Xxi-asrda islom
Download 5.22 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- V bob Oila inqirozi
www.ziyouz.com kutubxonasi 44 aylanadi va forslar bilan ulkan jangda mag‘lubiyatga uchraydi. Uning o‘takasi yorilay deydi va o‘zining ma'jusiylardan bo‘lgan maslahatchisi Maksimusga yutqizganini tan oladi: YULIAN Menga imperator yoki galileyalik yutishini aytib bera olasanmi? MAKSIM Imperator ham, galileyaliklar ham yo‘q bo‘lib ketadi. YULIAN Yo‘q bo‘lib ketadi? Ikkalasiyammi? MAKSIM Ikkalasiyam. Bugunmi yoki yuz yil keyinmi - men buni bilmayman; biroq bu ushbu ishni qila oladigan haqiqiy odam kelgach, sodir bo‘ladi. [...] E, kelajakka - ikki yoqlama hukmdor tug‘iladigan Uchinchi saltanatga qarshi qilich yalang‘ochlagan ahmoq. YULIAN Uchinchi saltanat? Masih? Yahudiylarning Masihi emas, biroq ikki saltanat Masihi, dunyo ruhi... MAKSIM Pan Logosda - Logos Panda... [76] Yulian unday kishi bo‘lishi mumkin emas; u o‘z yanglishishlaridan yengiladi. U Ibsenning aksariyat aksilqahramonlari singari. Per Gint nazdida ham «idealist»dir. Dunyo kutayotgan kishi esa «realist»dir. Bu aks holning ayni atamalar (Berklining esse est percipi (narsalar anglangandagina mavjuddir) aqidasiga tayanuvchi idealizmi va so‘ngra Kantning «empirik» realizmi) ni istifoda qiladigan falsafiy jiqqamushtliklarga hech qanday daxli yo‘q. Ibsenning nazarida, atamalar sof etik strategiyalar o‘rtasidagi chigallikni anglatadi. Bernard Shou o‘zining Ibsenga bag‘ishlangan tadqiqotida idealist «realizm manmanlikni, manmanlik esa buzuqilikni anglatadi», deb hisoblashini qayd etadi. Biroq bu fikrning teskarisi ham mavjud. Idealizm o‘zlikni ego sifatida yashirin tarzda namoyon qilishdir; bu hol Per Gintni cho‘chqa minib olgan ust-boshi kir ayolni malika deb hisoblashga undagan manmanlik turidir, chunki u malikani tusar edi. «Idealizm» romantik tasavvurdir. Binobarin, biz o‘ylamay-netmay Gitlerni ham idealistga, uning Uchinchi reyxini sharqiy jang maydonida qayg‘uga botgan gitlerchi Yuliani bilan birgalikda halokatli evrilishga uchragan Uchinchi saltanatga chiqarib qo‘yishimiz ham mumkin. Ibsenning nazarida insoniyligimizni (bu o‘rinda Freydning ta'siri bo‘lgan bo‘lishi ham mumkin) gunoh strukturalari qarshisidagi mo‘rtligimiz va jinsiy aloqa borasidagi taysallashlarimiz tufayli zaha yegan livsglaede - hayot lazzatining «realistik» qayta kashf qilishi yuzaga keltirgan. Rosmersholm [77] ning omadsiz qahramoni Pastor Rosmer ijtimoiy faollik yo‘lida oilasining siyosiy konservatizmidan voz kechadi va jaydari xotinining mayli qo‘zg‘almaydigan jinsiy tabiatini kashf etadi. Shouga ko‘ra, Angliya ruhoniysi xristianlikni yo‘qotish, o‘zining jismoniy qobiliyatini ro‘yobga chiqarish va jamiyatga saxiylik urug‘ini sepish kerakligini anglagan holda zimmasidagi vazifani ado etish yo‘lini izlaydi. Shou: «U dunyoga Uchinchi saltanatni oldindan g‘ira-shira payqab nazar tashlaydi» [78] , deydi. Shou Ibsenning o‘z asarlariga katta ta'sir ko‘rsatganini qayd etadi va bu hol boshqa hech qaerda muallif «idealizm»ining «realizm»ga muxolifligichalik yaqqol ko‘zga tashlanmaydi. Yozuvchi uchun patsifizm (tinchlikparvarlik) yoki militarizm va yoki jinsiy XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter www.ziyouz.com kutubxonasi 45 aloqadan tiyilish idealizmning yaqqol ko‘rinishlari, ushbu dialektikani osib qo‘yish mumkin bo‘lgan qoziq vazifasini bajargan narsa uning dastlab yozilgan aksariyat pesalarining mavzusi edi. Albatta, Shou o‘zining fabiy [79] cha hurfikrlik bilan yo‘g‘rilgan javobining talabga javob bera olmasligini yaxshi bilar edi. Hurfikrlilik bo‘lmasdan turib jinsiy aloqa erkinligiga qanday erishish mumkinligi u mashg‘ul bo‘lgan sohada chindan ham hal etilgan bir-ikki masalaning biri edi [80] . Biroq Ibsenga uning «Qaysar va galileyalik» pesasi qanchalik qadrli bo‘lgan bo‘lsa, Shou ham yozilajak eng zo‘r pesasida superodamni yaratish g‘oyasini o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan edi. Hesket Pirson yozganidek: Shou ko‘p yillar davomida (bu 1913 yil edi) payg‘ambar haqida pesa yozishni o‘ylab yurar edi. Uning tabiatiga ko‘proq mos keladigan qahramon jangari vali edi, bu qahramonni u chin dilidan xush ko‘rar va shuning uchun uni sobit intuitsiya bilan tasvirlashi mumkin edi. Butun tarix davomida uning talablariga to‘la javob bera oladigan birdan-bir mukammal soqolli qahramonga Muhammadgina prototip bo‘lishi mumkin edi [81] . Shou 1913 yilgi kundaligida mana bunday deb yozadi: «Men ancha vaqtdan beri Muhammadning hayoti xususida drama yozishni niyat qilib yurar edim. Biroq Turkiya elchisining norozi bo‘lish ehtimoli - yoki norozilikdan xavfsirash - lord Chemberlenning bu pesa qo‘yilishiga litsenziya bermasligiga sabab bo‘lishi mumkinligi meni to‘xtatib qoldi». Aynan shu sababdan, Pirson yozganiday, u «Avliyo Jon» pesasini yaratadi. Shou ham, xuddi Ibsen singari xudoni sevar, biroq xristianlik uning g‘azabini qo‘zg‘ar edi. U buni «o‘sib borayotgan narsa alal-oqibat xochga mixlash bilan oyoq osti qilindi» [82] , bu hol gunohlardan forig‘ bo‘lishdan safsata sotib, «bir pulga qimmat gunohdan forig‘ bo‘lish bilan sotib olingan axmoqona qasos edi» [83] , deya tasvirlagan edi. Uning qarshilik ko‘rsatmaslik haqidagi mafkurasi zolim hukmdorlar uchun ayni muddao edi, u hatto odatda o‘zining din uchun makon hozirlashday maqsadini ham yerga urar edi. «Ijtimoiy najot individual adolat qaror topmasidan burun yuzaga chiqishi kerak» [84] . Binobarin, Janna d'Ark yoki Muhammadning chizgilari pesaning satrlari orasidan elas-elas ko‘zga tashlanib turadi. U tug‘ma peshvo bo‘lib, uning xudodan eshitgan ovozlari asldir (bu Shouning yolg‘onni fosh qilishga debocha bo‘lmagan yakkayu yagona g‘ayritabiiy rejissyorlik san'atidir) [85] ; Janna «norozilik bildirayotgan payg‘ambar, hamma narsani kunpayakun qiluvchi, Hayot Kuchining faol agenti»dir [86] , uni «idealistlar» (cherkov) qoralaydi, u murosa qila olmaydi, biroq siyosiy donishmandlikni muqaddas deb biladi, chunki, Shou astoydil ishonganiday, «hukumat dinsiz mavjud bo‘la olmaydi» [87] . Islom dunyosining javobi yetarli darajada ravshan. Biz Shouning «Avliyo Jon» pesasi T.E.Lourensning arablarning jasurliklari xususidagi ertaklarni o‘z ichiga olgan «Donishmandlikning yetti