Yadro energetikasi

YADRO REAKTORI
Og’ir yadrolarning bo’linish zanjir reaksiyasini amalga oshirish va boshqarish imkoniyatini beradigan qurulma yadro reaktori deyiladi.


Yadro reaktorlari va ularning turlari

SEKIN NEYTRONLARDA ISHLOVCHI YADRO REAKTORLARI
Urаn yadrоsi nеytrоnni yutаdi. Nаtijаdа pаrchаlаnish rеаksiyasi yuzаgа kеlаdi vа enеrgiyasi 1 MeV gа tеng ikkitа nеytrоnlаr аjrаlib chiqаdi. Bu nеytrоnlаrning enеrgiyasi inеrt grаfit yadrоlаri bilаn bir nеchа bоr to’qnаshgаndаn so’ng, issiqlik enеrgiyasigаchа kаmаyadi. Sеkinlаshtirgich sifаtidа grаfitdаn fоydаlаnib, u bilаn ko’p to’qnаshgаn nеytrоn enеrgiyasi issiqlik enеrgiyasigаchа kаmаyadi. Sеkinlаshgаn nеytrоnni urаn-235 yutgаndаn so’ng, yanа ikki nеytrоnlаr chiqаruvchi pаrchаlаnish rеаksiyasi yuzаgа kеlаdi. Bа`zi bir nеytrоnlаr rеаktоr yuzаsidаn chiqib, pаrchаlаnish rеаksiyasidа qаtnаshmаydi.


ISSIQ NEYTRONLARDA ISHLOVCHI YADRO REAKTORLARI
Reaktorning asosiy qismi aktiv zonadir. Unda zanjir reaktsiya yuz berib, energiya ajraladi. Neytronlarning tashqariga chiqib ketishini kamaytirish uchun aktiv zona qaytargich ichiga joylanadi. Aktiv zona neytronlarni sekinlatuvchi bloklardan va ularni ichida joylashgan yoqilg’i kassetalari TVEL lardan tashkil topgan (TVEL – issiqlik ajratuvchi element). Kanallar orqali TVELdan ajralgan issiqlikni olib ketuvchi gaz yoki suyuqlik (issiqlik eltkich) o’tkaziladi.


