Янги даврда ғазал жанрининг тарақҚиёт тамойиллари

 
8 
Navoiyning lirik qahramoni jabr etishda yomon odamlar birdek, olamni 
buzayotgan xudo emas, balki odamlardir,deydi. 
Navoiy g‗azallaridagi lirik qahramoni o‗z davrining madaniyati ahloqi, 
falsafasi va ma‘naviy dunyosining oynasidir. 
2.G„azallarning mavzu yo„nalishi va tuzilishiga ko„ra turlari: Keyingi 
davrlarda g‗azalning mavzu yo‗nalishi kengayib borgan. Shu tariqa, g‗azal 
mavzusi insonning keng, intim tuyg‗ulari bilan birga ijtimoiy-hayot muammolarini 
ham qamrab oladigan bo‗ldi. O‗zbek she‘rshunosi prof. R.Orzibekov va tojik olimi 
akademik A.Mirzayevlarning ta‘kidlashicha g‗azalning mazmuni, g‗oyaviy 
mundarijasi har bir davrda o‗zgarib boradi. U faqatgina yor qiyofasi va uning 
qiliqlari, xusni jamolini, intim kechinmalarnigina emas, ijtimoiy hayotiy 
masalalarini ham ifodalaydi. 
G‗azal formal-poetik jihatdan quyidagi xususiyatlarga ega. 
A) ikki misrali bayt usulida yoziladi. 
B)she‘rdagi har bir bayt nisbiy mustaqillikka ega. 
V)qofiyalanish tartibi: Birinchi bayt o‗zaro qofiyalanib, qolgan barcha 
baytlarning toq misralari birinchi bayt bilan qofiyadosh bo‗ladi. 
A-a,b-a,v-a,g-a,d-a... 
-qofiyadan so‗ng, ko‗pincha radif(otning orqasiga mingashib, ergashib 
keluvchi, izma-iz yuradigan she‘r davomida barcha bayt(misralar oxirida 
qofiyadan so‗ng takrorlanib keluvchi so‗z, so‗z birikmasi) keladi. Radifsiz 
g‗azallar ham uchrab turadi. 
-G‗azalning 
birichi bayti ―matla‘‖ boshlanma va so‗nggi bayti 
―maqta‘‖(tugallanma, xotima) deb yuritiladi; 
-She‘r maqta‘sida muallifning taxallusi yoki ismi ko‗rsatiladi. 
-She‘r musiqabop vaznlarda yoziladi. 
-an‘anaga ko‗ra g‗azallar 10 baytdan oshmasligi lozim bo‗lsa-da,amalda 10 
baytdan ortiq g‗azallar ham yaratilgan. O‗zbek adabiyotida ko‗pincha 7-9 baytli 
g‗azallar yaratilgan. Masalan, Navoiyning ―Xazoyinul maoniy‖sidagi 2600 
g‗azalning 1747 tasi 7 baytli, 695 tasi 9, 2tasi 5, qolganlari 12-13 

---