rukni» asarini tahrir qilayotgan paytda yozilganini bilib qolib ham hayratlanmaymiz [88] . Garchi Lourens o‘limiga qadar Muhammadning tarjimai holini yozish niyatidan voz kechgan bo‘lsa-da, ikki do‘st bu masalani muhokama qilganiga shubha yo‘q. XX asrdagi musulmon payg‘ambari bilan Yevropaning xristianlikdan keyingi ideallari o‘rtasidagi bunday o‘xshashliklarning romantizm bilan umumiy jihatlari ko‘p. Bu yerda XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter www.ziyouz.com kutubxonasi 46 Ma'rifatning «saxiy yovvoyi» tushunchasini yodga olish o‘rinli bo‘ladi, u islomga ham butkul begona emas. O'rta asrda yashaganlar payg‘ambar e'lon qilgan «Tabiat bog‘i» g‘oyasini qoralagan edi; ibtidoiy gunoh xususidagi aqidalarni o‘zi uchun yot deb bilgan mutafakkirlar uning naturalizmini («realizm»dan ko‘ra tuzukroq kalima) nimagadir zo‘r deb tan olishgan. Me'roj payti Jabroil unga bir kosa sharob va bir kosa sut tutadi. U sutni tanlaydi va farishta xitob qiladi: «Siz tabiatga moyil ekansiz». Rasululloh Alloh ne'matlarining buzilgan va ayniganidan emas, bevosita tabiat yetishtirganlaridan bahramand bo‘lishga da'vat etadi va bu bilan dunyoning butunlay teofanik [89] xususiyatga ega ekanini va bizning u bilan uyg‘unlashish barobarida Allohga bilan uyg‘unlashishimiz kerakligini tasdiqlaydi. Bu hodisa sakramentalizm [90] ni inkor etishni bildiradi. Rasulullohning xulosasi «Odam Zamin bilan tinch-totuv yashashi uchun osmon bilan murosa qilib yashashi kerak»ligini anglatadi [91] . Yana bir so‘nggi tashviq. Rasululloh tanani, ruhni va dunyoni ozod etish orqali najotkor ilohiyotshunoslikka asos soladi. Biroq Ul zot bu ishni ismoiliylar bayrog‘i ostida amalga oshiradi. Guterresh suyukli o‘g‘lon Ishoqning ahdi bilan ish yuritadi; vaholanki, islom jamoadan ajralib qolgan, yovvoyi «odam»ning himoyachisidir. Islomning aksariyat Uchinchi dunyo kishilari, shuningdek, G'arbdagi bechorahol odamlarning e'tiqodi sifatida tengsizlik hukmron bo‘lgan bizning asrimizdagi ismoiliy identiteti uning ilohiy xususiyatga ega ekanini tasdiqlaydi. Alloh bir oyatda: «Men ko‘ngli yarimtalar bilan birgaman», deydi. Rasululloh esa, meni faqirlarning orasida qayta tiriltirgin, deya munojot qiladi. Barchasidan so‘ng: «Ko‘ring, sizning qardoshlaringiz bo‘lmish Ibrohimning o‘g‘illari ust-boshi kir-chir, ochlikdan o‘layotgan bir paytda sizning uyingiz noz-ne'matlar bilan to‘la, ularga hech narsa berilmaydi» [92] . Ehtimol, Amos Ozning eng esda qolarli qahramonlaridan birining so‘nggi so‘zlari shunday bo‘lgandir: U (Alloh) ular (yahudiy bo‘lmaganlar)ni nima maqsadda yaratdi? Nega Ishmail, ma'jusiy Ismoil bino bo‘ldi? Buning ma'nosi - «U Parvardigorning gaplariga quloq soladi», deganidir. Bilasizmi? Yo‘q, men sizga aytib beraman. U akasi, ustozi Ishoqning buyurganlariga quloq solishi kerak edi? Nima uchun yahudiy Ishoq - "U kuladi" deb ataldi? U odamlar qaraganda doim kulib turar edi, chunki odil kishilarning mehnatini boshqa birovlar qilishgan edi [93] . V bob Oila inqirozi Abdul Vadid Shalabiy, ijtimoiy munozaralar chog‘ida «inqiroz» so‘zi printsip sifatida mutlaqo tilga olinmagan