XULOSA
Ushbu kurs ishi Fizikaning rivojlangan sohasi Yadro fizikasiga asoslangan. Yadro energetikasini rivojlangan soha ekanligidan kelib chiqib, xozirgi zamonda asosiy energiya manbalaridan biri ekanligini hayotga tadbiq qilishdan iborat.Yadro reaktorlari nafaqat izotoplar olishda va ilmiy tadqitotlardayam foydalaniladi. Radioaktiv o’zgarish hamma vaqt turg’un izotop hosil bo’lishi bilan tugallanavermaydi. Ko’pchilik hollarda ketma-ket bir necha radioaktiv o’zgarish kuzatiladi. Biz hozirgacha yemirilayotgan yadrolardan qaysi biri qachon yemirilishini aniq aytolmaymiz. Lekin, vaqt birligi ichida nechtasi yemirilishini aniqlashimiz mumkin, ya’ni, turli xil tezlatkichlar kompleksi yordamida radioaktiv yadrolarni olish usuli bilan. Bu esa, radioaktiv yadorlarning qarimasligi, yoshga ham ega emasligi, yemirilish intensivligi vaqt birligida yemirilgan yadrolar soniga bog’liq xolos, degan xulosani beradi. Fizikada aniqlanadigan fundamental qonunlar o’zlarining murakkabligi va umumiyligi bilan har qanday hodisalarni o’rganishga asoslanadigan dalillardan ancha ustun turadi. Biroq, ular ham bevosita kuzitiladigan sodda hodisalar haqidagi bilimlar kabi to’g’ri va shu darajada ob’yektivdir. Bu qonunlar hech qachon, har qanday sharoitlarda ham buzilmaydi. Radioaktiv yadrolarning yashash vaqtlari sekunddan yil oralig’ida yotadi. Muayyan radioaktiv moddadagi barcha atomlar ayni bir vaqtda parchalanmaydi. Ularning ba’zilarida bu jarayon juda qisqa vaqtda bo’lsa, boshqalarida esa juda uzoq vaqt davomida sodir bo’ladi. Og’ir yadrolarni o’z – o’zidan α  zarralarni chiqarish hodisasiga   yemirilish deyiladi kinetik energiyaning asosiy qismi   zarra, ozgina (2%ga yaqin ) qisminigina hosilaviy yadro olib ketadi Berilgan yadro tomonidan chiqarilayotgan  zarralar bir xil energiyaga ega bo’ladi yoki bir nechta monoenergetik guruhlarga bo’linadi Alfa yemirilish spektori diskret  yemirilishda chiqariladigan  zarralarning energiyalari 1,5 MeV () dan 11.7 Mev () gacha oraliqda yotadi. Alfa zarralar spini I=0 ga teng. Magnit momenti ham µ=0 ga teng. Yadroning o’z –o’zidan elektron va yengil neytral zarra antineytronni chiqarib, massa soni saqlangan holda atom soni bir birlikka ortiq bo’lgan yadroga aylanishi beta parchalanish hodisasi deyiladi
Gamma – nurlar radioaktiv parchalanishning ikkinchi darajali maxsuli hisoblanadi
. Atom yadrolarining katta tezlik bilan harakatlanayotgan elementar zarralar (yoki boshqa atomlarning yadrolari) ta'sirida o'zgarish jarayoni yadro reaksiyasi deb ataladi Yadro reaksiyalari sodir bo’layotganda odatda og’irroq yadro tinch holda turadi. Yengilroq zarra yoki yadro unga uchib kelib to’qnashadi. Og’ir yadroni neyrtonlar bilan bombardimon qilish natijasida yadroni taxminan ikkita bir hil bo’lakka va boshqa zarralarga yemirilish jarayoniga og’ir yadrolarni bo’linishi deyiladi. Energiyasi 1.5MeV dan katta neytronlar tez neytronlar, .Energiyasi 1.5MeV dan kichik neytronlar sekin neytronlar deb ataladi. Energiyasi 0.025eV bo’lgan neytronlar issiq neytronlar deyiladi. biz hozirgacha yemirilayotgan yadrolardan qaysi biri qachon yemirilishini aniq aytolmaymiz. Lekin, vaqt birligi ichida nechtasi yemirilishini aniqlashimiz mumkin, ya’ni, turli xil tezlatkichlar kompleksi yordamida radioaktiv yadrolarni olish usuli bilan. Bu esa, radioaktiv yadorlarning qarimasligi, yoshga ham ega emasligi, yemirilish intensivligi vaqt birligida yemirilgan yadrolar soniga bog’liq xolos, degan xulosani beradi.
Ushbu kurs ishi Fizikaning rivojlangan sohasi Yadro fizikasiga asoslangan. Yadro energetikasini rivojlangan soha ekanligidan kelib chiqib, xozirgi zamonda asosiy energiya manbalaridan biri ekanligini hayotga tadbiq qilishdan iborat.Yadro reaktorlari nafaqat izotoplar olishda va ilmiy tadqitotlardayam foydalaniladi. Radioaktiv o’zgarish hamma vaqt turg’un izotop hosil bo’lishi bilan tugallanavermaydi. Ko’pchilik hollarda ketma-ket bir necha radioaktiv o’zgarish kuzatiladi. Biz hozirgacha yemirilayotgan yadrolardan qaysi biri qachon yemirilishini aniq aytolmaymiz. Lekin, vaqt birligi ichida nechtasi yemirilishini aniqlashimiz mumkin, ya’ni, turli xil tezlatkichlar kompleksi yordamida radioaktiv yadrolarni olish usuli bilan. Bu esa, radioaktiv yadorlarning qarimasligi, yoshga ham ega emasligi, yemirilish intensivligi vaqt birligida yemirilgan yadrolar soniga bog’liq xolos, degan xulosani beradi.