Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. Kirish

Reja:
Kirish.
Asosiy qism:
1. Tanqidiy fikrlashning mazmun-mohiyati.
2. Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish bosqichlari.
3. Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish strategiyalari.
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.

Kirish.
O‘zbekistonda ta‘lim-tarbiya sohasini isloh qilisning asosiy omillaridan biri “shaxs manfaati va ta‘lim ustuvorligidir. Bu omil davlatimizning ijtimoiy siyosatini belgilab berganligi tufayli ta‘limning yangi modeli yaratildi. Bu modelni amalga osiris bilan hayotimiz jabhalarida ro‘y beradigan “portlas effekti” natijalari ro‘y rost ko‘rsatib berildi, ya‘ni:
- ijtimoiy-siyosiy iqlimga ijobiy ta‘sir qiladi va natijada mamalakatimizdagi mavjud muhit butunlay o‘zgaradi;
- insonning hayotdan o‘z o‘rnini topis jarayoni tezlasadi;
- jamiyatda mustaqil fikrlovci erkin Saxsning sakllanisiga olib keladi;
- jamiyatimizning potentsial kuclarini ro‘yobga ciqarisda juda katta ahamiyat kasb etadi;
- fuqarolik jamiyati qurisni ta‘minlaydi, model vositasida dunyodan munosib o‘rin olisga, o‘zbek nomini yanada keng yoyib tarannum etisga erisiladi.
“Portlas effekti” sari sijoat bilan qadam taslas, yo‘llarda ucraydigan qiyinciliklarni bosqicma-bosqic va izcil hal etis masalalari nafaqat pedagog nazariyaci va amaliyotcilarni junbusga keltiradi, balki jamiyatimizni to‘liq pedagoglastiris muammosini ijtimoiy buyurtma sifatida keltirib ciqaradi. Demak jamiyatimizning har bir fuqarosini tarbiya asoslari bilan tanistiris, yos avlodni barkamol inson qilib voyaga yetkazis jarayonini yangi pedagogik “qurol” va vositalar bilan ta‘minlas davr taqozosidir.
Pedagogik texnologiya (PT) – sunday bilimlar sohasiki, ular yordamida 3 – ming yillikda davlatimiz ta‘lim sohasida tub burilislar yuz beradi, o‘qituvci faoliyati yangilanadi, talaba yoslarda hurfikrlilik, bilimga canqoqlik, Vatanga mehr-muhabbat, insonparvarlik tuyg‘ulari tizimli ravisda sakllantiriladi.
Ma‘lumotlilik asosida yotuvci bos g‘oya ham tabiat va inson uzviyligini anglab yetadigan va soxta tafakkurlas usulidan voz kecgan, qanoatli, o‘zgalar fikrini xurmatlaydigan, milliy-madaniy va umuminsoniy qadriyatlar kabi saxs sifatlarini ko‘zda tutgan insonparvarlik hisoblanadi. Bu masalaning yecimi qay darajada ta‘limni texnologiyalastiris bilan bog‘liq.
Dastlab “texnologiya” tusuncasiga aniqlik kiritaylik. Bu so‘z texnikaviy taraqqiyot bilan bog‘liq holda fanga 1872 yilda kirib keldi va yunonca ikki so‘zdan – “texos” (tecne) – san‘at, hunar va “logos” (logos) – fan so‘zlaridan taskil topib “hunar fani” ma‘nosini anglatadi. Biroq bu ifoda zamonaviy texnologik jarayonni to‘liq tavsiflab berolmaydi. Texnologik jarayon har doim zaruriy vositalar va saroitlardan foydalangan holda amallarni (operatsiyalarni) muayyan ketma-ketlikda bajarisni ko‘zda tutadi. Yanada aniqroq aytadigan bo‘lsak, texnologik jarayon – bu mehnat qurollari bilan mehnat ob‘ektlari (xom asyo)ga bosqicma-bosqic ta‘sir etis natijasida mahsulot yaratis borasidagi (isci-masina)ning faoliyatidir. Anna su ta‘rifni tadqiqot mavzusiga ko‘ciris mumkin, ya‘ni: PT – bu o‘qituvci (tarbiyaci)ning o‘qitis (tarbiya) vositalari yordamida o‘quvci (talaba)larga muayyan saroitda ta‘sir ko‘rsatis va aks ta‘sir mahsuli sifatida ularda oldindan belgilangan saxs sifatlarining jadal sakllanisining kafolatlaydigan jarayondir.
Yuqorida keltirilgan ta‘rifdan ko‘rinib turibdiki, PT tusuncasini izohlasda texnologiya jarayoni asos qilib olindi. Aslini olganda ham bu tusuncaga berilgan ta‘riflar soni pedagogik adabiyotlarda nihoyatda ko‘pdir. Pedagogik adabiyotlarda “texnologiya” atamasining xilma-xil ko‘rinislarini ucratis mumkin: “o‘qitis texnologiyasi”, “O‘quv jarayoni texnologiyasi” va hokazo.
PT o‘qitis jarayonining o‘zaro bog‘liq qismlarini taskiliy jihatdan tartibga keltiris, bosqiclarini quris, ularni joriy etis sartlarini aniqlastiris, mavjud imkoniyatlarni hisobga logan holda belgilangan maqsadga erisisni ta‘minlaydi. Yoxud PT o‘qituvcining kasbiy faoliyatini yangilovci va ta‘limda yakuniy natijani kafolatlaydigan muolajalar yig‘indisidir. Texnologiya o‘zining egiluvcanligi, natijalarning turg‘unligi, smaradorligi, oldindan loyihalanis zarurati bilan metodikadan farqlanib turadi.
Ob‘ektiv borliqni o‘rganisning tizimli yondasis metodi fanda keng ko‘lamda qo‘llanilgac, uning ta‘siri ostida asta-sekinlik bilan PT mohiyatiga ham aniqlik kiritildi: rus olimasi N.F.Talizina texnologiyani “belgilangan o‘quv maqsadiga erisisning oqilona usullarini aniqlasdan iborat” deb tusuntiradi. Suningdek, olima zamonaviy o‘qitis texnologiyasi haqida fikr yuritib, uni alohida fan sifatida qaras lozimligini uqtiradi: ” O‘qitis texnologiyasi – bu o‘quv jarayonini nima real tavsiflasa o‘sa, o‘qituvciga o‘rnatilagan maqsadlarga erisis ucun nimaga tayanis zarur bo‘lsa. Bu alohida fan.PTni fan sifatida e‘tirof etis G.K.Selevko tomonidan ham ma‘qullandi: “Pedagogik texnologiya o‘qitisning birmunca oqilona yo‘llarini tadqiq qiluvci fan sifatida ham, ta‘limda o‘llaniladigan usullar, printsiplar va regulyativlar sifatida ham real o‘qitis jarayoni sifatida mavjuddir”.Yuqorida keltirilga ta‘riflardan ko‘rinib turibdiki, PT belgilangan boslang‘ic maqsad va mazmun asosida o‘quv jarayonini loyihalas sifatida talqin etilayapti. Bu bir jihatdan to‘g‘ri, lekin teranroq fikr yuritilsa uning bir yoqlamaliligi ko‘zga taslanadi yoki bunday yondasuvlarda o‘quvci saxsi inkor etilayapti. Bu kamciliklarni birinci bo‘lib akademik V.P.Bespalko payqadi va o‘zining yirik asarida “PT – bu o‘qituvci mahoratiga bog‘liq bo‘lmagan holda pedagogik muvaffaqiyatni kafolatlay oladigan o‘quvci saxsini sakllantiris jarayonining loyihasidir” deb ta‘rifladi.