Xxii bob k u lo n o m etriy a

5 ga bog‘liq); i - elektrodning sirt yuzasi; V -  tekshiriladigan eritm aning 
hajmi, m/. Har bir tajriba uchun D qiymat nisbatan doimiy bo'ladi, shuning 
uchun ham k, asosan, s/V ga bog'liq b o ‘ladi. Bu nisbat qancha katta 
b o ‘lsa, к qiym at ham shuncha katta boMadi. Bundan shunday xulosa 
chiqadiki, elektrod reaksiyasining tezligini oshirish uchun elektrod sirt 
yuzasini oshirish va eritm aning hajmini kamaytirish kerak. Eritmani 
aralashtirish ham yaxshi samara beradi, chunki araiashtirish natijasida d 
qiymat kamayadi va moddaning diffuzion qavatga tashilishi ortadi.
tenglam aga k o ‘ra nazariy jihatdan tokning qiymati elektroliz cheksiz 
davom ettirilganda fon (qoldiq) tokiga intiladi. Shuning uchun ham 
elek tro lizn i tok o ‘zgarm ay qolgan vaqtda tugagan, deb h iso b lash
m umkin. Buni am alga oshirish uchun fon elektrolitining voltam per egri 
chizigM tu z ila d i va fon to k in in g q iy m ati b a h o la n a d i. S o 'n g r a
tekshiriladigan m oddaning berilgan fon eritmasidagi elektroliz reaksiyasi 
o ‘rganiladi. A gar elektroliz toki fon toki qiymatidan farq qilsa, elektroliz 
jarayoni tok doim iy qiym atga erishguncha davom ettiriladi. Bundan 
ta^ihqari, elektrolizni tugatish uchun elektroliz tokining dastlabki tok 
qiymatiga nisbatan yuz yoki ming marta kamayishi ham asos qilib olinishi 
mumkin. Dastlabki elektroliz tokining aniq baholanishi murakkab. Biz uni 
hisobga olishim iz zarur. Reaksiya tugashini maxsus indikator yordam ida 
aniqlash m umkin. Indikator tekshiriladigan depolyarizator uchun xos 
bo'lishi va shu bilan birgalikda elektr aktiv b o ‘lmasligi kerak. K o‘pchilik 
indikatorlarning elektr aktivligi va aksariyat hollarda elektrod sirtida 
a d so rb ila n u v c h i o rg a n ik m o d d a la r e k an lig i h iso b g a o lin s a , u lar 
q o ‘llanilishining cheklanganligi o ‘z-o ‘zidan m a ’lum b o ‘ladi. Elektr 
kimyoviy reaksiyaning tugashini turli xil elektr kimyoviy usullar, jumladan, 
potensiom etrik usul yordam ida ham aniqlash mumkin. Elektr kim yoviy

---

reaksiyaning tugash davrida aralash to 'yingan potensial paydo bo'lishi 
n atijasid a indikator elektrodining potensiali keskin o'zgaradi. Ishchi 
elek tro d potensialini taqqoslash elektrodi potensialiga k o ‘ra kuzatish 
yord am id a ham elektr kimyoviy reaksiyaning tugash paytini aniqlash 
m um kin. Kimyoviy reaksiyalaming tugash paytini aniqlash uchun vizual 
usullardan ham foydalaniladi.
E l e k t r m iq d o r i. P o ten sio statik k u lo n o m e triy a d a e le k tro litik
b o ‘g ‘indan vaqt birligida o'zgarm as tok o'tganligi uchun (22.5-chizm a) 
e le k tro liz g a sarflangan elektr m iqdorini turli xil k ulonom etr, tok 
integratorlari yoki hisoblash usullari yordam ida aniqlash talab etiladi, 
c h u n k i m o d d an in g m iqdori e le k tr m iq d o ri y o rd a m id a to p ila d i. 
K ulonom etrik tahlilning aniqligi elektr miqdorini topish aniqligiga bog'liq 
b o ‘lganligi uchun bu qiymatni imkoni boricha aniq topish zarur. Usulning 
u y o k i bu ko'rinishini yoinki asbobni tanlash tahlilning talab qilingan 
an iq lig ig a g in a b o g 'liq b o 'lib qolm asdan, balki tokning qiym ati va 
sistem aning qarshiligiga ham bog'liq. Elektr miqdorini aniqlashning bir 
q a to r usullari mavjud bo'lib, ular tok kuchi - vaqt bog'liqligini (22.5- 
ch izm a) tekshirishga asoslangan.
22.5-chizma. Potensiostatik 
kulonometriyada elektroliz toki 
qiymatining vaqt birligida 
o’zgarishi
A gar tok kuchi qiym ati vaqt b irlig id a o 'z g a rm a s b o 'ls a , elek tr 
m iq d o ri nazorat qilingan qiym atlar asosida Q = /rte n g la m a yordam ida 
an iq la n a d i. K o'pincha, eritm a q arsh iiig in in g elektroliz ja ra y o n id a oz 
b o ‘lsa -d a , o 'z g a rish i natijasida tok kuchi vaqt b irlig id a kam ayadi. 
B u rid ay h o ld a elek tr m iqdorini topish uchun k u lo n o m e trla r yoki 
in te gratorlardan foydalaniladi
/g /-T b o g ‘lanish to ‘g ‘ri chiziqli boMganligi uchun tokni q o ‘shib borish 
u su li ham tavsiya qilingan. Hozirda turli xil avtomatik o ‘ziyozar asboblar 
/^?/-Tbog‘lanishni 0,1 % aniqlik bilan qayd qiladi. Tokni Ю’^н-10'М va 
z a ry a d n i IO'^-
5
-lO’ Kl kattalikda 3 % an iq lik bilan y o z a d ig a n ikki 
k o o rd in a tali elektron o ‘ziyozarlar ham m avjud. Elektron integrator 
quri Imalari imkoniyat boricha kichik vaqt {A