Xo‘jalik hisobining mohiyati, boshqaruv tizimidagi ahamiyati va buxgalteriya hisobining umumiy tavsifi


дарс. Бухгалтерия ҳисоби ҳисобварақлари ва иккиёқлама ёзув


Download 0.78 Mb.
bet14/75
Sana21.01.2023
Hajmi0.78 Mb.
#1107127
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   75
Bog'liq
UMUMIY KITOB (4)

4 дарс. Бухгалтерия ҳисоби ҳисобварақлари ва иккиёқлама ёзув (мисоллар ёрдамида куриб чиқиш)


1.Бухгалтерия хисоби хисобвараклар режаси ва унинг амалий кўлланиши
2004 йил 1 январдан бошлаб Узбекистан Республикасининг барча корхоналари бухгалтерия хисобини 21- сонли БХМС «Хўжалик юритувчи субъектлар молиявий-хужалик фаолиятининг бухгалтерия хисоби хисобвараклар режаси ва у ни куллаш буйича йурикнома» (УзР АВ томонидаи 23.10.2002 йил да 1181-сон билан руйхатдан утказилган)га мувофик олиб борадилар.
Бухгалтерия хисоби хисобвараклари 6 кисм ва 9 бўлимга ажратилган. Балансдан ташкари хисобвараклар алохида кўрсагилган. 1-8-бўлимларда бухгалтерия баланси хисобварақлари, яъни бухгалтерия балансида акс этгириладиган сальдо га эга бўлиши мумкин булган хисобвараклар жойлаиггирилган. Улар доимий хисобварақлр деб аталади. 9-бўлимда молиявий натижалар тўгрисида хисобот бўйича хисобвараклар, яъни вақтиннчалик (транзит) хисобваракалар жойлаштирилган, улар хеч качон сальдо (колдик)га эга бўлмайди, чунки хар ойда ёпилади. Хисобваракларнинг бундай жойлаштирилиши молиявий хисобот тайёрлаш жараёнини соддалаштиради.
2.Хисобвараклардагн икки ёклама ёзув ва уни асослаш
Бухгалтерия хисоби хисобваракларида хўжалик операциялари натижасида юз берадиган ўзгаришларни акс эттириш учун иккиёклама ёзув усули кўлланилади.
Иккиёқлама ёзув шундай ёзувки, унинг натижасида хар бир хужалик операциясининг суммаси хисобваракларда икки маротаба: бир хисобварак дебетида ва айни вактда ўзаро боғлик бўлган бошка хисобварак кредитида акс эттирилади. Чунки хўжалик операциялари юзага келтирадиган ўзгаришлар кккиёклама хусусиятга эга ва хисобнинг икки алохида объектига, бинобарин, иккита хисобваракка таъсир этади. Чунончи, агар корхона товарлар харид килса, бир томондан, омбордаги товарлар колдиги кўпайиши акс эттирилади ва бошка томондан, албатта ушбу товарлар қандай манбалар: накд пулга сотиб олинган, кредитга олинган ва хоказо хисобига олинганлиги кўрсатилади. Шунинг учун, хўжалик операциясини бухгалтерия хисоби хисобваракларида акс эттириш максадида ўзаро боғлик бўлган икки хисобваракда битга суммани кайд этиш зарур.
Хужалик операциялари хисобваракларида иккиёклама ёзув усули билан акс эттириш тартибини куйидаги мисолларда куриб чикамиз.
1 мисол. Кассага банкдаги хисоб-китоб счётидан накд пул - 5 минг сўм келиб тушди. Ушбу операция натижасида хисоб-китоб счётида пул маблаглари камайди ва кассада шу суммага купайди. Иккала хисобварак актив хисобваракдир. Шунинг учун 5 минг сум 5010 «Миллий валютадаги пул маблаглари» хисобвараги дебета ва 5110-«Х,исоб-китоб счёти» хисобвараги кредитида ёзилади.
Д-т 5010 (А) К-т Д-т 5110 (А) К-т

(+)







(-)

5 000







5 000

кассада накд







хисоб-китоб

пулнинг







счётида накд

купайиши







Пулнинг










Камайиши

  1. мисол. Таъсисчилардан бири устав капиталига улуш сифатида нархи 100 минг сумлик компьютерни киритди.

Ушбу операция натижасида асосий воситалар кўпаяди ва устав капитали ошади. 0150 «Компьютер жихозлари ва хисоблаш техникаси» хисобвараги - актив, 8330-«Пай ва куйилмалар» хисобвараги - пассивдир.
Шунинг учун 100 минг сумни 0150-«Компьютер жихозлари ва хлсоблаш техникаси» хисобвараги дебета ва 8330-«Пай ва куйилмалар» хисобвараги кредити буйича ёзиш керак.
Д-т 0150(A) К-т Д-т 8330 (П) К-т

(+)







(+)

100000







100000

Асосий







Устав

Воситаларнинг







Капиталининг

Купайиши







Купайиши

  1. мисол. Хисоб-китобсчётиданмахсулотетказибберувчиларга8мингсуммикдоридаолдинданҳакўтказилди.

