Xojiyeva mujgonaning
Download 139.31 Kb.
|
O`zbåkiston råspublikasi oliy va o`rta maxsus ta\'lim vazirligi
O`ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI TЕRMIZ DAVLAT UNIVЕRSITЕTI FIZIKA-MATЕMATIKA FAKULTЕTI FIZIKA TA'LIM YO`NALISHI 4-KURS 402-GURUH TALABASI XOJIYEVA MUJGONANING LAZЕRLAR FIZIKASI FANIDAN TAYYORLAGAN K U R S I SH I Mavzu: LAZER NURLANISHINIG XARAKTERISTIKALARI
MUNDARIJA 1. Kirish…………………………………………………………..3 2. Lazer va ularning turlari………………………… ……………..6 3. Lazer nurlanishinig xarakteristikalari. 8 4. Lazerlarning ishlash prinsiplari..........................14 4. Lazer nurlanishining qutblanganligi .... .17 5. Xulosalar … ... .. . ..22 Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati . . .......…20 KIRISH Spektrning optik qismida ishlatiladigan yoruglik manbalarining nurlanishi kogerent bolmaydi, masalan, manbaning butun nurlanishi uning atomlari, molekulalari, ionlari, erkin elektronlari kabi mikroskopik elementlari chiqarayotgan va ozaro kogerent bolmagan oqimlardan tashkil topgan boladi. Gaz razryadining yoruglanishi, suniy va tabiiy manbalarning issiqlik nurlanishi, turli usulda uygotilgan lyuminessensiya kogerent bolmagan nurlanishga misol bola oladi. XX asrning 60 yillari boshida boshqa tipdagi yoruglik manbalari yaratilgan bolib, ular optik kvant generatorlari (OKG) yoki lazerlar deb ataladi. Kogerent bolmagan manbalardagiga qarama-qarshi ravishda kvant generatorning bir-biridan mikroskopik masofalarda bolgan qismlaridan chiqayotgan elektromagnitik tolqinlar ozaro kogerent boladi. Bu jihatdan kvant generatorlari kogerent radio tolqinlari manbalariga oxshash boladi. Nurlanishning kogerentligi optik kvant generatorlarining qariyib hamma xususiyatlarida korinadi. Nurlanishning tola energiyasi bundan istisno boladi, chunki bu energiya kogerent bolmagan manbalardagi kabi dastavval uzatilayotgan energiyaga bogliq boladi. Lazerlarning nurlanishi kogerentligi bilan boglangan ajoyib xususiyati shundan iboratki, energiya vaqt davomida, spektrda, fazoda tarqalish yo‘nalishlari bo‘yicha konsentratsiyalanadi. Ba’zi kvant generatorlarining nurlanishi yuqori darajada monoxromatik bo‘ladi. Boshqa lazerlar davom etish vaqti 10-12 с ga teng bo‘lgan juda qisqa impulslar chiqaradi; shuning uchun bunday nurlanishning oniy quvvati juda katta bolishi mumkin. Lazerlarning yaratilishi insoniyat ilmiy-texnik taraqqiyotining olkan yutuqlaridan biri desa boladi. Lazerlar yaratilishining boshlanishi 1916 yilga borib taqaladi. Usha yili buyuk fizik olim A.Eynshteyn birinchi bolib, majburiy nurlanish tushunchasini kiritdi, va nazariy yol bilan majburiy nurlanish uni majburlovchi nurlanishga kogerentligini (mosligini) korsatadi. 1930 yilda P.Dirak ozi tomonidan yaratilgan nurlanishning kvantomexanik nazariyasi asosida majburiy nurlanish va uning kogerentlik xususiyatlarini chuqurroq va aniqroq taxlil qilib, tushuntirib berdi. Lekin bu lazerning yaratilishi uchun yetarli emas edi. 1930 yildan boshlab optik spektroskopiya sohasida koplab ilmiy-tadqiqot ishlari boshlanib ketdi. Bu izlanishlar natijasida atomlar, molekulalar, ionlarning energetik sathlari haqida koplab malumotlar olindi va keyinchalik turli lazerlarning yaratilishida ishlatildi. Bu ishlarga S.YE.Frish va V.A.Fabrikant kabi Rossiya olimlari ham oz hissalarini qoshishdi. Lazer va uning turlari Lazer sozi inglizcha laser sozidan olingan. Laser sozi esa Light Amplification by Stimulated Emission of Ratiation iborasining bosh harflaridan olingan bolib, Majburiy nurlanish tufayli yoruglikning kuchayishi manosini anglatadi. Lazer nurlanishi ultrabinasha, infraqizil va kozga korinadiga diapazondagi elektromagnit tolqinlardir. Bu tolqinlar atom va molekulalarning majburiy (stimullangan) nurlanishiga asoslanib hosil qilinadi. Bunday nurlanish hosil qiluvchi qurilmani lazer yoki optik kvant generator (OKG) deyiladi. Sovet fizigi V.A. Fabrikant 1940-1941 yillarda gaz razryadi spektrini organish ishlari davomida majburiy nurlanish hisobiga yoruglik intensivligini kuchaytirish mumkinligini isbotladi. 1955 yilda Sovet fiziklari A.M. Proxorov va N.G. Basov ota yuqori chastotali birinchi kvant generatorini yaratdi. Bu mikrotolqin diapazonidagi optik kvant generator-mazer edi. 1958 yilga borib Proxorov va Basov bilan ayni bir vaqtda AQSH fizigi CH. Tauns kozga korinadigan yoruglik spektri diapazonida kvant generatori-lazer qurish mumkinligini ilmiy va amaliy isbotladilar. Lazer qurilmalarida ishlatiladigan ishchi materiallarni lazer materiallar deyiladiyoki ularni faol (aktiv) moddalar deb ataladi. Faol muhit sifatida yoqut kristali (rubin) ishlatiladigan lazer 1960 yil yaratildi. Keyingi kashfiyotlarda neon va geliy gazlari arlashmasi qollaniladigan lazer (1960 y), neodim ionlari qoshilgan silikat shisha qollanilgan lazer (1961y), yarimotkazgich birikma kalsiy-mishyakli kristallari qollanilgan lazer (1962 y), anorganik suyuqlikdagi neodim eritmasi selenoksixlorid va organik boyoq eritmalari ishlatiladigan lazerlar (1966 y) yaratildi. 1974 yilga kelib faol moddalar (lazer materiallar) soni 200 ga etgan edi. Har xil aralashmalar qoshilgan ion kristallar eng katta lazer materiallari guruhini tashkil etadi. Tartibsiz ichki tuzilishga ega bolgan lazer shishalar shisha hosil qiluvchi komponentalar va faol aralashmalar sifatida olingan ionlardan iborat boladi. yarimotkazgichli lazer materiallar birikmali kristallardan iborat boladi. Ularda ishchi elementi qalinligi 0,1 mkm bolgan p-n otish bolib, olchamlari 1x1x0,2 mm li plastinka korinishda tayyorlanadi (1, 2 rasm). Demak, faol muhitga bogliq holda lazerlarning qattiq jismli, suyuqlikli (kimyoviy), gazli, yarimotkazgichli va boyoq moddali turlarga ajratish mumkin. Download 139.31 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling