Xitoy va Yaponiya diniy-falsafiy ta'limotlari

Toshkent Axborot Texnologiyalari Universitetining 1-bowqich ta'labasi Laziz Xoshnazarovning "Xitoy va Yaponiya diniy-falsafiy ta'limotlari" mavzusida tayyorlagan referati
REFERAT
Ma'vzu:Xitoy va Yaponiya diniy-falsafiy ta'limotlari"
Reja:
1. Xitoy diniy-falsafiy ta'limotlari
2. Yaponiya diniy-falsafiy ta'limotlari
3. Xulosa
Qadimgi Xitoy falsafasida yana turli xil yo’nalish va oqimlar mavjud bo’lgan. Ularda falsafiy tafakkur qadriyatlarini ishlab chiqishga uringan mashhur kishilar, o’z davrining ko’zga ko’ringan donishmandlari tabiat, jamiyat va inson hayotiga taalluqli bo’lgan ko’pgina muammolarning real yechimini izlaganlar. Bunday muammolarni o’z ijtimoiy ideallaridan kelib chiqqan holda hal etishga uringanlar. Tabiiyki muammolarning yechimi bir xil emas, chunki olam cheksiz va benihoyadir. Ularni chegaralangan nazariy tamoyillar tizimi vositasida qamrab olish mumkin emas. Falsafiy maktablar, yo’nalishlarning turli-tumanligini, shu bilan izohlash mumkin.
Xitoy falsafasi dunyo va inson haqida o’ziga xos tushunchalar yaratgan. Xitoy falsafiy tafakkurining ibtidosi ham, xuddi keyinchalik Qadimgi Yunonistonda bo’lgani kabi asotir tafakkurga borib taqaladi. Xitoy afsonaviy fikrida ham osmon, er va tabiatdagi barcha narsalar ilohiylashtiriladi. Ilohiylashtirilgan muhitdan eng oliy qoida keltirib chiqariladiki, u dunyoni boshqarib, ashyolarga mavjudlik baxsh etadi. Ushbu qoidaga gohida shaxsiyat bag’ishlanib, eng oliy hukmdor (shan-di) sifatida tushunilsa ham, ko’pincha “osmon” (tyan) so’zi bilan ifodalanadi.
Qadimgi xitoyda markazlashgan davlatchilikning kuchsizlanishi oqibatida markaziy boshqaruv ma’muriyatning turli soxa vakillari (joylardagi hukmdorlarga ta’sir etish uchun) falsafiy maktablar tashkil etishga kirishdilar. Tashkil etilgan

maktablar esa umumiy 家“Сhizya” deb nomlana boshladi4. ularning jamiyatdagi xususiy maqomini belgilab berar edi.

mohiyati ham “uy”degan ma’noni anglatadi.

