Xo'jamuratova Fotimaning Mustaqil ishi Soqiynomalar vaznini tahlil qilish

Termiz Davlat Universiteti O'zbek Filalogiyasi fakultetifilalogiya va tillarni o'qitish; o'zbek tili yo'nalishi 322-guruh talabasi

Xo'jamuratova Fotimaning Mustaqil ishi

Soqiynomalar vaznini tahlil qilish.

• Reja:
• 1. Soqiynoma (soqiy va noma)
• 2. Navoiyning "Xazoyin ul-maoniy" asari
• 3. Soqiynomaning muhim fazilatlari

Soqiynoma (soqiy va noma)

• Soqiynoma (soqiy va noma) — 1) Sharq mumtoz adabiyotida masnaviy shaklidagi lirik janr. Odatda, har bir bandi bevosita soqiyga murojaat sifatida boshlanib, keyin shoirning kechinmalari tasvirlangan. S. rasman marhumlar xotirasiga bagʻishlansada, unda shoirning falsafiy, ijtimoiy va axloqiy qarashlari ham oʻziga xos lirik tarzda aks etgan. Fors tilidagi dastlabki S.lar Nizomiy ("Layli va Majnun" debochasida), Salmon, Hofiz qalamiga mansub. Oʻzbek adabiyoti tarixida bu janrni Alisher Navoiy asoslagan.

Navoiyning "Xazoyin ul-maoniy" asaridagi 32 band (458 bayt)dan iborat S.si qoʻyilgan masalalarning kengligi, aniq tarixiy sharoit va voqealar bilan bevosita bogʻlanganligi jihatidan ajralib turadi. Bu asar oʻziga xos izchil uslubga ega. Unda Navoiyning shaxsiy turmushi bilan bogʻliq detallar hamda shoirning oʻz davri va zamondoshlariga bergan bahosi poetik ifodasini topgan. Navoiydan keyin fors, tojik va turkiy tillarda (Fuzuliy, Surush va boshqa tomonidan) bir necha S. yaratilgan; 2) yengil va jonli surʼatdagi mashhur doira usuli (bakabakabumbum); mazkur usulda aytiladigan ashula yoʻllari nomi. Shashmaqomning Savt va Moʻgʻulchalar shoʻbalari tarkibida boʻlib, ular nomi bilan qoʻshib ataladi. Mas, Si Savti Sarvinoz (Buzruk maqomida), S.i Savti Kalon, Si Savti Sabo (Rostda). Dastlab S. janridagi sheʼrlar bilan, keyinchalik vazn jihatdan mos keladigan boshqa gʻazallar bilan ham ijro etilgan. S. yoʻllari raqsga joʻrnavoz sifatida ham aytilgan.

Navoiyning "Xazoyin ul-maoniy" asari

• Navoiyning "Xazoyin ul-maoniy" asaridagi 32 band (458 bayt)dan iborat S.si qoʻyilgan masalalarning kengligi, aniq tarixiy sharoit va voqealar bilan bevosita bogʻlanganligi jihatidan ajralib turadi. Bu asar oʻziga xos izchil uslubga ega. Unda Navoiyning shaxsiy turmushi bilan bogʻliq detallar hamda shoirning oʻz davri va zamondoshlariga bergan bahosi poetik ifodasini topgan. Navoiydan keyin fors, tojik va turkiy tillarda (Fuzuliy, Surush va boshqa tomonidan) bir necha S. yaratilgan;