kezlarda jamiyat chin ma'noda inqirozga yuz tutadi, degan edi. Musulmonlar va xristianlar o‘zlarini oldingi avlodlarning qadr-qimmati, avvalgi oltin asrlar mukammalligi va muqaddasligi bilan solishtirganda, hech narsaga arzimasligidan xavotirga tushib qolishgan edi. Biroq o‘z-o‘zimizdan ko‘nglimiz to‘q bo‘lib turgan davrda inqiroz g‘oyasiga hatto shpenglerchasiga murojaat qilish ham tushkun romantizm XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter www.ziyouz.com kutubxonasi 47 ayblovlariga o‘zni tutib berish bilan barobardir: u xuddi dekadens - inqiroz kabi noto‘g‘ri anglangandir. G'arbga tanqidiy, ammo hamdardlik ko‘zi bilan qarayotgan musulmonlar ko‘pincha, eski zamonlarda bo‘lgani kabi, o‘z-o‘zini tadqiq qila olmaslikdan noqulay ahvolga tushib qolishadi. Biz shu narsaga e'tiborni qaratishni istardikki, bundan buyon hech bir hukmron madaniyat o‘tmishdagi a[loqiy va madaniy ustunligini pesh qilish orqali o‘z o‘rnini saqlab qola olmaydi; bugun muttasil o‘zgarib turuvchi liberal murosa ushbu paradigmaga mos keladi. O'z nafsiga bandi bo‘lgan taloto‘plar dunyosi uchun o‘tmishdagi hech narsa ulgi bo‘la olmaydi, faqat kelajakkina andoza vazifasini o‘tashi mumkin. Darhaqiqat, aholining ixtiyoriy murosasi tufayli yuzaga kelgan deb hisoblanayotgan yalpi liberalizmni tahqirlaydigan jamiyatlardan farqli o‘laroq, modern jamiyatlarda razil («kufr») suhbatlarga o‘rin qolmaydi. Biroq bunday liberalizmni amalda kichik, shaxsan axloqsiz, ammo shunga qaramasdan, mafkura botqog‘iga botib ketgan, ommaviy axborot vositalariga egalik qiladigan va jamoatchilik fikrini g‘aroyib va misli ko‘rilmagan shakllarga solayotgan elita - xos guruhlar tahqirlaydi. Bugun dunyo oilaning maqomi to‘g‘risidagi munozaralar avj olgan davrda yashamoqda, U "tushkun" Shimol hamda taraqqiyparvar, lekin qashshoq Janub o‘rtasidagi mafkuraviy to‘qnashuvlar markazida turibdi. Bu to‘qnashuvlarning qoq markazida bo‘lgan Yevropadagi musulmonlar jamoasi o‘z o‘rnini topish va omon qolishga urinmoqda. Madaniyatlar to‘qnashuvb taraflar uchun o‘zlikni anglash ma'nosida muhim hayotiy ahamiyatga ega, bugungi kunda hech kim bu jarayondan chetda tura olmaydi. Har safar televizorni yoqib qo‘yib, tomosha qilar ekanmiz, shimolning qotib qolgan qarashlari va qat'iy tarzda oilada yashashga o‘rgangan Uchinchi dunyoning xastaliklari, u yerda istiqomat qiladigan aholining liberal demokratik jamiyatlardagi kabi ijtimoiy aqidalarga mos tarzda yashashni mutlaqo istamasligi xususidagi hujjatli filmlarning intihosiz va jiddiy gumanitar parhezi allalagan tahlikasini kuzatishga majbur bo‘lamiz. O'rtacha g‘arb kishisi bunday biryoqlama munozaradan qanoat hosil qiladi va uni tabiiy hol deb tushunadi. Natijada u, o‘zim yashayotgan sharoit Uchinchi dunyoga nisbatan yaxshiroq, degan xulosaga keladi va uning jamiyatdagi muammolardan asabiylashuvi kamayadi. Bunday vaziyat shunday jamoatchilik fikrini shakllantiradiki, unga ko‘ra, falastinlik, bosniyalik yoki zapatistalarni juda oz miqdorda aybdorlikni his qilish bilan (biroq o‘zini haq deb bilgan holda) yo‘qotish mumkin bo‘ladi. Aslida, munozara qiluvchilar feminizm va gomoseksualizmni Uchinchi dunyoni savalash uchun kaltak o‘rnida ishlatayotganiday, modern G'arbning ijtimoiy aqidalari mingyillikning so‘nggi yillarida imperialistik mafkuralarga aylanib qoldi. Bundan yuz yilcha muqaddam yevropaliklar teologik dogma va tijorat bilan hammaning joniga tekkan edi, endilikda esa ijtimoiy dogma va tijorat bilan xuddi shunday qilishyapti. Biroq asosiy munosabat bo‘lmish nafrat juda sekinlik bilan o‘zgarmoqda. G'arbda yashaydigan musulmonlar ushbu masalada qiziq bir ustunlikka ega. Ko‘pgina islom ilohiyotshunoslari musulmon dunyosidagi «g‘arblashtirish jarayoni" va uning oila hayotiga sharmandalarcha ta'siri haqida yozayotgan bir paytda, ulardan ayrimlari qayd etganiday, ko‘hna dunyoviy elita bu jarayonni himoya qilgani chin haqiqat bo‘lib, uning madaniy qurilmalari eski imperialistik davlatlar qo‘lga kiritgan yutuq edi. O'rtacha dunyoviy suriyalik yoki turkning turmush tarzi zamonaviy yevropalikning turmush tarzidan, uning kurakda turmaydigan teskari da'vosini hisobga olmaganda, o‘zaro farq qiladi. Uning kiyimlari, sharoiti, nikoh bilan bog‘liq marosimlari va boshqa ikir-chikirlari XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter www.ziyouz.com kutubxonasi 48 bugungi G'arb turmush tarzi voqeligi bilan solishtirganda, 40-50-yillarni eslatadi. Shunday qilib, musulmonlarning oiladagi o‘zgarishlarga oid asosiy munozaralari «erkinlashgan G'arb"ning qoq markazidagi biz yashab turgan vaziyatga mos bo‘lishga bir oz moyildir. G'arblik musulmonlar o‘z sharoitini nazariylashtirishga harakat qilayotgan sharoitda taqdirning g‘alati bir haziliga duch kelyapmiz: biz qo‘shilib keta boshlagan madaniyat endilikda yo‘qlikka yuz tutdi. Hatto yaqin-yaqinlarda: XX asrning 50-yillari va 60- yillarining boshida ham oilaparvar Ibrohim zaminiga ildiz otgan ulug‘ diniy an'anaga asoslangan Yevropadagi oilaviy qadriyatlarni tanib olish mumkin edi. Islom va xristianlik o‘rtasidagi doktrinaga oid bahslar keskinligicha qolgan paytda, musulmonlar va xristianlarning axloqiy va ijtimoiy qarashlari aksariyat hollarda bir-biriga juda yaqin edi. Bugungi kunga kelib, bu o‘xshashlikdan nom-nishon qolmayozdi. Hatto cherkovlar ham, necha asrlarga guvoh bo‘lgan metin qoya erkinliklarning qum bo‘roniga dosh berolmay, tobora darz ketib parchalanayotgani kabi, mutlaq ma'naviy haqiqatlarning izchil va ishonchli jarchisi bo‘lishga da'vo qilmay qo‘ydi, Britaniya katoliklarining odatda sog‘lom fikrlovchi vakili kardinal Hyum ham yaqinda homofiliya (erkak bilan erkakning jinsiy aloqasi) xususida murosali mulohazalar bildirdi; toru tarang jinsi jim va charm kurtka kiyib olgan anglikan yepiskopi o‘zining boshqa bir erkak bilan aloqasi xususida ochiqchasiga gapirdi. Londondagi oila qadriyatlari xususida va'z aytuvchi 900 nafar ruhoniyning 200 nafari gomoseksualizmga moyil ekani haqida turli gap-so‘zlar oralab yuribdi. Sodomning «fazilatlari»ni qo‘shiq qilib kuylayotgan bir qator xristian va yahudiy tashkilotlari, alohida shaxslar, dunyoviy jamiyat tarafdorlarining qo‘llab-quvvatlashi tufayli an'ananing qolgan ovozi ham o‘chguncha kundan-kunga