Xotira Vikipediya, ochiq ensiklopediya Bu maqolada ichki havolalar juda kam

---

Xotira
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Bu maqolada ichki havolalar juda kam. Matnga aloqador
ichki havolalar qo
ʻshib yordam qiling (https://uz.wikipedia.org/
w/index.php?title=Xotira&action=edit).
Xotira — idrok etilgan narsa va hodisalarni yoki o
ʻtmish tajribalarni esda qoldirish va zarur boʻlganda
tiklashdan iborat psixik jarayon.Xotira eng yaxshi damlarni esda qoldiradi. U nerv sistemasi
xususiyatlaridan biri bo
ʻlib, tashqi olam voqealari va organizm reaksiyalari haqidagi axborotni uzoq saqlash
hamda uni ong faoliyatida va xulq, xatti harakat doirasida takror jinnini qobiliyatida namoyon bo
ʻladi.
Xotira individning o
ʻz tajribasida esda olib qolishi, esda saqlashi va keyinchalik uni yana esga tushirishi
xotira deb ataladi.
Xotira haqidagi dastlabki ilmiy qarashlar Sharq mutafakkirlari va yunon faylasuflari (Aristotel va boshqalar)
da uchraydi. Xususan, Forobiy Xotiraga bilishdagi aqliy jarayonning tarkibiy qismi sifatida qarab, Xotirani
faqat insonga emas, hayvonga ham xos xususiyat ekanini alohida ta
ʼkidlagan.
Xotiraning fiziologik asosi bosh miya yarim sharlari po
ʻstlogʻining muvaqqat bogʻlanishi (qarang
Assotsiatsiya) va ularning keyingi faoliyatidan iborat. Xotira kulami, axborotlarning uzoq vaqt va
mustaxkam saqlanishi, shuningdek, muhitdagi murakkab signallarni idrok etish va adekvat reaksiyalarda
ishlab chikish bosh miya nerv hujayralari (neyronlar) sonining ko
ʻpayib borishi hamda uning strukturasi
murakkablashuvi jarayonida o
ʻsib boradi. Fiziologik tadqiqotlarda qisqa va uzoq muddatli Xotiralar qayd
etilgan. Qisqa muddatli Xotirada axborotlar bir necha dakiqadan bir necha o
ʻn minutgacha saqlanadi,
neyronlar ishiga xalal berilganda (mas, elektr shok, narkoz ta
ʼsirida) u buziladi. Uzoq muddatli Xotirada
axborotlar odam umri bo
ʻyi saqlanib turli taʼsirlarga chidamli boʻladi. Kisqa muddatli Xotira astasekin uzoq
muddatli Xotiraga aylanadi. Xotira ruhiyatning o
ʻtmish holati bilan hozirgi holati va kelgusidagi holatlarga
tayyorlash jarayonlari o
ʻrtasidagi oʻzaro aloqadorlikni koʻrsatadi. Boshqa psixik hodisalar kabi Xotira ham
shaxsning xususiyatlari, uning ehtiyoji, qiziqishlari, odati, fe
ʼl-atvori va sh.k. bilan uzviy bogʻliq.
Xotira namoyon bo
ʻlishdagi shakliga koʻra, shartli ravishda emotsional Xotira (histuygʻuni esda tutish),
obraz Xotirasi (narsalarning tasviri va xususiyatlarini esda tutish), so
ʻz*mantiq Xotirasi (narsalarning
mohiyati, mazmunini so
ʻz bilan ifodalangan hodda esda tutish) kabi turlarga boʻlinadi. Bulardan insonda
so
ʻz*mantiq Xotirasi yetakchi oʻrin tutadi. Xotiraning barcha turi bir-birlari bilan chambarchas bogʻliq
holda kechadi. Psixologiyada, shuningdek, ixtiyoriy va ixtiyorsiz Xotiralar farq qilinadi. Ixtiyoriy Xotirada
muayyan materialni esda olib qolish oldindan maqsad qilib qo
ʻyiladi; ixtiyorsiz Xotirada bunday maksad
bo
ʻlmaydi — biror faoliyatda (mas, mehnat jarayonida yoki kim bilandir suhbatlashib turilganda)
o
ʻz*oʻzidan esda saqlab qolinadi. Barqarorligi jihatdan ixtiyoriy Xotira ixtiyorsiz Xotiradan samaraliroq.
Fanda Xotira bilan bog
ʻliq ravishda unutish masalasini oʻrganishga ahamiyat berilmoqda. „Normal“
unutishni psixik kasalliklardagi Xotira buzilishidan farq qilmoq kerak. Bu kasalliklarda Xotira susayishi
(gipomneziya), yo
ʻqolishi (amneziya) yoki bir tomonlama kuchayishi (gipermneziya) kuzatiladi. Baʼzi
kasalliklarda u sifat jihatdan buziladi: bemorga bo
ʻlmagan voqealarni goʻyoki oʻz boshidan kechirgandek
tuyuladi, yoki qachonlardir bo
ʻlib oʻtgan voqealarni kecha yoki bugun roʻy bergan deb oʻylaydi
(konfabulyatsiya, psevdoreminssensiya), Bunday soxta Xotiralar kishida jiddiy ruhiy xastaliklar oqibatida

---

kelib chiqadi. Bunday kasalliklarga bosh miya qon tomirlari aterosklerozi, shikastlanish, miyaga qon
quyilishi holatlari, og
ʻir zaharlanishlar oqibati (mas, alkogolizmda uchraydigan psixoz) va sh.k. kiradi.
Xotira buzilganda uni keltirib chiqaruvchi asosiy kasallikni davolashga e
ʼtiborni qaratish kerak.
Ushbu maqolada O
ʻ
zbekiston milliy
ensiklopediyasi (2000-2005) ma
ʼ
lumotlaridan
foydalanilgan.
Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, (https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xotir
a&action=edit) Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.
Bu andozani aniqrog
ʻiga almashtirish kerak.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xotira&oldid=3271102" dan olindi
Manbalar