Bu nomlash o’z vaqtida

“Chizya” So’zining asli
1. 儒家 Kungzichilik maktabiga olim – intellektual salohiyat egalari va hunarmandlar asos solgan bo’lib, ularning asosiy maqsadi Kungzi g’oyalarini targ’ib qilish va uni rivojlantirish bo’lgan. Shu ma’noda ularning amaliy faoliyatida insonparvarlik 人(Jen) g’oyalarini targ’ib qilish bosh masala bo’lgan5.
2. 老子Lao zi asos solgan 道Dao maktabi. Bu maktabga tarki dunyochilik qilgan darveshlar, muvofaqqiyat va mag’lubiyat, mavjudlik va halokat, qayg’u va baxt, qadimiylik va zamonaviylik yo’li (Doa)to’g’risida yilnomalar tuzish tufayli “pokizalik va bo’shliq”, “kamsitilish va zaiflashish” orqali “shohona san’at” o’z-o’zini saqlashga etishgan xronografiya muassasalaridan chiqqanlar yaratishgan6.
3. 阴阳“Zulmat va yorug’lik maktabi”ni, (dunyoni tashkil etuvchi, boshlovchilar) osmon belgilari, quyosh, oy, yulduzlar, koinot mo’ljallari, vaqt almashuvini kuzatuvchilar - astronomiya muassasalaridan chiqqanlar yaratganlar.
4. 法家Legizmni, “odob-axloq asosidagi” boshqaruvni 礼(Li) mukofotlar, jazolar, muayan qonunlar (法) bilan to’ldirgan, sud muassasalaridan chiqqanlar yaratishgan.
5. 名家“Ismlar”maktabini, faoliyatlari qadimda mansab va marosimlardagi nominallik va reallik mos kelmaganligi bois ularni muvofiqlashtirish bilan bog’liq bo’lgan, marosimlar muassasasi vakillari yaratishgan.
2. Yapon faylasuflari tarixan oʻz chegaralaridan tashqarida koʻplab falsafalar bilan intensiv aloqada boʻlganlar — asosan xitoy, hind, koreys va gʻarb. Shunday qilib, ular oʻzlarining oʻziga xos falsafiy istiqbollarini ishlab chiqishda foydalanishlari mumkin boʻlgan boy gʻoyalar va nazariyalardan foydalandilar. Natijada yapon faylasuflari madaniyat, tafakkur va dunyoqarashning falsafiy qarashlari oʻrtasidagi yaqin munosabatlarga doimo keskin munosabatda boʻlgan. Oʻzining qitʼadagi qoʻshnilaridan Britaniyadan ikki baravar uzoqroq boʻlgan orol zanjiri Yaponiya 1945 yilgacha muvaffaqiyatli xorijiy istilodan qutulib qoldi. Shunga koʻra, u oʻzining madaniy, shu jumladan falsafiy rivojlanishini arxipelagga oʻz diniy kuchini majburan taʼqib qilmasdan, asosan muzokaralar olib bordi. dunyoqarash yoki falsafiy nazariyalar.
Yapon mutafakkirlari ularga begona gʻoyalar majburlanmagan holda, oddiy chin yurakdan qabul qilish yoki butunlay rad etish ikkilikdan tashqari alternativa hashamatiga ega edilar. Chet eldan kelgan yangi nazariyalarni sinab koʻrish va agar kerak boʻlsa, tasdiqlash toʻgʻrisida yakuniy qaror qabul qilishdan oldin eksperimental ravishda oʻzgartirilishi mumkin. Baʼzan xorijiy falsafa davom etayotgan mahalliy falsafiy korxonalarga xizmat qilish uchun ishlab chiqariladigan xom ashyo sifatida qaralishi mumkin. Boshqa hollarda, yangi falsafa uy fikrlash tizimini toʻldirish yoki almashtirish uchun butun mato import qilinishi mumkin. Bunday sharoitlar tufayli yapon faylasuflari begona gʻoyalarni tahlil qilish qobiliyatiga ega boʻlishdi, agar ular oʻz madaniyatiga qabul qilinsa, ularning potentsial oqibatlarini aniqlash uchun ularning ortidagi madaniy taxminlarni oʻrganib chiqdilar.
Shu fonda ushbu maqola yapon falsafasini besh boʻlimda tushuntiradi. 1-boʻlimda yaponlar falsafani qanday qilib anʼanaviy tarzda haqiqatni oʻrganishning alohida usuli emas, balki uni jalb qilish usuli (michi) deb tushunishlari koʻrib chiqiladi . Keyingi boʻlimda yapon falsafasining oʻziga xos belgilari boʻlgan tahlilning baʼzi namunalari keltirilgan. 3-boʻlimda yapon falsafasiga katta taʼsir koʻrsatgan beshta ajralib turadigan anʼanalar aniqlanadi va ularning har biridan bir nechta markaziy gʻoyalar tushuntiriladi. 4-boʻlimda ushbu besh anʼananing qadimgi davrlardan hozirgi kungacha Yaponiya tarixining toʻrtta asosiy davrida qanday rivojlanganligi va oʻzaro taʼsiri oʻrganiladi. 5-boʻlim yapon falsafasiga alohida urgʻu berilgan bir nechta mavzular bilan yakunlanadi, ular umuman falsafa uchun provokatsion boʻlishi mumkin.