ko‘payib boraveradigan ko‘rinadi. Yevropaning boshqa o‘lkalari ham unchalik ortda qolayotgani yo‘q. Bu shundan dalolat beradiki, Yevropaning ko‘pgina joylarida sinf, irq va iqtisodiyot nuqtai nazaridan chetga surilib qolgan musulmon jamoasi begonalashuvning bunday keskin ko‘rinishiga qarshi turishi kerak bo‘ladi. Yevropaning oldingi avlodlari qonuniy deb e'tirof etgan qadriyatlarning yakkayu yagona himoyachisi bo‘lmish kamchilikni tashkil etuvchi fuqarolar, ya'ni bizlar yo‘lidan adashgan kishi ko‘yiga tushib qolganmiz. Ko‘pchiligimiz vahima qo‘zg‘ash, keng dunyoni iflos va zulmga to‘la deb ayyuhannos solish hamda turli guruhlarga, sajda qiluvchilarga bo‘linib ketish gunohidan o‘zimizni tiya olmaymiz. Bunday harakatlar universitetlar shaharchalarida keng quloch otmoqda. Biroq bunday befoyda va yuzaki ermakning yo‘lini to‘sish kerak. Modomiki, e'tiqodimiz bizni yo‘ldan ozdirmoqchi bo‘lganlar tasavvur qilganiday kuchli ekan, unga Yevropa haqqi-hurmati osongina qarshilik ko‘rsatishimiz zarur. Ayni paytda post-modern va post- xristian holatida bo‘lgan Yevropa bilan o‘zaro munosabatlarimiz qalin va samarali bo‘lishi lozim. Biroq bunday pozitsiya - turimni tushuntirish strategiyasi musulmon traditsionalizmi tasalli beruvchi essentsial "metanarratsiya"ni dastak qilib olmasligini bilishga tayanishi zarur. Chunki essentsial "metanarratsiya"ning ob'ektiv haqiqatga da'vosi uning madaniy identitetning aniqlovchisi maqomidan ko‘ra kamroq ahamiyatga ega. Bu natsionalizm va fashizm singari raqib essentsializmlarning 20-asrdagi fojiasi edi; bu aksariyat hollarda musulmon faollarining bezovtaligi ruhiy voqelikka bo‘ysungan yoki hatto soxta ruhiy haqiqatdan tasalli izlash bilan o‘rin almashgan xatosi hamdir. 20-asrning 70-yillariga XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter www.ziyouz.com kutubxonasi 49 qadar Musulmon birodarligi va yangi renessanschilariga ilhom bergan islom tsivilizatsiyasi haqidagi rivoyat tasodifan, salaf qonunning bo‘linmas maktabi davomchisidir, degan muammoli da'voga ko‘ra, "Salaf" haqidagi xomxayol rivoyatga yo‘l berdi, biroq biz bu ikki turimning na unisini, na bunisini tutganlar orasidan - haqiqiy e'tiqod mevasiz bo‘lmaydi - to‘g‘ridan-to‘g‘ri va hassos e'tiqodni, surunkali ravishda pokdomon bo‘lishdan ko‘ra, hamdardlik va tashvishlilikka tayangan ma'naviyatni topishimiz mumkin. Buning ma'nosi shuki, yevropalik musulmonlar, ba'zi musulmon davlatlarida ro‘y berganidek, islomning qashshoqlashib borayotgan va yakto "mafkurasi"ga qarshi tura bilmasa va rahmdil Alloh rahnamoligida insoniyat baxt-saodati uchun bevosita va samimiy tashvishlanishga asoslangan e'tiqod shaklu shamoyilini qaytarishga harakat qilmasa, biz real vaziyat yuzasidan muayyan masala bo‘yicha keng bahslarga o‘z hissamizni qo‘sha olmaymiz. Bu eksklyuzivistlar [94] yelkasini qisishi uchun yetarli emas: "E'tiqodsizlar nima haqda o‘ylashi bilan kimning ishi bor?" Qur'onda musulmonlarning boshqalarga namuna bo‘lishi buyurilgan. Agar madaniyat kulbalarida yashirinib o‘tirsak va tasavvur etishimiz mumkin bo‘lganidan ko‘proq bilishidan go‘zal bir lazzat