Ушбуоперациянатижасидахисоб-китобсчетидагипулмаблагларикамайдивамолетказибберувчинингкорхонагакарзи (дебиторликкарзи) купайди. 5110-«Хисо6-китобсчёти» хисобвараги - актив, 4310-«ТМЗларучунмолетказибберувчиларвапудратчиларгаберилганбўнаклар» хисобварагихамактивдир. Шунингучун8 мингсум 4310-«ТМЭларучунмолетказибберувчиларвапудратчиларгаберилганбунаклар» хисобварагидебетигава 5110 -«Хисоб-китобсчёти» хисобварагикредитигаёзилади.
Д-т 4310(A) К-т Д-т 5110(A) К-т

(+)







(-)

8000







8000

мол етказиб







хисоб-китоб

берувчиларнинг







счётида пул

дебитор карзи







Маблагининг

купайиши







Камайиши

  1. мисол. Мол етказиб берувчидан 8 минг сумлик материаллар олинди. Демак, омбордаги материаллар кўпаяди ва мол етказиб берувчиларнинг қарзи камаяди. 1010-«Хомашё ва материаллар» ҳисобвараги омбордаги мавжуд материалларни хисобга олади ва актив хисобланади. 4310«ТМК лар учун мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга берилган бўнаклар» хисобварағи хам активдир. Шунинг учун 8 минг сум 1010-«Хом ашё ва материаллар» хисобвараги дебети ва 4310-«ТМКлар учун мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга берилган бунаклар» хисобвараги кредитига ёзилади.

Д-т 1010 ) К-тД-т 4310(A) К-т

(+)







(-)

8000







8000

омбордаги







мол етказиб

материалларнинг







Берувчилар

купайиши







нинг дебитор










карзи камайиши

Келтирилганмисолларданкўринибтурибдики, хўжаликоперацияларинииккиёкламаёзувусулибиланаксэттиришнатижасидамуайянхисобваракларўртасидаўзаромантикийбоғликликюзагакелади, ухисобваракларкорреспонденциям (контировкаси) ёкибухгалтерияўтказмасидебаталади.
Бухгалтерия ўтказмалари оддий ва мураккаб бўлади. Икки хисобваракка таъсир этадиган ёзувлар оддий (юкорида келтирилган мисолларга каранг), уч ва ундан ортик хисобваракка дахлдорлари мураккабўтказмалар дейилади.

  1. мисол. Хисооб-китоб счётидан банкка киска муддатли ссуда учун - 10 минг сум; корхона кассасига - 15 минг сўм пул ўтказилди. Жами 25 минг сум. Берилган операциялар бўйича бухгалтер куйидаги ўтказмаларни амалга оширади:

Д-т 5110(A) К-т Д-т 6810 (П) К-т Д-т 5010(A) К-т

(-)







(-)




(+)




25 000







10000




15 000




хисоб-китоб







Ссуда




кассада пул




счётида пул







буйича




маблагларнинг




Маблагларнинг
камайиши





Банкдан
Қарзнинг камайиши



купайиши














































Ушбуоперациянатижасидахисоб-китобсчётидапулмаблағларикамаяди, кассадаэсакўпаяди, айнивактдакорхонанингссудабўйичабанкданқарзикамаяди.
Иккиёкламаёзувусуликаттаназоратахамиятигаэга, чункибиттахўжаликоперацияситенгсуммадаиккимаротаба - бирхисобваракнингдебетивабошкахисобваракнингкредитибўйичааксэттирилади. Шунингучунмазкуроперациябўйичасуммалартафовутиюзагакелибколса, йулкўйилганхатоаниқланади.
Масала № 4. Хўжалик операцияларининг балансга таьснри.
1-сонли жадвал



Хужалик операцияларининг мазмуни

Сумма

Дт

Кт

1

Касс ага хисоб-китоб счетидан пул олинди

21300

5010

5110

2

Кассадан хизмат сафарига кетаган шахсга пул берилди

40

4220

5010

3

Ишчиларга иш хаки берилди

21060

6710

5010

4

Хисоб-китоб счётига кассадан олинмаган ойлик кайтарилди

200

5110

5010

5

Материаллар омбордан ишлаб чикаришга берилди

30400

2010

1010

6

Хисоб-китоб варагига харидорлар дан олинган бунаклар тушди

37900

5110

6310

7

Хисоб-китоб варагидан киска муддатли банк кредити олинди

80000

6810

5110

8

Мол етказиб берувчилардан материаллар олинди, хисоб-китоб килинмд и

9800

1010

6010

9

Ишлаб чикаришдаги ишлатилмаган материаллар омборга кайтарилди

1790

1010

2010

10

Мол етказиб берувчилардан ускуна олинди, хисоб-китоб килинмади

23210

0130

6010

11

Иш хакидан даромад солиги хисобланди

1492

6710

6410

12

Иш хакидан Пенсия жамгармасига бадал хисобланди

232

2010

6520

13

Такс имл анмаган фойдадан резерв фондига ажратма килииди

6750

8710

8520

14

Хисоб-китоб счётидан бюджетга карз утказилди

14800

6410

5110

15

Хисоб-китоб счётидан Пенсия жамгармасига карз утказилди

232

6520

5110

16

Ишлаб чикаришдан тайёр махсулот чикарилди

56220

2810

2010

17

Мол етказиб берувчиларга карз туланди

20100

4310

5110

Талаб этилади: а) Хужалик операцияларинн узгариш турларини №2-сонли жадвал га кайд этинг.


Бухгалтерия балансидаги ўзгаришлар тури.№2-сонлн жадвал



Сумма

Актив
+

Пассив
+

Узгариш тури №

1













2













3













4













5













6













7













8













9













10













11













12













13













14













15













16













17













18














  1. Download 0.78 Mb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   75




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling