Yadro reakciyalarına máseleler sheshiw metodikası Reje

Betta jemiriliw: Radioaktiv element betta jemirilgende element atom yadrosindag’I neytron protonga aylanadi, ha’m yadrodan electron ajralip shig’adi. Natiyjede element yadro massasi o’zgermesden zaryadi bir birlikke artadi
¹₀ n-⁰_-1e +¹₁p maselen ²³⁹₉₃Np-⁰_-1e+²³⁹₉₄Pu
Betta + jemiriliw. Betta +bo’lekshe positron dep atalip massasi menen birdey zaryadi san tarepinen electron zaryadqa ten’. belgisi qarama qarsi bolg’an bo’lekshe. Bul jemiriliwde radioaktiv element yadrosinda proton neytrong’a aylanadi ha’m yadrosinan positron ajralip shig’adi.
Natiyjede elementtin’ yadro massasi o’zgermiydi, zaryadi bir birlikke kemiyedi.
¹₁P- β⁺ + ¹₀n maselen ⁵⁵₂₇Co--⁰₁ e⁺ + ⁵⁵₂₆Fe
Elektronnin’ yadrog’a qulawi natiyjesinde jemiriliw. Radioaktiv element yadrosi o’zine jaqinlawda jaylasqan electron qabattan electron qamrap aladi (elektronnin’ yadrog’a qulawi), natiyjede electron yadrodag’I proton menen birigip neytrong’a aylanadi.
¹₁p + ⁰_-1e-- ¹₀n
Bunin’ natiyjesinde elementtin’ massasi o’zgermeydi, zaryadi bir birlikke kemiyedi.
⁴⁰₁₉K+⁰₁e_- ⁴⁰₁₈ Ar+hv
Demek, elektronnin’ yadrosina qulawi aqibetinde sol elementtin’ izobari payda boladi.
Suniy radioaktivlik. Radioaktiv elementlerdin’ atomlari turaqsiz bolg’anlig’I suhin ha’r daim tabiiy rawishde jemirilip turadi.
Radioaktiv bolmag’an elementlerdin’ yadrolari turaqli bolib, oni basqa elementge aylantiriw arnawli usillar menen amelge asiriladi.
Qadimgi alximikler metallardi altinga aylantiriw maqsetinde juda uzaq izlegen. Alximikler dawri XVII asirdin’ axirinashekem dawam etdi, biraq olar bir elementti basqa elementge aylantiriw ximiyaliq prosesslerde mumkin emesligin bilmeytug’in edi. Biraq olardin’ izleniwleri basqa kashfiyatlardin’ jaratiliwina turtki bolgan.
Periodliq nizam , atom duzilisi, radioaktiv, yadro reaksiyalari haqqinda bilimler rawajlang’ani sari bir elementti ekinshi elementge aylantiriw imkaniyatlari payda boldi.
1934 jilda Fredrix Jolio-Kyuri suniy radioaktivlikde jaratadi. Bul jardeminde radioaktiv bolmag’an elementler yadrolarin har qiyli bo’leksheler menen “bombardimon” qilip ekinshi elementtin’ radioaktiv izotoplarin aliwg’a muwapiq bolad.