Янги даврда ғазал жанрининг тарақҚиёт тамойиллари

 
16 
fusunkor. A.Qahhor: ―Biz aruzga hech qachon noto‗g‗ri munosabatda bo‗lgan 
emasmiz - hamma vaqt uni muzey eksponati hisoblaganmiz va minba‘d ham 
shunday hisoblaymiz‖, - degan fikrda. Muzey eksponati deb, o‗tmishda ishlatilib, 
bugungi kun ehtiyoji uchun yaramaydigan, ko‗rgazmaga qo‗yilgan biror narsa yoki 
buyum tushuniladi.
Aruz bugungi davr she‘riyatida yetakchi o‗rinni egallamasa ham, kitobxon 
ehtiyojiga javob bera oladigan, iste‘dodli shoirlar tomonidan qo‗llanilayotgan 
adabiy vosita. Nomdor adib tomonidan aytilgan aruz haqidagi yuqoridagi fikrlar 
bilan kelishmagan holda rus shoiri A.S. Pushkinning o‗z vaqtida bundan faxrlanib 
aytgan quyidagi fikrlarini keltiramiz: ―Ikki xolat Yevropa she‘riyati ruhiyatiga hal 
qiluvchi ta‘sir ko‗rsatdi: biri arablar bosqini, ikkinchisi salb yurishlari. Arablar 
unga ishqning jununi va nazokatini, mo‗jizakorlik va otashin Sharq suxandonligini 
baxsh etdi‖. 
Adabiyotshunos olim O.I.Fedotov ham bu masalada quyidagi fikrda: ―O‗rta 
asr arab she‘riyat nazariyasida she‘riyatga shunday klassik ta‘rif beriladi: 
―Muayyan ma‘no-mohiyatga ega bo‗lgan o‗lchovli, qofiyali nutq‖. Bu narsa shuni 
ko‗rsatadiki, g‗azal butun dunyo tan olgan qat‘iy qonuniyatlar va o‗chmas badiiy 
nafosatga ega. Uni muayyan davrning o‗tkinchi injiqliklari bilan yo‗qqa chiqarish 
mumkin emas. 
Xususan, ―XX asrning dastlabki o‗n yilligida yaratilgan Hamzaning ―Devoni 
Nihoniy‖si go‗yo g‗azal janrining keyingi davr taraqqiyotini belgilab bergandek 
tuyuladi. Bu Hamzaning o‗zbek g‗azalchiligining yangi taraqqiyotida o‗ziga xos 
maktab yaratganini ko‗rsatadi. 
Keldi ochilur chog‘ing o‘zliging namoyon qil, 
 Parchalab kishanlarni har tomon parishon qil,- 
deb boshlanuvchi g‗azalida tasvir va uslub zamona zayliga mos. Lirik 
qahramon o‗z davri adabiyoti xususiyatiga moslashgani holda ma‘shuqa 
obrazining go‗zalligini tasvirlamaydi. Unga to‗g‗ridan to‗g‗ri da‘vat etadi. Bu 
da‘vat dunyoviy ilmlardan boxabar bo‗lish, turmush tarzini o‗zgartirishda 
ko‗rinadi. Ma‘shuqa go‗zalligini tarannum etib kelgan hayot endi kishanga 

---