tuyadigan kishilarga nisbatan qo‘pol va johil munosabatda bo‘lsak, biz namuna bo‘la olmaymiz, yoki Alloh nozid etgan xabarni boshqalarga yetkaza olmaymiz. Buning o‘rniga ushbu jamiyatning mavjud muammolarini tushunishday mashaqqatli, so‘ngra chinakam najotkor chora sifatida undan ham qiyinroq yo‘lni tanlashimiz kerak. Hozir ayni shunday himoya paytidir. Keyingi yillarda britaniyalik bir necha diniy arbob oilaning taraqqiyot bilan bog‘liq inqirozi fojiasi xususida o‘zlarining ko‘pincha iztirobli, umuman olganda, ishonchli mulohazalarini bildirishdi. Liverpul yepiskopi va bosh ravvin ushbu jarayon xususida odatdagi statistik ma'lumotlar yordamida mana bunday xulosa chiqaribdi: Britaniyada bolalarning 34 foizi nikohsiz tug‘ilmoqda; taxminan shuncha miqdordagi katta yoshlilar ajrashish alamidan aziyat chekmoqda; kelgusi yigirma yil davomida britaniyalik bolalarning yarmidan ozrog‘igina ota-ona tarbiyasini oladi va hk. Juda oz kishilargina quyidagi amaliy falokatlarga shubha bilan qaraydi: ma'lum bo‘lishicha, AQShda qamalganlarning yarmidan ko‘pi buzilgan oilalar farzandlari ekani, ota-onasining ajrashgani tufayli yetkazilgan kuchli ruhiy zarba erkak va ayollarga o‘rta yosh, hatto keksalik chog‘ida ham salbiy ta'sir ko‘rsatib turishi aniqlangan. Yepiskop ham, ravvin ham bugungi tez o‘zgarib borayotgan dunyoda oila boshpanasiga bolalar qatori kattalar ham hech qachon bu qadar muhtoj bo‘lmaganidan birday tashvish chekadi, uni gunohlarning eng og‘iri - xudbinlikkina barbod qilishi mumkin, deydi. Hech kim o‘zini qurbon qilishni istamaydi: barchamiz shaxsiy erkinlik deb atalmish ma'budga topinar ekanmiz, huquqlarimiz haqida jar solamiz, mas'uliyatimiz borligidan esa asabiylashamiz. Hayotdan olinadan saboq bizni nechog‘li asabiylashtirmasin, bir narsa kundek ravshan: Adam Smitning raqobatbardosh xususiy manfaat himoyasini ulug‘lashini kollektiv ijtimoiy rivojlanishning kaliti deb bilgan Tetcher-Reygan egotsentrizmi butun boshli tashabbusga xavf tug‘diruvchi ko‘plab baxtsiz hodisalarni talab etadi. Ochko‘zlik ko‘plab badavlat kishilar va moliya vazirlarini paydo qiladi, biroq endi uning xunini to‘lash uchun uzoq vaqt kerak bo‘ladi, bugun mana shu vaqt boshlandi. Qo‘shimcha qo‘riqchilar, qamoqxonalar, ijtimoiy xizmatchilar va ijtimoiy ta'minot to‘lovlarining kun-bakun kuchayib borayotgan qor bo‘roni millionlab ijtimoiy va iqtisodiy chek qog‘ozlarini uchirib yuribdi. Sotsialistik inqilob barbod bo‘ldi; pirovardida kapitalizmni o‘z ziddiyatlari bo‘g‘ib tashlashi ham mumkin. XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter www.ziyouz.com kutubxonasi 50 Shu yergacha hammasi ravshan. Ochko‘zlikning gunohligi dindorlardan boshqalarga ham tushunarli ekani xususida bahs qilib o‘tirish shart emas. O'tgan asrlarda fidoiylikka qaytish haqidagi ko‘plab da'vatlar odamlarning ensasini qotirar ediki, ularni biror qaror qabul qilish uchun yetarli deb bo‘lmaydi. Modomiki, dinlar insonlar qilgan gunohlar oqibatini bartaraf etar darajada qudratli ekan, «yaxshi bo‘lish» uchun yolvorish kamdan-kam hollarda ta'sir kuchiga ega bo‘ladi, unga islohotlarning amalga