Xronologiya va metrologiya

1. 

Nisanu 30 

2. 

Ayru 29 

3. 

Sivanu 30 

4. 

Duuzu 29 

5. 

Abu 30 

6. 

Ululu 29 

7. 

Tashritu 30 

8. 

Araxsamna 29 

9. 

Kislivu 30 

10. 

Tebetu 29 

11. 

Shaabatu 30 

12. 

Addaru 29  

 

Oy nomlari bobilliklarning turmush tarzi bilan bog`liq edi. “Nisanu” – harakat 

qilmoq,  qadam  tashlamoq,  “Ayru”  –  yorqin,  yorug`,  “Abu”  –  adovat,  “Tashritu”  – 

boshlanish,  “Tebetu”  –  loyqa,  “Shabatu”  –  vayronagarchilik  (yomg`ir  natijasida), 

“Addaru” – bulutli degan ma’nolarni bildirgan. Bobilliklar kalendardagi “baxtli va 

baxtsiz” kun tushunchasiga katta e’tibor bergan. Ularda dastlab besh, so`ngra, yetti 

kunlik haftalar bo`lgan. Yetti kunlik hafta “Hamushtu” deyilgan. 

Bobilliklar  yarim  kechani  kunning  boshlanishi  deb  hisoblaganlar,  shuning 

uchun  quyosh  botgandan  so`ng  yangi  oy  ko`rinishi  bilan  oyning  birinchi  kuni 

boshlangan. 

Er.avv. 568-yilda Isroil Navuxodonosor tomonidan bosib olingandan so’ng bu 

yurtda Bobil kalendari va yil hisobi  kiritilgan. Bobilliklar xukmronligiga qadar esa 

yaxudiylarda  vaqt  hisobining  murakkab    oy  sistemasi  keng  tarqalgan  edi. 

Yaxudiylar kalendarida yil 12 oydan va oylarning har biri 29-30 kundan iborat edi. 

  Osmonda oy o’rog'inino (hilolning) paydo bo’lishini mamlakat aholisi karnay 

ovozi  va  olov  gulxan  yoqish  bilan  bir-birlariga  ma'lum  qilganlar.  Bu  laxza 

yaxudiylarda  (rosh-xodesh)  marosimi  deb  nomlangan,  ya'ni  bu  yangi  oyning 

tug'ilggani deganidir. Bundan tashqari hamma oylarning birinchi kuni, ya'ni sanasi 

va uzun oylarning 30 kuni nomlangan. Dastlab oylar  sonlar bilan belgilangan, ya'ni 

ikkinchi,  uchinchi,  to’rtinchi  va  xokazo.  Faqat  birinchi  oy  bahorning  boshlanish 

ramzi bo’lgani uchun  aviv deb nomlangan. Aviv boshoqlar (bug'doy, arpa, jo`xori 

boshoqlari)  oyi  deganidir.  Keyinchalik  Bobil  kalendaridagi  oy  nomlari  qabul 

qilingan  va  yetti  kunlik    xafta  o’rnatilgan.  Xaftaning  birinchi  kuni  yAQSHanba 

hisoblangan,  sutkalar  esa    soat  oltidan,    kechqurundan  boshlangan.  Oy 

---

41 

 

kalendaridagi  yil  354  sutkadan  iborat  edi.  Oyning  rasmiy    hisobi  quyosh    yili 

hisobiga  muvofiq  kelmagan.  Natijada  bu  farqni  yo’qotish  uchun  xokimlar 

zaruriyatga qarab  yilga qo’shimcha oy qo’shganlar. Bunga muvofiq eramizning V 

asridagi  oy  kalendari  oy-quyosh  kalendari  bilan  almashtirilgan.  Eramizning  499-

yilidan    faqat  kabisa  yillarida  19  yillik  sikl  bo’yicha,  ya'ni    greklar  kalendaridek, 

qo’shimcha  oy  qo’shib  borganlar.  Bu  oy  29  kundan  iborat  bo’lib,    u  12  oyni 

takrorlagan va shuning uchun ikkinchi adar ( ya'ni, veadar) deyilgan, chunki 12 oy 

adar  deb  atalgan.  Yildagi  o’n  ikki  oy  oddiy  oylar,  kabisa  yilidagi  13  oy  esa, 

embolistik oy deb atalgan. Yaxudiylarda oddiy va embolistik kalendar yili 3 xilda 

bo’lgan:  qisqa    yoki    yetarli  bo’lmagan,  to’g’ri  yoki  qat'iy  belgilangan,  to’liq  yoki 

keragidan ortiqcha. Oddiy yillar 353, 354, 355 kundan, kabissa yillari esa 383, 384, 

385  kundan  iborat  bo’lgan.  Yaxudiy  yil  hisobi  “dunyoning  yaratilishi”dan  olib 

borilgan. Bu eramizdan avvalgi 7-oktabr, 3761-yilda qabul qilingan. Hozirgi kunda  

bu sana Isroilda “Odamdan boshlangan era” deb ataladi va u rasmiy jixatdan qabul 

qilingan.  Mamlakatda  Grigorian  kalendaridan  ham  foydalanadilar.  Yaxudiy 

kalendari oy nomlari quyidagicha: