Xorazm ma’mun akademiyasi axborotnomаsi –10/1-2022 1 Ўзбекистон республикаси фанлар

1-жадвал 
Тарихий ёдгорликларда доминант тур зараркунанда ҳашаротларнинг йил фасллари бўйича 
учраши (фенологик календари) 
 
№ 
 
Тарихи
й 
ёдгорликл
ар 
 
Ҳашарот номлари 
Йил фасллар ва ойлари 
Баҳор 
Ё
з 
Ку
з 
Қ
и
ш 
1 
2 
3 
1 
2 
3 
1 
2 
3 
1 
2 
3 
1 
Султан Увоис бобо 
A. turkestanicus 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
зиёратгоҳи 
A.ahngerianus 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
H. bajulus 
- 
- 
- 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
- 
2 
Кегайли т. 
A. turkestanicus 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
- 
- 
- 
Ичан қалъа 
A.ahngerianus 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
- 
- 
- 
H. bajulus 
- 
- 
- 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
- 
3 
Хива ш. Паҳловон 
A. turkestanicus 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
- 
- 
Маҳмуд зиёратгоҳи 
A.ahngerianus 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
- 
- 
H. bajulus 
- 
- 
- 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
- 
4 
Хива 
ш. 
A. turkestanicus 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
- 
- 
Жума масжиди 
A.ahngerianus 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
- 
- 
H. bajulus 
- 
- 
- 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
- 
Изоҳ: Йил фаслларидаги 1, 2, 3 рақамли белгилари ойларни (январь, февраль, март, апрель, май, июнь, июль, август, сентябрь, 
октябрь, ноябрь, декабрь) билдиради 
Олинган натижалар 
Умуман олганда кўзланган мақсадда - зараркунандаларнинг тур таркибини ўрганиш, 
тарқалиши ва зарарлаш даврларини солиштирмали усулида (фенологик календари) аниқлаш 
ишлари амалга оширилди (1-жадвал). 
Тадқиқот натижаларида тарихий ёдгорликлар Султан Увоис бобо зиёратгоҳи, Кегайли 
тумани Ичан қалъа, Хива ш. Паҳловон Маҳмуд зиёратгоҳи, Жума масжидида доминант 
Anacanthotermes (Jacobs, 1904) авлодига мансуб термитларининг 2 тури туркистон термити - 
Anacanthotermes turkestanicus, катта Каспий орти термити - Anacanthotermes ahngerianus ва 
Hylotrupes (Audinet-Serville, 1834) авлоди қора уй мўйловдор қўнғизи - Hylotrupes bajulus 
(Linnaeus, 1758) зараркунанда турларининг йил фасллари бўйича учраши (фенологик 

---

73
 
XORAZM MA’MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMАSI –10/1-2022 
 
календари) Султан Увоис бобо зиёратгоҳида термитлар бошқа ёдгорликларга солиштирганда 
йилнинг барча фаслларида учрагани маълум бўлди. Hylotrupes bajulus қўнғизи барча 
зиёратгоҳларда бир хил учраши аниқланилди. 
Хулоса қилиб айтганимизда зараркунандаларнинг тарихий ёдгорликларда фасллар 
бўйича учраши яъни зарарлаш хусусиятларини ўрганиш орқали уларга қарши курашишнинг 
такомиллаштирилган комплеск профилактик чора-тадбирларини ишлаб чиқиш илмий-амалий 
тамондан муҳим аҳамият касб этади.