Yalar turlari

Sitologiklaboratoriyalar turlari.

Xujayra qismlarini fraksiyalarga (qism, bulim) bo‘lib

o‘rganish ultratsentrafuga, xromotografiya, elektroforez usullari

ѐrdamida olib boriladi. Bu usullar asosan biokimѐ

darsliklarida kengroq ѐritilgan.

Ultratsentrafugalash.

Bu usulda xujayraning turli

qismlari (membranali qismlar - plazmolemma, endoplazmatik to‘r,

yadro, organellalar va x.k.) maxsus ultratsentrafuga apparati

ѐrdamida ajratib olinadi. Ularni elektronmikroskop ostida

ko‘rish mumkin ѐki ular bilan biokimѐviy analizlar qilinadi

(oqsillar, maxsus fermentlar, fosfolipidlar, ѐg‘lar va x.k.).

Xujayra qismlarini ajratishda ultratsentrafuganing aylanish

tezligi muhim rol o‘ynaydi (80000-150000 marta minutiga

aylanadi). Bunda xujayra qismlari aylanish tezligiga ko‘ra

probirkaga chiziqlar shaklida cho‘kadi. Avval eng yirik tuzilmalar

- yadro, sitosklet cho‘kadi, aylanish tezligi kupaytirilishi bilan

mitoxondriyalar, peroksisomalar va oxirida mayda oqsillar cho‘ka

boshlaydi. Bu usul oqsil sintezini o‘rganishda, genetik

izlanishlarda juda qo‘l keladi.

Xromotografiya – ko‘proq oqsil fraksiyalarini o‘rganishda

qo‘llaniladi. Elektroforez usulida suvli muhitda ѐki quruq

teshikli matriksda elektr maydonni hosil qilinadi va har xil

zaryadli oqsil molekulalarini ajratib olish mumkin bo‘ladi.

YaMR- yadromagnit rezonans, mikrorxirurgiya usullari

bilan tirik xujayralardagi moddalar tarqalishi va metobolitik

jaraѐnlarni o‘rgansa ham bo‘ladi. Bu usulda mayda molekulali

moddalar keng o‘rganiladi. Bu asosiy molekulalardagi

atomlarning turli rezonansdagi energiyani yutish qobilyatiga

asoslangan. Mikroxirurgiya usulida esa maxsus mikromanipulyator

ѐrdamida yadroni ajratish, yadro qobig‘ini yirtib, xromasomalarni

ajratib olish mumkin. Tirik xujayrali to‘qimalarni o‘stirish yo‘li ham o‘rganiladi. To‘qima va xujayralarni organizmdan

tashqari o‘stirish, ularni o‘rganish va ulardan turli biologik

moddalar (dori sifatida ishlatish uchun) olish uchun qo‘llaniladi.

Bulardan tashqari, a’zolar va to‘qimalarni hayvonni haѐtiy

davrida bo‘yab o‘rganish usuli ham qo‘llaniladi. Lyuminitsent

mikroskop ѐrdamida a’zolarda mikrotsirkulyasiyani o‘rganish keng

yo‘lga qo‘yilgan.

Miqdoriy usullar

So‘nggi yillarda sifat usullari bilan birga miqdoriy

morfometriya, gistokimѐviy usullar gistologiyada ham keng

qo‘llanilmoqda. Bu usul orqali biokimѐviy usullardan farqli

o‘laroq, oldindan aniqlangan xujayra ѐki to‘qimada biokimѐviy

komponentlarning miqdori ѐki borligini aniqlash mumkin.

Miqdoriy usullarning xillari ham ko‘p (sitospektrofotometriya,

sitospektroflyurometriya, sitofotometriya va x. k).