Xunnlar davlatining tashkil topishi. M. av

---

Xunnlar davlati
Xunnlar davlatining tashkil topishi. M.av.
IV asrda Markaziy Osiyoning shimolida
xunn qabilalarining harbiy ittifoqi tashkil
to- padi. Xunn qabilalarining bu harbiy
ittifoqi asta-sekin kuchayadi. Mav. III asr
oxirlariga kelib xunn qabilalarining harbiy
birlashmasi asosida Xunn
ko'chmanchilari davlati tashkil topadi.
Xitoy tarixchisi Sim Syanning yozishicha,
xunnlarning harbiy sardori Shanyu deb
Bu maqola avtomat tarjima qilingan yoki mashina tarjimasi tayinli oʻzgartirishsiz chop etilgani eʻtirof
etilmoqda. Tarjimani tekshirib chiqish hamda maqoladagi mazmuniy va uslubiy xatolarini tuzatish kerak.
Ko‘proq o‘rganish

---

atalar edi. Xunn sardorlari - shanyulari
qattiq intizomli, qilich, kamon, nayza,
dubulg'a bilan qurollangan, tez harakat
qiluvchi ot- liq qo'shinga ega bo`lgan. Ular
quyun kabi o'z dushmanlari ustiga
bostirib borib, ularni vahimaga solib
qo`yganlar.
Xunn sardorlaridan biri Maodun ichki
dushmanlarini yenggach, dunxu qabilalari
ustiga katta qo'shin bilan bostirib boradi.
Shiddatli va ayovsiz jang oqibatida
dunxular tor-mor etiladi. Maodun dun-
xular hukmdorini o'ldirib, ko'p odamlarni
asir olib, podalarini hay- dattirib ketadi.
Mil. av. 203-202-yillarda Maodun
qoʻshinlari Sayan. Oltoy va Enisey

---

(Enasoy) daryosining yuqori oqimidagi
joylarni bosib oladi. M.av. 200-yilda Xan
podshosi Lyu Ban xunnlarning ustiga
qo'shin tortadi. Maodun harbiy hiyla
ishlatib, qo'shinlari bilan Bay- dan
togʻlariga chekinadi. Lyu Ban esa bir
guruh tezkor jangchilari bilan xunnlarni
ta'qib qilib borib, asosiy qo'shinlaridan
uzoqlashib ketadi. Xunnlar Lyu Ban
qo'shinlarini qurshab olib, qirib tashlaydi.
Lyu Ban asir tushadi. U juda ko'p mol-
mulk va qizini Maodun- ga nikohlab
berish sharti bilan asirlikdan ozod bo'ladi.
Lyu Ban va'dasini bajarmay, qizini
Maodunga yuborishni paysalga soladi.
Maodun katta qo'shin bilan Xan
chegaralaridan o'ta boshlaydi. Bu xabarni

---

eshitgan Lyu Ban katta mol-mulk bilan
qizini xunnlar hukmdoriga uzatishga
majbur bo'ladi. Shundan keyin ikki o'rtada
tinchlik sulhi tuziladi. Sulhdan so'ng ikki
davlat o'rtasidagi do'stlik 40-yil davom
etgan.
Xitoy-Xunn urushlari va xunnlar
davlatining zaiflashuvi. M. av. IV asrdan
boshlab avval Sin podsholigi, keyin Xan
podsho- liklari kuchayib, U Di davrida Xan
podsholigi nihoyatda kuchayadi. M. av.
123-yili xitoy qoʻshinlari xunnlarni Xan
saltanatining shimoliy chegaralaridan
surib chiqaradi. M.av. 121-119-yillarda
Xunnlar davlatining
kuchayishi.

---

Xan qo'shin- lari Dunxuangacha bo'lgan
yerlarni bosib oladi. Xunnlar esa xitoylar-
ning g'arb tomon yurishlariga qarshilik
Xunnlar davlatining kuchayishi. Xunnlar
Maodun va uning vorisi Laoshin (m. av.
174-161-yillar) davrida yuyechjilar bilan
25 yil davomida urush olib boradilar.
Urushda yuechjilar yengilib, ularning
sardori halok boʻladi. Xunnlarning
shanyusi Laoshin yuechji sardorining
bosh chanog'ini kestirib olib, undan
sharob kosa-qadah yasattirgan ekan.
Urush xunnlarning g'alabasi bilan
yakunlanadi. Yuyechjilar Pomir va
Farg'ona orqali dastlab So'g'd. so'ng
Baqtriyaga ko'chib ketishga majbur
bo'ladilar.

---

Shundan keyin xunnlar Markaziy va
Sharqiy Osiyodagi eng kuchli davlatga
aylanadi. Xan podsholari xunnlardan
qo'rqib, ular- ga ko'p miqdorda o'lpon va
sovg'alar yuborib turgan. Xitoy bo- zorlari
xunn savdogarlari uchun ochiq deb e'lon
qilingan. M.av. II asrning birinchi yarmi
xunnlar davlatining eng kuchaygan davri
bo'lgan.
Xitoy-Xunn urushlari va xunnlar
davlatining zaiflashuvi. M. av. IV asrdan
Xitoy-Xunn urushlari
va xunnlar
davlatining
zaiflashuvi.