3. Xulosa: Uzoq sharq mamlakatlarining ijtimoiy ongida kuchli ta’sirga ega ta’limotlar ko‘p ularga buddizm, konfutsiylik va daosizm qoidalari, ularning xitoyliklar mentaliteti va ongini shakllantirishdagi roli juda keng doirada. Davlatlar hududida bu dinlarning paydo bo‘lish tarixi tahlil qilinadi, bu davrda konfutsiylik va buddizmning davlat bilan o‘zaro munosabatlarining turli jihatlari o‘rganiladi.
Falsafa Xitoy tamadduniga, umuman Sharqiy Osiyoga sezilarli taʼsir koʻrsatdi. Koʻpgina buyuk falsafiy maktablar Bahor va Kuz Davri hamda Davlatlar Urushi Davrida paydo boʻlib, Fikrning Yuz Maktabi nomi ostida tanildi. Ulardan eng ahamiyatlilari orasida Konfutsianizm, Taoizm, Mohizm va Legalizmlarni koʻrsatsa boʻladi. Keyinchalik, Tang Sulolasi davrida, bu safga Buddizm ham qoʻshildi (shuni aytib oʻtish joizki, Sharq falsafasida din va falsafa orasida qatʼiy farqlar yoʻq). Gʻarb falsafasi kabi, Xitoy falsafasi ham keng qamrovlidir va falsafaning har bir sohasiga taalluqli maktablarga ega.tomonidan ishlab chiqilgan
Xitoy falsafasining yangi davri (milodiy 1000 yildan beri) U asoschisi bilan birgalikda diniy ehtiromga ko'tarilgan konfutsiylikning dogmatizatsiyasi bilan tavsiflanadi (1055 yil - Konfutsiy oilasiga oliy olijanob unvon berilishi, 1503 yil - Konfutsiyning avliyo sifatida kanonizatsiya qilinishi, u uchun ibodatxonalar qurilishi, Biroq, avliyolarning tasvirlari yo'q edi). Boshqa tomondan, daochilarni ta'qib qilish (daosizmning rasmiy taqiqlanishi - 1183) mavjud. Xristianlik o'sha vaqtga kelib Xitoyga kirib, Xitoy falsafasiga ta'sir o'tkaza oldi. Chjan Zay 11-asrning taniqli mutafakkiri edi., Chjan Tsixou, Chjan Xenju va Chjan-tszu (1020-1078) nomi bilan ham tanilgan neo-konfutsiy li syue maktabi (“ta’limot tamoyili”) asoschilaridan biri.Uning asosiy asarlari “Si Ming” ( “G‘arbiy yozuv”), “Dong Ming (Sharq yozuvi), Chjen Men (Ma’rifatsizlarga yo‘l-yo‘riq), Jing Syue Di Ku (Kanonni o‘rganish tamoyillari tubsizligi), Yi Shuo (O‘zgarish qonuni ta’limoti). Chjan Zay inson haqidagi ta'limotida insonda ikkita "tabiat" - samoviy va "efir" mavjudligini tan olishdan kelib chiqqan. Chjan Zayning so'zlariga ko'ra, qi (efir) hamma narsaning ham, butun olamning asosiy printsipidir. Qi katta bo'shliqni to'ldiradi (taishu). Yunjia maktabining asoschisi faylasuf Ye Shi (1150-1223) fikricha, olam beshta asosiy element va sakkiz turdagi substansiyadan iborat bo‘lib, ramziy ma’noda sakkiz trigramma bilan belgilanadi.Van Yangming (1472-1529), daosizm va konfutsiylik o'rtasida vositachilik qilgan. Keyinchalik o'qituvchi Yan Yuan (XVIII asr) paydo bo'ladi . 17-asrning yirik mutafakkiri konfutsiy faylasufi Van Chuanshan (1619-1692) boʻlib, uning naturfalsafiy konstruksiyalari Chjan Zayning (1020-1078) “Buyuk boʻshliq” (tay xu) haqidagi taʼlimotiga asoslanadi. neokonfutsiylik asoschilari. 17-asrda tabiat toʻgʻrisidagi taʼlimotning (pu xue) asoschisi olim-entsiklopedist (filolog, tarixchi, geograf, iqtisodchi, astronom) Gu Yanvu (1613-1682) faoliyati oʻziga xos empirik- konkret yoʻnalish. , ham sodir bo'ladi. 18-asr faylasufi va olimi Dai Zhen (1723-1777) ham ushbu oqimning eng yirik vakili edi.
Xitoyda 19-asrning asl va teran mutafakkiri bu harakat tashkilotchilari va mafkurachilaridan biri, faylasuf va shoir Tan Sitong (1865-1898) edi, u islohot harakatining boshqa besh faol arbobi bilan birga qatl etilgan . 20-asr vakillari orasida, birinchi navbatda , Xitoy falsafasining sofligi uchun kurashayotgan Gu Hongmingni , shuningdek, Sun Yat-sen , Feng Yulan va Liang Shuminni (1893-1988) qayd etishimiz kerak.