oshirish mumkin bo‘lgan paradigmasi yo‘ldosh bo‘lishi kerak. Ravvin ham, yepiskop ham real va muayyan narsadan boshqasini taklif etishi qiyin; bu siyosatchilar va liberal OAV murosa qilgan, hattoki, yo‘l sifatida tanlagan narsa bo‘lsa ajab emas. Biroq biz maqomi muayyan ijtimoiy, shuningdek, ma'naviy dasturda «millatlarga saxiylik» deb bayon etilgan vositachi orqali diniy erkinlik bilan siylangan musulmonlar sifatida bilamizki, jamiyatning mavjud og‘ir ahvolini hech qachon va'zgo‘ylik bilan tuzatib bo‘lmaydi. Struktural o‘zgarishlar ham talab etiladi: biz muammoning tortish kuchi ta'siriga tushib qolib, bunday o‘zgarishlar og‘riqli bo‘lishi mumkinligidan ajablanmasligimiz kerak. * * * Oila inqirozining sababi hukmron mafkuralar uni tan olmayotganida ekani kundek ravshan. Siyosatchilar o‘z sharmandaliklari bilan boshqalarga o‘rnak bo‘lmoqda: ochig‘ini aytganda, prezident Klintonning shahvatparastlik bilan bog‘liq o‘z qilmishlarini tan olishi zerikarli hodisalarning ipga tizilgan so‘nggi munchog‘idir, bu esa siyosiy arboblarning axloqiy hayot borasida boshqalarga namuna bo‘la olmasligini ko‘rsatadi. Oval - tuxumsimon kabinetda, har bir vazir va parlament a'zosining kabinetida bizga kerakli yashirin jinoyat belgilari stol tortmasida turadi va ularning har bir zerikarli xat yozish lahzasiga lazzat baxsh etadi, bu hol ularning, o‘zini sipo tutishiga qaramay, bir pulga qimmat odam ekanini tasdiqlovchi tartibsizlikdir. Ayrim parlament a'zolarining kotibalari ikkinchi xotinlaridir. Aslida ular maxfiy jazmanlarning ikkinchisidir. Ko‘pxotinlilik tasodifiy istisno emas, xuddi musulmon mamlakatlaridagi kabi, odatiy holdir. Faqat me'yorni bilmaydigan telbalik yoki mutelikkina tiyiqsiz shahvatparastlikka mubtalo bo‘lgan siyosatdonning qarama-qarshi jins vakilasi bilan yarim tungacha ishlashini, o‘yindan o‘t chiqishi ehtimoldan xoli emasligini ko‘rib, ko‘rmaslikka olishi mumkin. Bunday sharoitda mavjud tizim bolalar, er yoki xotinni himoya qilish chorasini topolmaydi. Oqibatda ular yuragiga o‘z joniga qasd qilar darajada jarohat yetadi. Shaxs huquqlari oila huquqlaridan baland turadi, degan buzmakor tushuncha ikkalasining ham inqiroziga sabab bo‘ldi. Biroq siyosat muhitning eng qayg‘uli namunasidir. Eronliklar uni «olov va paxtaning apoq-chapoqligi» deb ataydi. Jinsiy tegajog‘lik xususida davom etayotgan iztirobli bahslar intim xohishlar dasturxon bo‘lmayotgan jamoat joylar kamdan-kam qolayotganini ko‘rsatmoqda. Ilgari hech qachon jamiyatda erkak va ayol har kuni aralashib ishlamagan hamda shayton yo‘ldan urishi va xiyonat uchun imkoniyatlar shu darajada ko‘payib ketmagan edi, bu holni axloqsizlik tarafdori bo‘lgan jurnalist ham, siyosatchi ham va ijtimoiy strateg ham ko‘rmasligi mumkin emas. Tomas Vulfning mashhur «Manmanlik o‘ti» romanida yosh moliyachi «shahvoniy hirslarga cho‘kib ketgan» Nyu-York farzandi bo‘lgani uchun ham zino qilib, xotini va qizining hayotiga zomin bo‘ladi. Uning tubanligiga sabab bo‘lgan hol jinslarning XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter Download 5.22 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling