotsiyalashgan va qo'shilgan a'zolardan ovoz berish huquqisiz bittadan vakillar kiritiladi. Ijroiya kengashi bir yilda kamida ikki marta yig'iladi. U bosh kotib bilan
  

165

birgalikda Assambleya qarorlari va tavsiyalarini amalga oshirilishi uchun zarur barcha chora-tadbirlarni ko'radi va ularning bajarilishi yuzasidan hisobot (doklad) — axborot beradi. Assotsiyalashgan va Qo'shilgan a'zolar Ijroiya soveti ishida kuzatuvchi sifatida qatnashadilar.
• Hududiy. BTT a'zolari — davlatlar olti hudud bo'yicha taqsimlangan:

1. 
   Afrika.
   
2. 
   Amerika.
   
3. 
   Sharqiy Osiyo va Tinch okeani.
   
4. 
   Yevropa.
   
5. 
   Yaqin va O'rta Sharq.
   
6. 
   Janubiy Osiyo.
   

Komissiya tegishli hududlardan barcha haqiqiy va Assotsiyalashgan a'zolardan iborat va o'z majlisini kamida yiliga bir marta o'tkazuvchi Mazkur hududdan qo'shilgan a'zo komissiya ishida kuzatuvchi sifatida qatnashadi.
Qo'mitalar. BTT da BTT a'zolari tomonidan boshqaruv bo'yicha tavsiyalarni va ishlar mohiyatini ishlab chiqish uchun tashkil qilingan maxsus qo'mitalar mayjud:

• 
  Dastur bo'yicha qo'mita;
  
• 
  Moliya budjet qo'mitasi;
  
• 
  Turizmning statistika va makroiqtisodiy tahlil qilish qo'mitasi;
  
• 
  Turizm harakati va bozorini tadqiq qilish bo'yicha qo'mita;
  
• 
  Turizmni turg'un rivojlantirish bo'yicha qo'mita;
  
• 
  Siyosatni ta'minlash bo'yicha qo'mita;
  
• 
  BTT ishchi kengashi;
  
• 
  Turizm etikasi bo'yicha Butunjahon qo'mitasi.
  

Kotibiyat. Kotibiyat Ijroiya kengashi tavsiyasiga ko'ra, Bosh assambleya tomonidan to'rt yilga, qayta saylanish imkoni bilan saylangan Bosh kotib hisoblanadi. U BTT qonuniy vakili bo'lib hisoblanadi va o'z ish faoliyatida o'rinbosari va umumiy masalalar bo'yicha kordinatorga tayanib ish yuritadi. Bosh kotib Assambleya va kengash oldida javobgar har ikkala organ ko'rsatmalarini bajaradi. Bosh kotib hududiy vakillarni tayinlaydi. Ularga Assotsiyalashgan va Qo'shilgan a'zolar bilan munosabatlarni qo'llab-quwatlash topshirilgan. Kotibiyat o'z tarixi faoliyatiga ega. Ular BTT qarorgohida to'liq stavkada ishlashadi.
Bosh assambleya har ikki yilda BTT faoliyati dasturini qabul qiladi. BTT to'plamlar nashr qiladi, shuningdek, ma'lumotlarning axborotlar bankini taklif etadi.
9.3. Nodavlat, tijorat va milliy xalqaro turistik tashkilotlar
Xalqaro turizm bo'yicha nohukumat ixtisoslashgan tashkilotlari bo'lib quyidagilar hisoblanadilar:
1. Butunjahon turistik agentliklar assotsiatsiyasi federatsiyasi
(FUAAV), 71 milliy va hududiy assotsiatsiyalarni birlashtirgan 20
mingdan ortiq turistik agentliklarni o'z ichiga olgan.

2. 
   Turizm bo'yicha ilmiy ekspertlar xalqaro assotsiatsiyasi (AIYEST) 1951-yilda tashkil bo'lgan.
   
3. 
   Turizmda kasbiy ta'lim bo'yicha Butunjahon assotsiatsiyasi 1969-yilda BTT homiyligi ostida tashkil bo'lgan.
   

Xalqaro tijorat tashkilotlari:

• 
  Xalqaro turistik alyans. Avtomobilda xorijga safarga chiqish va sug'urta qilishga ixtisoslashgan tashkilot;
  
• 
  Kongresslar kasbiy tashkilotchilari xalqaro assotsiatsiyasi;
  
• 
  Turistik agentliklar butunjahon assotsiatsiyasi. Hududiy xalqaro turistik tashkilotlar qatoriga kiradi:
  

• 
  Turizm bo'yicha Arab ittifoqi. 1954-yil tashkil topgan va u 18 arab davlatlari milliy turistik tashkilotlarini birlashtiradi;
  
• 
  Afrika turizmini rivojlantirish tashkiloti. 1961-yilda tashkil topgan. Afrikaning 11 ta fransuzcha so'zlashadigan mamlakatlarni birlashtiradi.
  

Xalqaro turizmni rivojlantirishda hamkorlik qiluvchi milhy tashkilotlar:
— Amerika turistik agentliklari jamiyati ASTA. Tarkibiga a'zo sifatida xorijiy firmalar kiradi;
— Britaniya turistik agentliklari assotsiatsiyasi — ABTA;
— Turizm bo'yicha Lotin Amerikasi tashkilotlari konfederatsiyasi — KOTAL.
Rossiya Federatsiyasida hozirgi vaqtda Rossiya turistik agentliklari assotsiatsiyasi — RATA ishlab turibdi. Uning tarkibiga 14 hududiy birlashmalar qamrab olingan.
O'zbekistonda hozir «0'zbekturizm» milliy kompaniyasi turistik assotsiatsiya ko'rinishida ishlab turibdi.
Nazorat savollari

1.