Янги даврда ғазал жанрининг тарақҚиёт тамойиллари
Download 448.57 Kb. Pdf ko'rish
|
mustaqillik davri ozbek sheriyatida gazal janri taraqqiyoti
|
37 Shoir diliga qilma havas, but esa bag‘ring, Shoir yuragin doimo vayron yozajakman. Uchinchisi, ―doimo vayron‖ yurakka ―ul sho‗xi badxu‖dan yetgan alam yuki va uning natijasi: Soldi dilima qancha alam ul sho‘xi badxo‘, Bilmamki, oxir qay biri qurbon yozajakman. To‗rtinchisi, ―samovot eli‖ va ular orasidan eng yorqinini sharaflash: Osmon elining turfa-tuman yulduzi ko‘pdir, Xo‘bdur barisi, ravshani - cho‘lpon yozajakman. Bu bayt ramziy ma‘noga ega. Shuning uchun uni har kim har xil mazmunda tushunishi va talqin qilishi mumkin. ―Ravshani-cho‗lpon‖ birovlar uchun go‗zal ma‘shuqa bo‗lsa, yana birovlar uchun eng aziz bir insonni eslatadi. Bizningcha esa, shoir zahmatkash va ulug‗ elini nazarda tutgan. Beshinchisi, she‘rni tushunmaslik va go‗zallikka johilona munosabatdir: Sen she’rga qo‘ling cho‘zmagil ey, johili nokas, Bo‘lsangda xudo nomingni shayton yozajakman. Oltinchisi, el-yurtning iqbol va istiqbolini orzu qilish: Boshingga agar qo‘nsa bu kun sharpai iqbol, Poyingga elim bosh urib qur’on yozajakman. Bu baytning birinchi misrasi she‘riyat imkoniyatlaridan mohirona 38 foydalanish bilan bir qatorda shoirlik jur‘atini ham aks ettiradi. Tasavvur qiling, hamma xalqning baxt-iqboli, erk va ozodligi haqida bong urib yurgan bir zamonda, «ey, elim, boshingga hali sharpai iqbol ham qo‗ngani yo‗q. Agar shu kun senga nasib aylasa, poyingga bosh urib, hatto ilohiy so‗zlar biturmen» deyish oddiy ish emas edi. Keyingi baytda esa so‗z o‗yini tarzida bo‗lsa hamki, qullik va erkinlikka ishora etilgan. Quldir demangiz garchi nomi Abdullo erurman, Rasul ham emas, yo‘q hali unvon yozajakman. Sirtdan qaralganda, qayd etilgan ma‘nolar mantiqan tarqoq, bir-biriga bog‗lanmaydiganga o‗xshab ko‗rinadi. Aslida esa, shoir ularni «yozajakman» radifi vositasida yagona maqsad atrofida birlashtiradi. Abdulla Oripovning g‗azal yozishdagi yutuklaridan bahs yuritganda, uning har bir g‗azalida eng avvalo, yangi kayfiyat, ruhiy holat butunlay yangi haqiqat topishini alohida qayd etish lozim. Shuningdek, Abdulla Oripov g‗azallarida yana bir xususiyat mavjudki, buni ham munosib baholash kerak. Bu xususiyat esa, juda chuqur, falsafiy, ijtimoiy ma‘nolarni aks ettiruvchi baytlarning g‗azal tarkibidan o‗rin egallashidir. Shoirning «Ketmoqdaman» deb nomlangan g‗azali mohiyat e‘tibori bilan vidolashuv qo‗shig‗iga o‗xshaydi. Lirik qahramon dunyoning hamma siru sinoatini tushungan, barchasining besamarligini anglagan oshiq - mutafakkir qiyofasida gavdalanadi: Na ishonchu na quvonchu, na ko‘nguldin ochma gap, Barchasidin ushbu kun yo‘qdur samar ketmoqdaman. G‗azalning oxirgi baytida bu lirik qahramonning fikr va mushohada quvvati o‗z taqdirini hamda alohida inson qismatini dunyo miqyosida qanday qimmatga ega ekanligini baholashda yana ham bo‗rtib ko‗rinadi: Kelmagimdan dedilarki, bu |