Navoiyning "Xazoyin ul-maoniy" asaridagi 32 band (458 bayt)dan iborat S.si qoʻyilgan masalalarning kengligi, aniq tarixiy sharoit va voqealar bilan bevosita bogʻlanganligi jihatidan ajralib turadi. Bu asar oʻziga xos izchil uslubga ega. Unda Navoiyning shaxsiy turmushi bilan bogʻliq detallar hamda shoirning oʻz davri va zamondoshlariga bergan bahosi poetik ifodasini topgan. Navoiydan keyin fors, tojik va turkiy tillarda (Fuzuliy, Surush va boshqa tomonidan) bir necha S. yaratilgan; 2) yengil va jonli surʼatdagi mashhur doira usuli (bakabakabumbum); mazkur usulda aytiladigan ashula yoʻllari nomi. Shashmaqomning Savt va Moʻgʻulchalar shoʻbalari tarkibida boʻlib, ular nomi bilan qoʻshib ataladi. Mas, Si Savti Sarvinoz (Buzruk maqomida), S.i Savti Kalon, Si Savti Sabo (Rostda). Dastlab S. janridagi sheʼrlar bilan, keyinchalik vazn jihatdan mos keladigan boshqa gʻazallar bilan ham ijro etilgan. S. yoʻllari raqsga joʻrnavoz sifatida ham aytilgan.
1.Navoiy salaflari asarlarida qo‘yilgan masalalar nihoyatda muhim, ammo umumiy xarakterga ega bo‘lsa, Navoiyda tarixan aniq davr va sharoit bilan bog‘liq holda olingan.
2.Navoiy soqiynomasida qo‘yilgan masalalar doirasi ancha keng bo‘lib, ayrim ijtimoiy xarakterdagi masalalar aniq zaminda yanada chuqurlashgan. Chunonchi (https://fayllar.org/birinchihafta.html), I – XIV bandlar Husayn Boyqaro va uning o‘g‘illariga, XVI – XX bandlar jiyan, nabira va ba’zi yaqinlariga bag‘ishlangan. XXI – XXVII bandlarda Navoiyga shaxsan yaqin bo‘lgan ijodkorlar (Vafoiy, Mir Haydar Suhayliy, Tufayliy, Jomiy, Sayid Hasan (https://fayllar.org/hasan-abdellatif-hasan-hasan.html), Pahlavon Muhammad kabi) haqida so‘z boradi. XXVIII band ishq va u bilan bog‘liq kechinmalar, XXIX band esa vafo va zamon ahliga bag‘ishlangan. XXX bandni o‘zining sodiq do‘stlari bo‘lmish marhum shoirlardan ayrimlariga (Muammoyi, Xoja Kamol, Mir Sadr, Bade’iy, Yor Tanbal (https://fayllar.org/4-mavzu-adabiy-til-ozbek-nutqi-madaniyatining-asosi-nutq-madan.html), Sabzavoriyga), XXI bandni esa hayot bo‘lgan ijodkorlarga bag‘ishlagan. XXXII band xulosa o‘rnida bo‘lib, shoh madhi bilan yakunlanadi.

Soqiynomaning muhim fazilatlari

• Soqiynomaning muhim fazilatlaridan biri unda Navoiyning bevosita o‘z hayoti va zamonasiga doir ayrim qaydlari hamda ishoralarning aks etganligidadir. Garchi bu asarda Navoiy hayotining to‘liq ko‘rinishi yaratilmagan bo‘lsa ham (bunday vazifa qo‘yilgan ham emas), biroq shoir hayot yo‘lining ayrim dramatik holatlari nihoyatda yorqin aks etgan. Shu jihatdan ishq (XXVIII band) hamda vafo (XXIX band) haqidagi qismlar nihoyatda xarakterlidir. XXVIII band murakkab hayot girdobiga tushgan baxtsiz oshiqning fojiali muhabbati haqidagi o‘kinch to‘la xotiroti – qo‘shig‘i deyish mumkin.

Keyingi bandda esa shoir hayotining murakkab nuqtalari uning o‘z davri va davr ahli haqidagi xulosalari fonida umumlashgan holda namoyon bo‘ladi. Xullas, o‘z mohiyati va badiiy uslubi bilan o‘ziga hos bo‘lgan soqiynoma Alisher Navoiy ijtimoiy, estetik qarashlarining ba’zi qirralari, o‘z davri va zamondoshlari haqida mulohazalarining poetik sintezidan iborat bo‘lib, “Mahbubu-l-qulub”, “Majolis-un-nafois” kabi asarlari bilan yonma-yon qo‘yilganda, umuman, Navoiy ijodiy dahosining yaxlit manzarasini yaratish uchun xizmat qiladi. Navoiyning bu masnaviysi turkiy tildagi soqiynomaning birinchi yetuk yeamunasi bo‘lib, o‘z mohiyati bilan shu janr taraqqiyotining yangi va yuksak bosqichi hisoblanadi

E`tiboringiz uchun raxmat...