---

boshlab avval Sin podsholigi, keyin Xan
podsho- liklari kuchayib, U Di davrida Xan
podsholigi nihoyatda kuchayadi. M. av.
123-yili xitoy qoʻshinlari xunnlarni Xan
saltanatining shimoliy chegaralaridan
surib chiqaradi. M.av. 121-119-yillarda
Xan qo'shin- lari Dunxuangacha bo'lgan
yerlarni bosib oladi. Xunnlar esa xitoylar-
ning g'arb tomon yurishlariga qarshilik
ko'rsatardi.
M.av. 119-yildagi boʻlgan jangdan keyin
xitoy qo'shinlari xunn sardorining
qarorgohini bosib oladi. Jangda 90 ming
xunn askari va ko'p xitoy askari halok
boʻladi.

---

M.av. 99-90-yillar orasida xunnlar bilan
xitoylar oʻrtasida yana qattiq urushlar
bo'lib o'tib, ko'pincha bu urushlarda
xunnlar g'olib chiqadilar.
Xitoylar esa gʻarbda usunlar, sharqda
uxuanlar va Shimolda Enisey bo'yi
qabilalari bilan harbiy ittifoq tuzib, M. av.
71-yili xun- nlarga uch tomondan hujum
boshlaydi. Bu jang ittifoqchilarning
g'alabasi va xunnlarning ayanchli
mag'lubiyati bilan tugagan. M. av. 71-yilgi
mag'lubiyatdan so'ng Xunn davlati
kuchsizlanib, m. av. 56-yili Shimoliy va
Janubiy qismlarga bo'linib ketadi.

---

Xunnlarning g'arbga ko'chishlari. Shanyu
Xuxane boshliq anubiy xunnlar Xitoyga
tobe bo'lib, ular bilan ellik yilcha tinch-to-
uv yashaganlar. Chji-chji boshliq shimoliy
xunnlar esa xitoylar bi- an chiqisha olmay
g'arb tomon siljiganlar. Lekin xitoy
qo'shinlari larni ta'qib qilib borib tor-mor
etgan. Milodning I asrida xunnlar O'zlarini
biroz tiklab olganlar. Ammo milodiy 87-
93-yillarda xitoylar syanbi va dinlinlar
bilan ittifoq boʻlib xunnlarni yana tor-mor
keltirgan. Xunnlar esa Sirdaryoning quyi
qismi va Orol dengizi- ning shimoliga
borib joylashgan. Keyingi asrlar
Xunnlarning g'arbga
ko'chishlari.

---

davomida xunnlar Shimoliy Qozog'iston
orqali yurib, Itil va Don daryolaridan o'tib
Shimoliy Kavkazdagi alanlarni oʻzlariga
itoat ettirganlar. Xunnlar sardori
Balamber 375-yili o'z qo'shinlari bilan
Shimoliy Qora den- giz bo'ylarini
egallagan. Shu yerda yashovchi
gotlarning bir qismi Xunnlarga tobe
boʻlgan va oʻzlarini osgotlar, ya'ni sharqiy
gotlar deb atagan. Xunnlarga tobe
bo'lmagan gotlar Frakiyaga borib joy-
lashib, oʻzlarini vesgottlar-g'arbiy gotlar
deb atagan. 394-395-yil- larda
xunnlarning bir qismi Kichik Osiyo, Suriya
va Kapadokiyaga bostirib kirgan.

---

Xunnlar g'arbga yurishni davom ettirib,
Dunay daryosining yuqori qismidagi
yerlarni bosib olganlar. Shu yerdan turib
ular Sharqiy va G'arbiy Rim saltanatiga
ham tahdid solib turgan. Xun- nlarning
sardori Attila davrida (434-453) Markaziy
Yevropa- ning juda ko'p qabilalari
xunnlarga tobe boʻlgan. 451-yilda xun-
nlar Galliyaga bostirib kirganlar. Ammo
rimliklar, vesgottlar va franklarning
birlashgan qoʻshinlari Katalaun yonidagi
mashhur jangda xunnlarni yengib, ularni
orqaga chekintirganlar. 453-yilda Attila
vafot etgach, xunnlar davlati
kuchsizlangan. Ularning 455- yili
Pannoniyaga, 469-yili Bolqonga qilgan

---

yurishlari ham mag'lu- biyat bilan
tugagan.
Shundan keyin xunnlar ittifoqi tarqalib,
davlat mutlaqo kuchsiz- langan. Xunnlar
mahalliy aholiga qo'shilib ketgan. Shu
tariqa 7-8 asr hukm surgan Xunnlar
davlati V asr oxirlariga kelib barham top-
gan.
Xunnlar ham oʻzlariga xos oddiy,
ko'chmanchilarga xos soddagi- na
madaniyat yaratganlar. Ammo ular
Qadimgi Xitoy madaniyatidan keng
foydalanganlar. G'arbga ko'chgan xunnlar
madaniyatiga O'rta Osiyo xalqlari va Rim
madaniyati ham kuchli ta'sir ko'rsatgan.

---

Bu sahifa oxirgi marta 15-Dekabr 2022, 15:52 da
tahrir qilingan.
•
Matndan 
CC BY-SA 3.0
litsenziyasi boʻyicha
foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan
boʻlsa).
Abdujabor Kabirov " Qadimgi Sharq Tarixi
" Toshkent -2015. " Taffakur" nashiryoti.
"https://uz.wikipedia.org/w/index
.php?
title=Xunnlar_davlati&oldid=34813
81" dan olindi
Adabiyotlar.