Ximiya panin rawajlandiriwg'a o'z uleslerin qosg'an O'zbekistan Respublikasi ilimpazlari

---

Tema
Ximiya panin rawajlandiriwg'a o'z uleslerin qosg'an 
O'zbekistan Respublikasi ilimpazlari 
Keyingi segiz ásir dawamında ximiya salasında ilimiy 
dáreje beriwge múnásip tabılǵan on toǵızta qánigelik 
dizimge alınǵan. Anorganik ximiya, analitik ximiya, 
organikalıq ximiya, fizikalıq ximiya, neft ximiyası, oǵada 
sap elementlar ximiyası usılar sirasidan bolıp tabıladı. Usı 
pánlerdiń jaratılıwı tarawdıń ataqlı wákilleri, dúnya ilimi 
rawajlanıwına kútá úlken úles qosqan G. Devi, J. Dalton, R. 
Boyl, M. V. Lomonosov, I. Berseus hám basqa záberdes 
ilimpazlar atı menen baylanıslı. 
Atap ótilgen pán tarawlarınıń jigirmalanshısı Aziya 
mámleketleri arasında birinshi bolıp, Ózbekstanımız 
ǵárezsizlikke eriskenine altı jıl tolǵan jılda oylap tabıw 
etildi. Oǵan ximiya pánleri doktorı, Andijan mámleket 
universiteti professorı Ibrohimjon Asqarov hám de texnika 
pánleri doktorı, akademikalıq Toqtapo'lat Risqiyev tiykar 
salıwǵan edi. “Tovarlardı ximiyalıq quramı tiykarında 
sinflash hám sertifikatlash” dep atalǵan usı pán ministrler 
Mákemesi janındaǵı Joqarı attestatsiya komissiyası 
tárepinen maqullangan. 

---

 Ekenin aytıw kerek, hár qanday pán yamasa jańa 
ashılıwdıń áhmiyeti onıń jámiyet gúlleniwine, oylaw 
rawajlanıwına qosajak úlesi hám nafi menen belgilenedi, 
qadrlanadı. Usı mánisten alıp qaraǵanda, jańa 
qánigelikamalga qollanıw etilgen dáslepki kúnlerdenoq 
mámleketimiz xalıq xojalıǵı rawajlanıwında óz nátiyjesin 
kórsete baslaǵanı menen áhmiyetli bolıp tabıladı. Jańa 
qánigelik, atap aytqanda, respublikamız aymaǵına shet el 
jurtlardan kirip keliwshi túrli tavar hám de ónimler sapası 
hám basqa táreplerin anıqlawda qol keledi. 
Gáp sonda, bajıxana tólewleri tovarlarǵa qoyılǵan arnawlı 
kod nomerleri tiykarında ámelge asıriladı. Kodlardıń 
tuwrılıǵın baqlaw arqalı bolsa tólewler shınlıǵı hám 
nızamlılıǵı támiyinlenedi. Ximiyalıq quramı tiykarında 
tekseriw ónimlerge belgilenetuǵın bojning haqıyqıy 
muǵdarın anıqlawǵa járdem beredi. Zero, BMTning pánler 
boyınsha wákili, Pútkil dunya bajıxana shólkemi Bas 
xatkeri Jeyms Shaver jańa qánigeliktiń birinshi avtorına 
biykarǵa tómendegishe tariyp bermegen edi: “… Professor 
Ibrohimjon Asqarov tárepinen jańalıq ashılǵan “Tovarlardı 
ximiyalıq quramı tiykarında sinflash hám sertifikatlash” 
usılı jáhán ximiya páninde pútkilley jańa jónelis dep tán 
alıw etildi. Ásirese, bajıxana salasında, yaǵnıy tavar -
materiallıq baylıqlardı bajıxana ekspertizasidan ótkeriwde 
bul pánniń áhmiyeti kútá úlken ekenligi dıqqatqa ılayıq. 

---

Ózbek alımı, professor Ibrohimjon Asqarovni ximiya 
pánindegi úlken jańa ashılıwları menen qutlayman!” 
Haqıyqattan da, Ózbekstan Respublikası Mámleket 
bajıxana komiteti oraylıq laboratoriyası xızmetkerleri 
tárepinen áne sol qánigelik belgilep bergen usılda boj 
undirish esabına Mámleket byudjetine aqırǵı 8 jıl ishinde 
100 milliard sumnan artıq qosımsha dáramat túsirilgeni 
joqarıdaǵı pikirdiń ámeliy tastıyıqı bolıp tabıladı. Bunnan 
tısqarı, Joqarı attestatsiya komissiyası hújjetlerinde usı 
qánigeliktiń dizimge kiritiliwi buǵan baylanıslı maqsetli 
ilimiy izertlewlerdi ámelge asırıw, ásirese, bajıxana jumısın 
jáne de puqta jolǵa qoyıw jáne onı jetilistiriwge arnawlı bir 
dárejede óz úlesin qosayotganligi bólek aytnadı. 
Keleside jáhánda tovarlarǵa, atap aytqanda, tovarlar 
ximiyasına tiyisli izertlewler bólek áhmiyet kásip jetip 
atırǵanı, dáwir qánigeliktiń maqset hám wazıypaların 
keńeytiwdi talap etip atırǵanınan kelip shıqqanI. Asqarov 
usı tarawdıń terminin “Tovarlar ximiyasi” dep ataw 
maydanınan juwapker shólkem hám de mákemelerge 
shaqırıq etip, qánigeliktiń jańa tahrirdagi pasportın usınıs 
etdi. 

---

Rossiya Pánler akademiyası Organikalıq ximiya institutı 
professorı, Rossiyada xızmet kórsetken pán ǵayratkeri, 
ximiya pánleri doktorı L. Belenkiy, Tadjikistan Pánler 
akademiyası Ximiya institutı professorı, ximiya pánleri 
doktorı M. Isaboyev, usı instituttıń jetekshi ilimiy 
xızmetkerleri — dotsent T. Abdullayev, ximiya pánleri 
kandidati E. Polatov, Ferǵana mámleket universiteti 
professorı, ximiya pánleri doktorı A.
Ibragimov hám 
basqalardıń joqarıdaǵı qánigelikke tiyisli pikirlerin da inabatqa 
alǵan halda, usı máseleni hár tárepleme úyrenip shıqqan Joqarı 
attestatsiya basqarıwshısınıń ótken jıl 28 sentyabr degi sheshimi 
menen “Tovarlardı ximiyalıq quramı tiykarında sinflash hám 
sertifikatlash” qánigelikligi termini “Tovarlar ximiyasi”ga 
ózgertirilip, tastıyıqlandi. “Tovarlar ximiyasi” qánigelikligi 
boyınsha qorǵaw etilgen dissertatsiyalar ushın texnika pánleri 
hám de ximiya pánleri boyınsha ilimiy dárejeler, sonıń menen 
birge, ilimiy ataqlar beriledi. O.S. Sadiqov (1913-
O.S. Sadiqov (1913-1987). Óz IA akademigi, ximiya ilimleriniń 
doktorı, professor. 600 den aslam ilimiy maqalaları, 100 den 
aslam miynetlerdiń oylap tabıwshısı. Ǵawashadan ajıratıp 
alınǵan zatlardı kompleksli ximiyalıq tekseriw nátiyjelerine 
baǵıshlanǵan jumısları ushın 1985-jılı D.I. Mendeleev atındaǵı 

---

altın medal menen sıylıqlanǵan. «Miynet Qaharmanı» ataǵına 
miyassar bolǵan. Óz IA Bioorganikalıq ximiya institutına tiykar 
salǵan. Dúnyaǵa belgili bolǵan ximik ilimpazlar kitabına 
kirgizilgen ózbek ilimpazı. 
N.A. Parpiev (1931). Óz IA akademigi, ximiya iliminiń doktorı, 
professor. Ózbekistanǵa xızmet kórsetken ilim ǵayratkeri.700 
dаn aslam maqala, 11 monografiya, 22 avtorlıq guwalıqqa iye, 3 
sabaqlıqtıń avtorı. Ilimiy jumısları koordinacion birikpeler 
stereoximiyası, olardıń dúzilisine arnalǵan. Molibden, reniy, 
volfram hám sınaptı anıqlawda jáne joqarı dárejede taza 
molibden alıwdıń termik usılın islep shıqqan.